Fosforos (mitologia)

Fosforos, Selene i Hesperos, marmurowy ołtarz z II wieku, Luwr, Paryż
Stanisław Wyspiański: Jutrzenka, Fosforos, Hesperos, Helios, rysunek ołówkiem do Iliady, Muzeum Narodowe w Warszawie

Fosforos (także Fosforus, Eosforos, Eosforus, Heosforos, Heosforus, Lucyfer, Gwiazda Poranna[1], Gwiazda Zaranna[1], Jutrzenka[2], gr. Φωσφόρος Phōsphóros ‘niosący światło’, Ἐωσφόρος Eōsphóros ‘niosący świt’, łac. Luciferus, Lucifer ‘światłonośny’, ‘przynoszący światło’, ‘gwiazda poranna’, ‘jutrzenka’) – w mitologii greckiej bóg i uosobienie Gwiazdy Porannej (planety Wenus).

Według wierzeń starożytnych Greków, Fosforos był bóstwem związanym z kultem ciał niebieskich (astrolatrią). Uosabiał planetę Wenus, gdy była widoczna nad horyzontem przed wschodem Słońca[3][4]. Pojawiał się na niebie przed Eos – zwiastował jej nadejście[5][6][7].

Uchodził za syna Eos i Astrajosa (lub Kefalosa) oraz za brata niektórych gwiazd[a], Boreasza, Eurosa, Notosa, Zefira, przypuszczalnie także Apeliotesa, Kajkiasa, Lipsa i Skirona (bóstw uosabiających wiatry)[3][8][9][10]. Był ojcem Keyksa oraz dwóch córek: Filonis (którą miał z Kleoboją) i Telauge[9][11][12].

Nie odgrywał większej roli w greckim panteonie[3].

Pierwotnie Fosforos i Hesperos byli uważani za odrębne postacie (pierwszy – za personifikację Gwiazdy Porannej, drugi – za personifikację Gwiazdy Wieczornej), natomiast w późniejszym czasie – za jedno bóstwo[b][13][14].

W sztuce wyobrażany jest zwykle w postaci młodzieńca ze skrzydłami, z gwieździstą aureolą wokół głowy i pochodnią w ręce[15].

W starożytnej Grecji imieniem boga nazywano planetę Wenus, gdy była widoczna nad horyzontem przed wschodem Słońca[4]. Spotykany w poezji jako uosobienie ma postać gwiazdy, która zapowiada Eos[16].

Zobacz też

Uwagi

  1. Z pominięciem gwiazd, w które zostali przemienieni niektórzy bohaterowie, stworzenia, istoty, artefakty np. Kastor i Polideukes (Polluks), Plejady, Hiady.
  2. Autorzy hellenistyczni identyfikowali Hesperosa z gwiazdą Fosforos.

Przypisy

  1. a b Gwiazda Poranna. sjp.pwn.pl. [dostęp 2010-04-27].
  2. Jutrzenka. sjp.pwn.pl. [dostęp 2010-04-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-10-01)]. Cytat: „1. Jutrzenka «planeta Wenus widoczna nad horyzontem przed wschodem słońca»”.
  3. a b c Vojtech Zamarovský: Bohovia a hrdinovia antických bájí. Bratislava: Perfekt a.s., 1998, s. 261. ISBN 80-8046-098-1. (słow.).; polskie wydanie: Bogowie i herosi mitologii greckiej i rzymskiej (Encyklopedia mitologii antycznej, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej).
  4. a b Anton Hajduk, Ján Štohl (red.): Encyklopédia astronómie. Bratislava: Vydavateľstvo Obzor, 1987, s. 643. (słow.).
  5. Homer: Iliada. Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999, s. 400. Cytat: „Kiedy już gwiazda poranna brzask obwieściła dla ziemi, za nią zaś wzeszła nad morze Eos o szacie z szafranu [...]”.Sprawdź autora:1.
  6. Tom II, Rozdział 15. W: Henryk Sienkiewicz: Quo vadis. Warszawa: Gebethner i Wolff, 1896. Cytat: „[...] a poranny „lucifer“ świeci coraz mocniej. Wkrótce jutrzenka zaróżowi morze [...]”..
  7. Powrót Odyssa. W: Homer: Odyseja. Warszawa: Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej. Czytelnik, 1972, s. 201. Cytat: „Właśnie wzeszła najjaśniejsza gwiazda, która zwiastuje światło Jutrzenki [...]”.Sprawdź autora:1.
  8. Aaron J. Atsma: Anemoi. theoi.com. [dostęp 2010-12-10]. (ang.).
  9. a b Pierre Grimal: Słownik mitologii greckiej i rzymskiej. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 2008, s. 127. ISBN 83-04-04673-3.
  10. William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Eos. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-05-05]. (ang.).
  11. Vojtech Zamarovský, op.cit., s. 235. ISBN 80-8046-098-1
  12. Carlos Parada: Ceyx and Alcyone2 (Family). maicar.com. [dostęp 2010-04-28]. (ang.).
  13. Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 144, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.
  14. Peter Begeni: Hviezdny Tulák. Túlanie sa mytológiou a prvotnými objavmi planét. books.com.pl. [dostęp 2010-12-11].
  15. Oskar Seyffert: Dictionary of Classical Antiquities, 1894, s. 524: Fax. ancientlibrary.com. [dostęp 2010-12-10]. (ang.).
  16. Pierre Grimal, Słownik mitologii greckiej i rzymskiej, Jerzy Łanowski (red.), Maria Bronarska (tłum.), Wrocław [etc.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo, 2008, s. 106–107, ISBN 978-83-04-04673-3, OCLC 297685612.

Bibliografia

  • Aaron J. Atsma: Eosphoros and Hesperos. theoi.com. [dostęp 2009-11-04]. (ang.).
  • Homer: Iliada. Kazimiera Jeżewska (tłum.). Warszawa: Prószyński i S-ka, 1999.
  • Phosphorus. mythindex.com. [dostęp 2011-07-17]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-03)]. (ang.).
  • Henry George Liddell, Robert Scott: A Greek-English Lexicon: φώσφορ-ος. perseus.tufts.edu. [dostęp 2011-08-05]. (ang.).
  • Carlos Parada: Eosphorus (Constellations and Stars). maicar.com. [dostęp 2010-04-28]. (ang.).
  • Carlos Parada: Eosphorus (Sidereal and Natural Personifications). maicar.com. [dostęp 2011-07-17]. (ang.).
  • William Smith: A Dictionary of Greek and Roman biography and mythology: Phosphorus. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-05-05]. (ang.).
  • Harry Thurston Peck: Harpers Dictionary of Classical Antiquities, 1898: Lucifer. perseus.tufts.edu. [dostęp 2012-05-11]. (ang.).
  • Filip Vaculík: Planety – Venuše. astronomia.zcu.cz. [dostęp 2010-04-01]. (cz.).

Media użyte na tej stronie

Altar Selene Louvre Ma508.jpg
The Moon-goddess Selene or Luna accompanied by the Dioscuri, or Phosphoros (the Morning Star) and Hesperos (the Evening Star). Marble altar, Roman artwork, 2nd century CE. From Italy.
Jutrzenka.jpg
Jutrzenka, Phosphoros, Hesperos, Helios, rysunek ołówkiem, Muzeum Narodowe w Warszawie.