Francesco Landino

Francesco Landino

Francesco Landino grający na portatywie. Kodeks Squarcialupi, XV w.
Imię i nazwisko	Francesco Landini
Data i miejsce urodzenia	ok. 1325 prawd. Florencja
Pochodzenie	włoskie
Data i miejsce śmierci	2 września 1397 Florencja
Gatunki	muzyka poważna, muzyka średniowieczna
Zawód	kompozytor, organista, poeta

Francesco Landino (Landini) (ur. ok. 1325, zm. 2 września 1397 we Florencji) – włoski niewidomy poeta, kompozytor i organista okresu Trecento (we Francji – Ars nova), działający we Florencji. Prócz muzyki zajmował się również gramatyką, poetyką i filozofią.

Życiorys

Większość danych biograficznych pochodzi z dzieła o słynnych obywatelach florenckich (1385), spisanego przez kronikarza Filippo Villaniego, który również urodził się około roku 1325.

Landini najprawdopodobniej urodził się we Florencji, choć jego krewny, humanista Cristoforo Landino, podaje jako miejsce jego narodzin miasteczko Fiesole, oddalone 8 km od Florecji. Jego ojciec, Jacopo del Casentino, był znanym malarzem ze szkoły Giotta. Fracesco Landini, niewidomy od dzieciństwa na skutek przebytej ospy, poświęcił się muzyce od wczesnych lat swego życia. Opanował grę na wielu instrumentach, w tym na organach i lutni, a także sztukę śpiewu, pisania poezji i kompozycji. Villani w swojej kronice stwierdził również, że Landini był wynalazcą instrumentów, w tym instrumentu strunowego zwanego syrena syrenarum, który łączy cechy lutni i psalterium, i jest uważany za przodka bandury.

Nagrobek Landiniego, przedstawiający go z portatywem.

Mimo młodego wieku Landini był aktywny już w początkach lat 50. XIV w. i jest prawdopodobne, że przebywał bardzo blisko Petrarki^[1]. Według Villaniego Landini otrzymał wieniec laurowy od króla Cypru, który był kilkakrotnie w Wenecji w latach 60. XIV w. Landini prawdopodobnie spędził też jakiś czas w północnych Włoszech przed rokiem 1370. Wskazują na to dowody z jego twórczości: motet, który napisał niejaki „Franciscus”, poświęcony jest Andrei Contariniemu, doży Wenecji w latach 1368-82. Jego dzieła są też dobrze reprezentowane w źródłach północnowłoskich.

W roku 1361 Landini został zatrudniony jako organista we florenckim klasztorze Santa Trinita, a w roku 1365 w kościele San Lorenzo. Według Villaniego był mocno zaangażowany w spory polityczne i religijne swoich czasów, ale wydaje się, że pozostawał w łaskach u władz Florencji. Landini znał wielu kompozytorów włoskiego Trecenta, w tym Lorenzo da Firenze, z którym był związany w Santa Trinita, a także Andreasa de Florentia, z którym miał kontakty w latach 70. XIV w. Około lub wkrótce po roku 1375 Andreas zatrudnił go jako konsultanta przy budowie organów w domu Servite we Florencji. Wśród zachowanych dokumentów są rachunki za zakup wina, zużytego podczas trzech dni strojenia instrumentu. Landini pomógł zbudować nowe organy w SS. Annunziata w roku 1379, zaś w roku 1387 brał udział w kolejnym projekcie budowy organów, tym razem w katedrze we Florencji.

Wielu pisarzy współczesnych Landiniemu potwierdza jego sławę nie tylko jako kompozytora, ale też jako śpiewaka, poety, filozofa, organisty, organmistrza i gorąco oddanego obywatela Florencji. Pisze o nim zwłaszcza Giovanni da Prato w swej księdze Paradiso degli Alberti. Dzieło, napisane w roku 1389, zawiera opowiadania, z których jedno prawdopodobnie pochodzi od samego Landiniego. Jego sława, wynikająca z poruszania publiczność swoją muzyką, była tak wieka, że pisarz zanotował: „Słodycz jego melodii jest taka, że serca wybuchają w piersiach”^[2].

Landini został pochowany w kościele San Lorenzo we Florencji, przy którym pracował do śmierci. Jego nagrobek, zaginiony do XIX wieku, teraz jest ponownie prezentowany w tym kościele i przedstawia Landiniego grającego na portatywie.

Twórczość

Landini był w muzyce znaczącym przedstawicielem włoskiego stylu Trecento, zwanego czasem „włoskim Ars nova”, czy „protorenesansem”. Jego utwory nawiązują do tradycji włoskich, zauważalne są w nich też wyraźne wpływy francuskie. Melodie w jego utworach są bardziej śpiewne, niż innych kompozytorów Ars nova, używa też stosunkowo dużo ozdobników. Wypracował też indywidualny styl harmoniczny oraz szczególnie chętnie i konsekwentnie wykorzystywał charakterystyczny zwrot melodyczno-harmoniczny, tzw. kadencję landinowską, polegającą na zejściu z finalis na dźwięk prowadzący (VII stopień), zejściu z niego o sekundę w dół na sekstę (VI stopień, tzw. sekstę Landina) i powtórnym osiągnięciu finalis skokiem tercji w górę.

