Fort IIIa w Poznaniu

Fort IIIa
Zwischenwerk IIIa
Symbol zabytku nr rej. A-245 z 25 maja 1983[1]
Ilustracja
Brama wejściowa do krematorium w forcie
Państwo

 Polska

Miejscowość

Poznań

Adres

ul. Wrzesińska
ob. 1 ark. 37 dz. 5[2]

Typ budynku

fort

Architekt

Komitet Inżynieryjny Głównego Inspektoratu Twierdz

Rozpoczęcie budowy

1887

Ukończenie budowy

1890

Ważniejsze przebudowy

1913-1914, 1993

Właściciel

Miasto Poznań[2]

Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, po prawej znajduje się punkt z opisem „Fort IIIaZwischenwerk IIIa”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Fort IIIaZwischenwerk IIIa”
Ziemia52°25′00″N 17°00′08″E/52,416667 17,002222

Fort IIIa (Prittwitz, Józefa Sułkowskiego) (oryg. Zwischenwerk IIIa) – jeden z 18 fortów wchodzących w skład Twierdzy Poznań. Znajduje się na Miłostowie przy ulicy Wrzesińskiej[1].

Historia

Zbudowany został w latach 1887–1890, w drugim etapie budowy twierdzy fortowej[3]. Fort otrzymał nazwę Prittwitz na cześć Moritza von Prittwitza (podobną nazwę nosił też Fort Prittwitz-Gaffron). W 1931 zmieniono patronów na polskich, Fort IIIa otrzymał imię Józefa Sułkowskiego.

W czasie II wojny światowej pełnił rolę magazynu wojskowego[4]. Podczas bitwy o Poznań został zdobyty 29 stycznia 1945[5]. W walce zginął m.in. kpt. Paweł Straszko, dowódca 2 batalionu 446 pułku gwardii[5]. Opór Niemców utrzymywał się później u rozwidlenia linii kolejowej oraz przy os. Warszawskim, powstrzymując natarcie w kierunku Śródki[5].

Po wojnie przejęty przez „Centralę Rybną” na magazyn solonych śledzi (sól szkodliwie oddziaływała na mury i posadzki)[6], a następnie przez Ludowe Wojsko Polskie na inne cele magazynowe[4]. Od 1993 w forcie działa krematorium[4]. Adaptacji na potrzeby tej działalności dokonano kosztem 20 miliardów ówczesnych złotych. Był to pierwszy w Polsce zakład krematoryjny oddany do użytku po 1989[6].

Teren fortu wchodzi w skład obszaru Natura 2000 (obszar specjalnej ochrony SOO „Fortyfikacje w Poznaniu”)[7].

Lokalizacja i konstrukcja

Zdjęcie satelitarne fortu (1965).

Położony jest na terenie cmentarza komunalnego (otwarty w 1943), pomiędzy linią kolejową Poznań Wschód – Žielieznodorožnyj (na północy) a linią kolejową Warszawa Zachodnia – Frankfurt nad Odrą (na zachodzie i południu), w dawnym wojskowym lesie Koeniglicher Forst Streitort[8]. Dojazd drogą forteczną (ul. Wrzesińska) i drogą rokadową (ul. Wileńska / ul. Krańcowa)[9].

Kaponiery były połączone poterną biegnącą pod fosą. W strzelnicach kaponier zamontowano stalowe okiennice (rozwiązanie unikatowe – w pozostałych obiektach montowano zasuwy gilotynowe)[8]. Fort był wyposażony w dwa stanowiska obserwacyjne piechoty W.T.90[8][10]. Nad prawą kaponierą umieszczono schron dla drużyny przeciwszturmowej (jedyny taki wśród fortów pośrednich)[8].

Przebudowy

W latach 1913-1914 na przeciwskarpie zbudowano mały schron betonowy[8]. Na początku lat 90. XX wieku na potrzeby krematorium przebudowano bramę główną dodając nowoczesny portal, dno lewej części fosy zostało wybrukowane, a w części czołowej koszar przekopano dodatkowy przejazd do fosy[8].

Przypisy

  1. ↑ a b Miasto Poznań, System Informacji Przestrzennej, Miejski Konserwator Zabytków: Zespół Fortów Zewnętrznego Pierścienia Fortyfikacji Pruskich. [dostęp 2013-06-26]. (pol.).
  2. ↑ a b Geopoz: Przeglądarka danych SIP. Miasto Poznań. [dostęp 2013-06-26]. (pol.)., warstwa: Grunty Miasta Poznania
  3. ↑ Maria Strzałko, Raport o stanie zabytków miasta Poznania, Miasto Poznań, 2007.
  4. ↑ a b c Universum Poznań - Krematorium - Historia. [dostęp 2013-06-26].
  5. ↑ a b c Szumowski ↓, s. 290.
  6. ↑ a b Aleksander Stukowski, Krematorium w forcie, w: Spotkania z Zabytkami, nr 4/1994, s.46, ISSN 0137-222X
  7. ↑ Instytut na rzecz ekorozwoju: Natura 2000: „Fortyfikacje w Poznaniu”. [dostęp 2013-06-25]. (pol.).
  8. ↑ a b c d e f Biesiadka ↓, s. 190.
  9. ↑ Biesiadka ↓, s. 187.
  10. ↑ Biesiadka ↓, s. 156.

Bibliografia

  • Zbigniew Szumowski: Boje o Poznań 1945. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1985, s. 290, 355., ryc.
  • Jacek Biesiadka: Twierdza Poznań. O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku.. Poznań: 2006.Sprawdź autora:1.
Twierdza Poznań
Twierdza
fortowa
Forty główne
Forty pośrednie
Inne
Twierdza
poligonalna
Bramy
Forty
Hydrotechnika

Brama Berlińska Poznań.jpg

Media użyte na tej stronie

Poznań outline map.svg
Autor:

Oskarro. © użytkownicy OpenStreetMap.

Copyright użytkownicy UMP-pcPL., Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa lokalizacyjna Poznania
Greater Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Greater Poland Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.70 N
  • S: 51.05 N
  • W: 15.68 E
  • E: 19.19 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Brama Berlińska Poznań.jpg
Brama Berlińska - widok od zewnątrz
Fort 3a Poznań.JPG
Autor: Rzuwig, Licencja: CC BY 3.0
Fort 3a - Poznań
Twierdza Poznań Fort IIIa, 1965-08-23.png
Fort IIIa Twierdzy Poznań sfotografowany przez satelitę KH-4A 1023, 23 sierpnia 1965 r.