Fort IIa w Poznaniu

Fort IIa
Zwischenwerk IIa
Symbol zabytku nr rej. A-245 z 25 maja 1983[1]
Ilustracja
Poterna główna w forcie IIa
Państwo

 Polska

Miejscowość

Poznań

Adres

ul. Kurlandzka
ob. 7 ark. 14 dz. 3/12[2]

Typ budynku

fort

Architekt

Komitet Inżynieryjny Głównego Inspektoratu Twierdz

Rozpoczęcie budowy

1887

Ukończenie budowy

1890

Ważniejsze przebudowy

1913-1914

Właściciel

Miasto Poznań[2]

Plan budynku
Plan budynku
Położenie na mapie Poznania
Mapa konturowa Poznania, po prawej znajduje się punkt z opisem „Fort IIa”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego
Mapa konturowa województwa wielkopolskiego, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Fort IIa”
Ziemia52°23′07″N 16°59′01″E/52,385278 16,983611

Fort IIa (Thümen, Kazimierza Więckowskiego) (oryg. Zwischenwerk IIa) – jeden z 18 fortów wchodzących w skład Twierdzy Poznań. Znajduje się na Chartowie przy ulicy Kurlandzkiej[1].

Historia

Zbudowany został w latach 1887–1890, w drugim etapie budowy twierdzy fortowej[3][4]. Koszt budowy wyniósł ok. 1 mln marek[4].

Fort otrzymał nazwę Thümen na cześć Heinricha Thümena. W 1931 zmieniono patronów na polskich, Fort IIa otrzymał imię kapitana Kazimierza Więckowskiego.

Przed II wojną światową wojsko przeznaczyło obiekty na cele magazynowe[5]. Podczas okupacji fort służył także jako magazyn[5].

6 lutego 1945, podczas bitwy o Poznań, oddziały 117 dywizji piechoty wywalczyły wyłom pomiędzy Fortem IIa i Fortem III (współcześnie tereny os. Zodiak)[6]. Tereny Chartowa, Rataj i Żegrza zostały zdobyte nocą z 8 na 9 lutego 1945, a załogi fortów ewakuowały się do Fortu Rocha[7][8][9].

Po wojnie, do końca lat 40. XX wieku, obiekt użytkowało Ludowe Wojsko Polskie i oddziały KBW[5]. Następnie, do lat 90. XX wieku, fort służył za magazyn przedsiębiorstwa farmaceutycznego „Cefarm”[5]. W 1997 most zwodzony prowadzący do fortu uległ spaleniu[5]. Od 1998 obiekt jest użytkowany przez PTOP "Salamandra"[5][10]. W forcie odbywają się zbiórki I Szczepu Drużyn Harcerskich i Zuchowych im. Poznańskich Kryptologów Hufca ZHP Poznań-Wilda im. Jana Kasprowicza.

Poprzez wykonanie szeregu prac remontowo-adaptacyjnych fort jest bardzo dobrze zachowany[11][10]. Ściany poterny głównej są wypiaskowane, a wewnątrz obiektu jest podłączona elektryczność. Fosy są oczyszczone z nadmiaru zieleni, lecz zalane wodą, która przenika do wnętrza obiektu[10][8].

Teren fortu wchodzi w skład obszaru Natura 2000 (obszar specjalnej ochrony SOO „Fortyfikacje w Poznaniu”, symbol PLH300005)[12].

Lokalizacja i konstrukcja

Zdjęcie satelitarne fortu (1965).

Fort zbudowany był w pobliżu dawnych zabudowań Chartowa (granica zachodnia), współcześnie leży w zorganizowanym parku w sąsiedztwie zabudowy osiedlowej os. Czecha (obok kościół parafii św. Marka Ewangelisty) i os. Rusa[4]. Dojazd zapewniała droga fortowa zabezpieczona wałami ziemnymi (nie zachowana) i droga rokadowa (ul. Chartowo / al. ks. Radziejewskiego / ul.Inflancka)[13][5].

Zbudowany na narysie trapezu (w osi symetrii wschód-zachód), z 5 trawersami w wale (3 na czole, po 1 na barkach), otoczony suchą fosą (szerokość 10 m, wysokość 6 m)[4]. Dodatkowy wał usypany wzdłuż szyi fortu[4]. Posiada trzy kaponiery: 2 czołowe (w przeciwskarpie), 1 szyjową w skarpie[14]. Komunikację z kaponierami zapewniały korytarze w przeciwskarpie.

Przebudowy

W końcu XIX wieku przebudowany został otwór bramy fortu z łukowego na prostokątny[5]. W latach 1913-1914 dokonano nielicznych modernizacji polegających na przemurowaniu niektórych wejść, wstawiając nowe drzwi[10]. Na przeciwskarpie zbudowano też dwa małe betonowe schrony[10].

W latach 60. XX wieku pomieszczenia zostały poprzedzielane kilkoma ściankami działowymi, ceglane sklepienia pokryto farbą wapienną oraz tynkami[14].

