Franciszek Świder

Franciszek Świder (ur. 27 stycznia 1911 w Karwinie, zm. 22 marca 1997 tamże) – polski artysta malarz i rzeźbiarz działający na czeskim Śląsku Cieszyńskim.

Życiorys

Miał dwóch braci i jedną siostrę. Ojciec Jan pochodził z Golcowa i był robotnikiem w koksowni Hohenegger w Karwinie. Matka, Teresa z domu Kobielusz pochodziła z Bulowic i zajmowała się gospodarstwem i wychowaniem dzieci. Świder po ukończeniu szkoły wydziałowej w Karwinie studiował w Krakowie w Państwowej Szkole Sztuk Zdobniczych i Przemysłu – dział malarstwa i dekoracji. Studia ukończył w roku 1932. Dalsze studia kontynuował w Pradze, najpierw w Szkole Przemysłu Artystycznego, a następnie w Akademii Sztuk Pięknych, którą ukończył w 1937 roku. Specjalizował się w sztuce monumentalnej – pomnikach, rzeźbie, malarstwie ściennym. Pierwszy rok II wojny światowej spędził we wschodniej Polsce. Po powrocie do Karwiny utrzymywał się z pracy fizycznej, pracując jako robotnik w firmie Herman Faber. Nie zajmował się sztuką. Dopiero po wojnie powrócił do twórczości artystycznej. Brał udział w powołaniu do życia Sekcji Literacko-Artystycznej Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego. Współpracował z PZKO ilustrując m.in. „Zwrot” oraz inne wydawnictwa związku. Był członkiem Związku Czechosłowackich Artystów Plastyków. Jako artysta urodzony w karwińskiej kolonii górniczej należał do ludzi bardzo skromnych i pracowitych. Szczerość i prostolinijność w jego wypowiedziach nie zawsze były przyjmowane ze zrozumieniem. Zawsze krytykował zarozumiałość i niesprawiedliwość, bo też często czuł się i był pokrzywdzony^[1]. Należał do czołówki artystów pochodzących ze Śląska Cieszyńskiego.

Twórczość

Był artystą wszechstronnym – uprawiał malarstwo olejne, akwarelę, rysunek, rzeźbę monumentalną, malarstwo ścienne, witraż, sgraffito.

Okres międzywojenny

• Obrazy- Ondraszek, Śpiący rycerze na Czantorii
• Rzeźby- Ondraszek i Juraszek
• Malowidło ścienne wykonane w polskiej szkole podstawowej w Suchej Górnej w 1933 r.
• Ilustracje do tomiku poezji Pawła Kubisza Przednówek oraz tomiku wierszy Pawła Kubisza Rapsod o Oszeldzie.

Swoją twórczość prezentował na:

• wystawie Macierzy Szkolnej w Czeskim Cieszynie w r.1937 (23 obrazy olejne, tempery i płaskorzeźby oraz grafiki)
• wystawie w Cieszynie w r.1939, prezentującej dorobek artystów Zaolzia pokazał aż 89 swoich prac^[2]

Okres powojenny

Swoją twórczość prezentował na:

• dwóch wspólnych wystawach z Rudolfem Żebrokiem, w praskiej galerii „Jizdáma” (1952 i 1953),
• wystawie z okazji Międzynarodowego Dnia Dziecka w Muzeum w Czeskim Cieszynie (1977),
• objazdowej wystawie w Polskim Ośrodku Kultury w Pradze, Przeworsku, Warszawie, Opolu i Krakowie (1978-9).
• wystawie objazdowej Polscy artyści ze Zaolzia (1995) prezentowanej w Bielsku-Białej, Sułkowicach, Krakowie, Pradze, Ostrawie, Bratysławie i Wiedniu

W 1949 r. wyrzeźbił monumentalny Pomnik Ofiar Tragedii Żywocickiej (Matka walcząca).

