Forsterówka

Forsterówka
Zespół leśnej kwatery Alberta Forstera na Wyspie Sobieszewskiej

nr rej. A-1885 z 15 maja 2012
Państwo	Polska
Miejscowość	Gdańsk
Adres	Orle, ul. Lazurowa 3 i 4
Położenie na mapie Gdańska Forsterówka Zespół leśnej kwatery Alberta Forstera na Wyspie Sobieszewskiej
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Forsterówka Zespół leśnej kwatery Alberta Forstera na Wyspie Sobieszewskiej
Położenie na mapie województwa pomorskiego Forsterówka Zespół leśnej kwatery Alberta Forstera na Wyspie Sobieszewskiej
54°20′34,933″N 18°52′24,298″E/54,343037 18,873416

Forsterówka – zabytkowa rezydencja gauleitera i obergruppenführera SS Alberta Forstera. Zlokalizowana była w Orlu, 17 km od centrum Gdańska, na Wyspie Sobieszewskiej przy obecnej ul. Lazurowej 3 i 4. Znajdowała się na obszarze Wolnego Miasta Gdańska (WMG).

Historia

Albert Forster w Gdańsku, 1939

Działkę pod budowę przekazał zimą 1932 jeden z urzędników Senatu Wolnego Miasta Gdańska, członek NSDAP. Budowę rozpoczęto wiosną 1933. Pewne wskazówki w postaci projektu plastycznego stylizowanych swastyk, wyrzeźbionych następnie na belkach stropowych sali kominkowej, wniósł Adolf Hitler. Obiekt przekazano Forsterowi 26 lipca 1933, jako prezent od führera i miejscowej komórki NSDAP z okazji jego 31 urodzin. Obiekt był jego prywatną własnością. W swojej rezydencji przebywał okresowo do 27 marca 1945. Tu omawiano szczegóły i zapadały najbardziej zbrodnicze decyzje w historii Pomorza.

Do wybuchu II wojny światowej rezydencja pełniła również funkcję tajnego magazynu broni.

W czerwcu 1939, w obecności Heinricha Himmlera przygotowywano tu szczegóły operacji „Tannenberg”, m.in. listy aresztowań i likwidacji Polaków z terenu WMG i Pomorza (tzw. Sonderfahndüngsbuch Polen). W lipcu 1939 tutaj zapadła decyzja utworzenia obozu koncentracyjnego we wsi Stutthof (KL Stutthof).

Możliwe, że tutaj też zapadła decyzja o ataku na WST Westerplatte, gdyż w rozkazach operacyjnych OKW na dzień 1 września 1939 jej nie było… – rozkaz dotyczył jedynie blokowania polskiej składnicy tranzytowej.

W listopadzie 1941 po wizytacji obozu w Stutthofie przez Himmlera, a następnie pobycie w „Forsterówce”, Albert Forster otrzymał awans na SS-Obergruppenfuhrera.

Szczególni goście na terenie „leśnej kwatery gauleitera”

• minister propagandy i oświecenia publicznego III Rzeszy – dr Joseph Paul Goebbels (10 maja 1937)
• wysoki komisarz Ligi Narodów w WMG – Carl Jakob Burckhardt (kilkakrotnie w 1937),
• reichsführer SS Heinrich Himmler (kilkakrotnie w 1939 i w listopadzie 1941),
• dowódca okrętu liniowego "Schleswig-Holstein" komandor Gustav Kleikamp (28 sierpnia 1939)

Stali uczestnicy narad

Domek myśliwski

Budynek kuchenno-jadalny

• SS-Gruppenführer Erich von dem Bach-Zelewski, późniejszy dowódca wojsk pacyfikujących powstanie warszawskie,
• SS-Brigadeführer Johannes Schäfer, dowódca okręgu SS w Gdańsku,
• SS-Oberführer dr Aleksander Reiner, jeden z organizatorów gdańskiej SS,
• SS-Oberführer Walter Stein, szef gdańskiej policji politycznej,
• SS-Obersturmbannführer Friedman Goetze, dowódca SS-Heimwehr Danzig,
• SS-Obersturmbannführer Kurt Eimann, dowódca specjalnego oddziału Wachsturmbann "Eimann", realizującego po wybuchu wojny program masowej eksterminacji polskiej inteligencji i osób chorych psychicznie,
• SS-Obersturmbannführer dr Rudolf Tröger, szef gdańskiego Gestapo, a po wybuchu wojny dowódca Einsatzkommando realizującego program masowej eksterminacji działaczy polskich na Pomorzu, Polaków i Polonii gdańskiej,
• SS-Sturmbannführer Max Pauly, komendant obozu koncentracyjnego w Stutthofie).