Przyroda

W końcu lat 90. XX wieku, podczas wstępnej inwentaryzacji przyrodniczej zabudowań fortecznych, odkryto na terenie fortu pierwsze w Polsce stanowisko porostu Peltigera monticola[15][11]. Z uwagi na powyższe przyjęto polską nazwę dla tego gatunku – pawężnica forteczna[15][11]. Drugie krajowe stanowisko znajduje się na sąsiednim forcie[15].

Przypisy

  1. ↑ a b Miasto Poznań, System Informacji Przestrzennej, Miejski Konserwator Zabytków: Zespół Fortów Zewnętrznego Pierścienia Fortyfikacji Pruskich. [dostęp 2013-06-24]. (pol.).
  2. ↑ a b Geopoz: Przeglądarka danych SIP. Miasto Poznań. [dostęp 2013-06-24]. (pol.)., warstwa: Grunty Miasta Poznania
  3. ↑ Maria Strzałko, Raport o stanie zabytków miasta Poznania, Miasto Poznań, 2007.
  4. ↑ a b c d e Karwat ↓, s. 158.
  5. ↑ a b c d e f g h Karwat ↓, s. 160.
  6. ↑ Szumowski 1985 ↓, s. 355-356.
  7. ↑ Szumowski 1985 ↓, s. 356.
  8. ↑ a b Karwat ↓, s. 161.
  9. ↑ Tadeusz Świtała. Luty 1945 w Poznaniu. „Kronika Miasta Poznania”. 2/1985, s. 45, 1985. Wydawnictwo Miejskie. (pol.). 
  10. ↑ a b c d e Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 184.
  11. ↑ a b c Radosław Dzięciołowski, Sławomir Janyszek. Walory przyrodnicze poznańskich fortyfikacji. „Kronika Miasta Poznania”. 3/2002, s. 296. Wydawnictwo Miejskie. ISSN 0137-3552. (pol.). 
  12. ↑ Instytut na rzecz ekorozwoju: Natura 2000: „Fortyfikacje w Poznaniu”. [dostęp 2013-06-25]. (pol.).
  13. ↑ Biesiadka i in. 2006 ↓, s. 181.
  14. ↑ a b Karwat ↓, s. 159.
  15. ↑ a b c Andrzej Kepel. Niedostrzegane porosty. „Kronika Miasta Poznania”. 3/2002, s. 84-85. Wydawnictwo Miejskie. ISSN 0137-3552. (pol.). 

Bibliografia

  • Janusz Karwat. Ratajskie fortyfikacje. „Kronika Miasta Poznania”. 3/2001, s. 149-163. Wydawnictwo Miejskie. (pol.). , fot., rys.
  • Zbigniew Szumowski: Boje o Poznań 1945. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie, 1985, s. 354-356., ryc.
  • Jacek Biesiadka, Andrzej Gawlak, Szymon Kucharski, Mariusz Wojciechowski: Twierdza Poznań. O fortyfikacjach miasta Poznania w XIX i XX wieku.. Poznań: 2006.

Linki zewnętrzne

Twierdza Poznań
Twierdza
fortowa
Forty główne
Forty pośrednie
Inne
Twierdza
poligonalna
Bramy
Forty
Hydrotechnika

Brama Berlińska Poznań.jpg

Poznań – Osiedle Chartowo
Obszary Systemu Informacji Miejskiej
Osiedla mieszkaniowe
Atrakcje turystyczne
Tereny zielone
Ulice
Wiadukty
Kościoły

BudynekRataje.jpg

Media użyte na tej stronie

Poznań outline map.svg
Autor:

Oskarro. © użytkownicy OpenStreetMap.

Copyright użytkownicy UMP-pcPL., Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa lokalizacyjna Poznania
Greater Poland Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Greater Poland Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.70 N
  • S: 51.05 N
  • W: 15.68 E
  • E: 19.19 E
Distinctive emblem for cultural property.svg
Blue Shield - the Distinctive emblem for the Protection of Cultural Property. The distinctive emblem is a protective symbol used during armed conflicts. Its use is restricted under international law.
Twierdza Poznań Fort IIa, 1965-08-23.png
Fort IIa Twierdzy Poznań sfotografowany przez satelitę KH-4A 1023, 23 sierpnia 1965 r.
Brama Berlińska Poznań.jpg
Brama Berlińska - widok od zewnątrz
Fort 2a Poznań.JPG
Autor: Rzuwig, Licencja: CC BY 3.0
Fort 2a
Poznań, Fort IIa, plan - 01.png
Autor: Jakub Torenc, Licencja: CC BY-SA 3.0
Poznań, Fort IIa, plan przyziemia; źródło: Kronika Miasta Poznania 3/2001
BudynekRataje.jpg
Autor: Mark14, Licencja: CC BY-SA 3.0
Okrągły wieżowiec na Ratajach w Poznaniu