Pomniki jego autorstwa poświęcone ofiarom II wojny światowej znajdują się w Karwinie (Walka o pokój, 1952), Trzyńcu (Pomnik ofiarom faszyzmu, 1953), Nydku (Pomnik partyzantom II wojny światowej, 1966), Cierlicku (Pomnik więźniom politycznym,1967), Ropicy (Pomnik więźniom politycznym, 1968), Lesznej (Pomnik ofiarom II wojny światowej, 1968).

W roku 1953 we współpracy z Rudolfem Żebrokiem, wykonał w hotelu „Piast” w Czeskim Cieszynie malowidło ścienne „Brygada kulturalna”. Fresk uległ jednak zniszczeniu. W hawierzowskim ośrodku zdrowia namalował obraz pielęgniarki z dziećmi, natomiast w kinie „Radość” w roku 1955 wytworzył malowidła do witraży i obraz o założeniu miasta.

Sgraffito artysty z roku 1957 zdobi budynek polskiego gimnazjum w Czeskim Cieszynie, sgraffito na czeskim gimnazjum w Ostrawie z roku 1958 zostało po roku 1990 zlikwidowane.

Wspólnie z Żebrokiem zajmował się malarstwem sakralnym oraz odrestaurowywaniem wnętrz kościołów w Skrzeczoniu, Marklowicach i Łąkach.

Świder jest także autorem 14 płaskorzeźb Drogi Krzyżowej, które znajdują się w kościele św. Wawrzyńca na cierlickim Kościelcu.

W jego dorobku nie brak również witraży. Dla kopalni ACS w Karwinie wykonał monumentalną metaloplastykę, która w roku 1993 została zlikwidowana. Malował również portrety oraz pejzaże, w których unaocznia się perfekcyjne opanowanie techniki malarskiej i niezwykłe użycie kolorów.

W latach 1993–1994 odrestaurował w polskiej szkole w Suchej Górnej własne malowidło ścienne zamalowane w czasie wojny przez Niemców. Tematem obrazu jest droga uczniów do szkoły. Artyście udało się go odrestaurować tymi samymi farbami, którymi malował je pierwszy raz. Jest to fresk o długości 6,5 metra, składający się z trzech części i zajmujący powierzchnię 11,5 m². W 1992 r. jeszcze za życia artysty, zorganizowano w Miejskim Domu Kultury w Karwinie-Nowym Mieście retrospektywną wystawę dorobku artysty. Profesor Wiktor Zin po wizycie w domu artysty między innymi powiedział^[3]:

Za swą twórczość artysta uzyskał szereg odznaczeń państwowych polskich i czeskich.

Franciszek Świder zmarł 22 marca 1997 roku w Karwinie, pochowany został na cmentarzu w Karwinie-Kopalniach^[4]

Dnia 19 listopada 2011 roku, w setną rocznicę urodzin artysty, w Muzeum Śląska Cieszyńskiego została otwarta wystawa Franciszek Świder i jego dzieło.

• 

  Sgraffito na polskiej szkole w Czeskim Cieszynie

• 

  Tryptych na ścianie w polskiej szkole w Górnej Suchej

• 

  Pomnik tragedii żywocickiej

• 

  Pomnik ofiarom faszyzmu w Karwinie

Przypisy

Literatura

• Leksykon PZKO, red. M. Radłowska-Obrusník, O. Toboła, Czesk Cieszyn 1997, s. 234
• Golec J., Bojda S., Słownik biograficzny Ziemi Cieszyńskiej, t. 3, Cieszyn 1998, s. 243–244;
• Purzycka I., Polscy artyści na Zaolziu 1945–1995, Bielsko-Biała 1995, s. 68
• Kolektyw, Leksykon Polaków w Republice Czeskiej i Republice Słowackiej tom II s.422-423
• J.Kazik: Profesor Wiktor Zin u Franciszka Świdra, Zwrot 12/1992 s.7,8

Linki zewnętrzne

• http://glos.live/content/news/009-GL-20110122.pdf
• https://katalog-slownik.kc-cieszyn.pl/