Rezydencja gauleitera

Zespół d. rezydencji gauleitera składał się z:

• domku myśliwskiego,
• budynku kuchenno-jadalnego (późniejsza stołówka FWP)
• schronu przeciwlotniczego.

Domek myśliwski był wykonany z modrzewia. W obiektach znajdują się oryginalne kominki z lat 30. W domku myśliwskim, w Komnacie Gotów (Gotenzimmer) – ceglano-kamienny w stylu skandynawskim. W Sali Jadalnej – kominek kaflowy w stylu bawarskim.

Jednym z ciekawych obiektów fortyfikacyjnych na tym terenie jest schron gauleitera o powierzchni ok. 50 m². Schron został wybudowany wiosną 1941, zmodernizowany w 1944.

Obiekt został zarejestrowany w gminnym rejestrze obiektów objętych ochroną Miejskiego Konserwatora Zabytków oraz uwzględniony przy zmianie planów zagospodarowania przestrzennego gminy na najbliższe lata. Złożono wniosek o wpisanie zespołu do centralnego rejestru zabytków, a wpis nastąpił w 2012. Status obiektów – Zabytek chroniony prawem.

Ośrodek Rekrutacyjno-Szkoleniowy NSDAP

Budynek koszar

Dom oficerów

W sąsiedztwie rezydencji gauleitera, od 1935 rozbudowywano ośrodek rekrutacyjno-szkoleniowy NSDAP, w którym w latach 1936-1939 prowadzono szkolenie dla formacji SA i SS z terenu WMG. Zlokalizowano tu również jedną z nowo tworzonych jednostek wartowniczych gdańskiej SS-Heimwehry, z której rekrutowano następnie załogę wartowniczą obozu koncentracyjnego w Stutthofie. Zespół d. Ośrodka Rekrutacyjno-Szkoleniowego gdańskiej NSDAP składał się z:

• budynku koszar (późniejszy lazaret),
• domu oficerów – instruktorów wojskowych,
• schronu przeciwlotniczego (obecnie niedostępny – zasypany),
• baraków magazynowych na sprzęt wojskowy (fundamenty),
• strzelnicy polowej (teren na północ od Góry Mew).

W okresie lata 1939 prowadzono na polowej strzelnicy ośrodka szkolenie dla wydzielonych grup SS-Wachsturmbann Eimann, w zakresie przygotowania i prowadzenia masowych egzekucji leśnych. W latach 1941-1944 ośrodek pełni funkcję szpitala i sanatorium dla żołnierzy rannych na froncie wschodnim.

Teren rezydencji gauleitera był też, od listopada 1944 do stycznia 1945, miejscem zwożenia z terenu Gdańska zagrożonych nalotami dzieł sztuki i archiwów partyjnych NSDAP. Część archiwum zostało zdeponowane w jednym ze schronów przeciwlotniczych, wybudowanych na tym terenie w 1941.

Ze wspomnień wynika, iż wybudowano tam również w 1941 schron na ok. 150 osób. Znajdował się on w części wschodniej terenu ośrodka, pod masywną zalesioną obecnie wydmą o wysokości ponad 30 m n.p.m., o nazwie "Mewia Góra" (Möwe Berg). Schron został po wojnie prawdopodobnie wysadzony przez Rosjan i zasypany. Na początku marca 1945 pełnił on także funkcje magazynu tranzytowego dla wywożonych z Gdańska cenniejszych dokumentów urzędów niemieckich i części depozytów muzealnych. Następnie wywieziono je przez Świbno i Hel do Niemiec.

Pod koniec działań wojennych, na początku kwietnia 1945, na terenie rezydencji rozlokował się sztab 4 dywizji pancernej gen. Clemensa Betzela, który poległ 27 marca 1945 w obronie Gdańska i został pochowany w pobliżu domku myśliwskiego.

Po wojnie dawny ośrodek szkoleniowo-rekrutacyjny NSDAP pełnił przez kilka lat funkcję ośrodka wypoczynkowego PZPR, a następnie do 2003 ośrodka Funduszu Wczasów Pracowniczych Mewa.