Jego twórczość była niemal wyłącznie świecka. Chociaż istnieją zapisy, że komponował też muzykę sakralną, nic z niej nie przetrwało. Ocalało 89 ballat na dwa głosy, 42 ballaty na trzy głosy, kolejnych dziewięć zachowało się w wersji dwu- i trzygłosowej. Oprócz ballat przetrwało 12 madrygałów, 1 caccia, 1 virelai, 1 motet i fragmenty 3 innych. Przyjmuje się, że Landini napisał do wielu swych utworów własne teksty. Jego twórczość, zachowana najpełniej w Kodeksie Squarcialupi, stanowi prawie jedną czwartą ocalałych kompozycji z XIV-wiecznej muzyki włoskiej. Najbardziej rozpoznawalnym dziś utworem Landiniego jest dwuczęściowa ballata Ecco La Primavera („Wiosna jest tutaj”).

Zbiory dzieł Landiniego znajdują się w następujących rękopisach:

• Kodeks Panciatichiano,
• Kodeks Reina,
• Kodeks Squarcialupi.

Wykonania dzieł Landiniego są dziś integralną częścią programu koncertów i festiwali muzyki średniowiecza. Wśród znanych zespołów muzyki danej, wykonujących muzykę Landiniego, są m.in.: Micrologus, Anonymous 4, La Reverdie, Alla Francesca, Hortus Musicus i inne.

Przypisy

Bibliografia

• Encyklopedia muzyki. Andrzej Chodkowski (red.). Warszawa: PWN, 1995, s. 485. ISBN 83-01-11390-1. (pol.)
• The New Grove Dictionary of Music and Musicians, vol. L. Oxford University Press, 2004. ISBN 978-0-19-517067-2. (ang.)
• Józef M. Chomiński, Historia harmonii i kontrapunktu, tom I, Kraków, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, 1958.
• Anna Chiappinelli, „La Dolce Musica Nova di Francesco Landini (Una Favola Medievale)”, Sidereus Nuncius, 2007. ISBN 978-2-9530503-0-1
• Leonard Ellinwood: The Works of Francesco Landini. The Mediaeval Academy of America, Cambridge MA 1945 (The Mediaeval Academy of America. Publication 36, ISSN 0076-583X).
• Alessandra Fiori: Francesco Landini. L'epos, Palermo 2004, ISBN 88-8302-251-3 (Constellatio musica 11).
• Alessandra Fiori: Landini, Francesco (Francesco Cieco, Francesco degli Organi, Franciscus de Florentia). W: Mario Caravale (red.): Dizionario Biografico degli Italiani (DBI), tom 63 (Labroca - Laterza), Istituto della Enciclopedia Italiana, Rzym 2004, s. 418–423.
• Kurt von Fischer, Gianluca D'Agostino: „Francesco Landini”, Grove Music Online ed. L. Macy (dostęp 16 listopada 2005).
• Donald Jay Grout, A History of Western Music. New York, W.W. Norton & Company., 1960
• Richard H. Hoppin, Medieval Music. New York, W.W. Norton & Co., 1978. ISBN 0-393-09090-6
• „Col dolce suon che da te piove”, studi su Francesco Landini e la musica del suo tempo: in memoria di Nino Pirrotta, a cura di Antonio Delfino e Maria Teresa Rosa-Barezzani. SISMEL, Ed. Galluzzo, 1999. ISBN 88-87027-46-3
• Veselovsky А.N. „II paradiso degli Alberti”, „Scelte di curiosita litterarie”, Bolonia, 1867-69 („Вилла Альберти”, новые материалы для характеристики литературного и общественного перелома в итальянской жизни XIV-XV веков - „Villa Alberti”, nowe materiały do charakteryzacji przemian literackich i społecznych w życiu włoskim XIV-XV wieku; praca magisterska, opublikowana w języku rosyjskim).

Wydania współczesne

• Transkrypcja dzieł wszystkich Francesco Landiniego pod redakcją L. Ellinwood The Works of Francesco Landini, Cambridge, 1939.
• Wydanie krytyczne L. Schrade Polyphonic music of the fourteenth century, vol IV: the works of Francesco Landini Monaco di Baviera, 1958.

Linki zewnętrzne

• Francesco Landini: Biografia, lista utworów i dyskografia (ang.)

Nagrania

• Francesco Landini, Pieśni miłosne - nagranie na YouTube
• Ballata Ecco La Primavera w różnych wykonaniach na YouTube
• Francesco Landini, utwory różne - nagrania na YouTube