W 2000 kilkadziesiąt metrów od "Forsterówki", w kierunku południowo-wschodnim, natrafiono na masową mogiłę ponad 220 osób, w której znaleziono szczątki ludzkie w zachowanych mundurach: SS, grenadierów pancernych, policji gdańskiej oraz spadochroniarzy z elitarnej dywizji "Hermann Göring". Większość czaszek w mogile posiadało ślady postrzałów w potylicę. W 2001 ich szczątki przeniesiono na Cmentarz Garnizonowy w Gdańsku.

Gmina Gdańsk planowała utworzenie przez miasto Muzeum Wyspy Sobieszewskiej, w którego skład wchodziłby kompleks dawnej rezydencji gauleitera wraz ze schronem. Jednak projekt zarzucono.

Młodzieżowy Ośrodek Pojednania Polsko-Niemieckiego

W 2010 kompleks przejął Dom Pojednania i Spotkań Ojców Franciszkanów w Gdańsku, w celu utworzenia miejsca spotkań, Młodzieżowego Ośrodka Pojednania Polsko-Niemieckiego. Kompleksowi została nadana nowa nazwa Wyspa św. Franciszka, dla podkreślenia jego nowej roli^[1].

Po 10 letniej dzierżawie teren wraz z budynkami dzierżawca (zakon franciszkański) zwrócił gminie Gdańsk.

Zobacz też

• Greiserówka

Przypisy

Bibliografia

• Burckhardt, C.: Moja misja w Gdańsku 1937-1939, Warszawa 1970
• Forster, A.: Aufgaben der NSDAP in Danzig, Danzig 1935
• Gliński, M., Kukliński J.: Kronika Gdańska 997-1997, Gdańsk 1998
• Grabowska-Chałka, J.: Stutthof – Informator Historyczny, Gdańsk-Sztutowo 2004
• Huttenberger, P.: Die Gauleiter. Studie zum Wandel des Machtgefugen in der NSDAP, Stuttgart 1969
• Karta Ewidencyjna Zespołu tzw. "Forsterówki" (Biała Karta) PSOZ, WKZ Gdańsk 2005
• Kędryna A., Jurga R.: Wyposażenie socjalne obiektów fortyfikacji niemieckiej 1933-1944, Kraków 1999
• Krause, R.: "Tajemnice "Forsterowki" – Rezydencja kata Pomorza", mieś. "Odkrywca" nr 4/2005
• Lobsack, S.: Albert Forster – Gaileiter und Reichstthalter im Reichsgau Danzig – Westpreussen, Danzig 1940
• Osiński, S.: Hitlerowska dywersja na Pomorzu gdańskim 1933-1939, WPH nr 4, Warszawa 1964
• Osiński, S.: Piąta Kolumna na Pomorzu Gdańskim, Warszawa 1965
• Państwowy Urząd Policji Budowlanej w Gdańsku (Staattliches Baupolizeiamt Danzig), 1919-1943. (Archiwum Państwowe Gdańsk, sygn. akt APG 15)
• Schenk, D.: Hitlers Mann In Danzig. Gauleiter Forster und die Verbrechen in Danzig – Westpreussen, Bonn 2000
• Skorzyński, J.: Selbstchutz – V kolumna, GKBZH t. X, 1958
• Sponholz, H.: Danzig – Deine SA, München 1940
• "Der Danziger Vorposten" z dnia 09.08.1942
• Szyling, J.: Struktura organizacyjna NSDAP w tzw. Okręgu Gdańsk – Prusy Zachodnie 1939-1945, Zeszyty Naukowe UMK z. 15, 1965
• Urząd Budownictwa Podziemnego w Gdańsku (Tiefbauamt Danzig), 1941-1944. (Archiwum Państwowe Gdańsk, sygn. akt APG 1232)
• Zespół Akt Senatu Wolnego Miasta Gdańska (Archiwum Państwowe Gdańsk, sygn. akt APG 260)

Linki zewnętrzne

• FORSTERÓWKA w Gedanopedii
• Umieranie Forsterówki
• Zemsta historii na Forsterze
• Hitler, Forster, Danzig. Co zostało w dzisiejszym Gdańsku po nazistach?
• Rezydencja Kata Pomorza
• Lokalizacja w Wikimapii