Franciszek Białous

Franciszek Białous
Data i miejsce urodzenia

7 sierpnia 1901
Stanisławów

Data i miejsce śmierci

14 stycznia 1980
Szczecin

Miejsce spoczynku

Cmentarz Centralny
w Szczecinie

Zawód, zajęcie

mikrobiolog, nauczyciel

Miejsce zamieszkania

Szczecin

Narodowość

polska

Tytuł naukowy

dr nauk przyrodniczych

Alma Mater

Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie

Stanowisko

dyrektor liceum, docent

Pracodawca

II Liceum Ogólnokształcące im. Mieszka I w Szczecinie,
Szkoła Laborantów Medycznych,
Szkoła Inżynierska,
Wyższa Szkoła Rolnicza w Szczecinie (Katedra Mikrobiologii)

Małżeństwo

Maria Białousowa (nauczycielka-polonistka)

Dzieci

Maria, Kaja, Ewa, Antoni

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi Medal 10-lecia Polski Ludowej
Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego 1
Plan operacji „Barbarossa”
(zob. też „Jurysdykcja Barbarossa”)
Rok 1945 w Szczecinie
Gimnazjum Mariackie (XIX w.)

Franciszek Białous (ur. 7 sierpnia 1901 w Stanisławowie, zm. 14 stycznia 1980 w Szczecinie) – polski mikrobiolog, założyciel i pierwszy dyrektor II Liceum Ogólnokształcącego im. Mieszka I w Szczecinie, założyciel i nauczyciel w Szkole Laborantów Medycznych, wykładowca w Szkole Inżynierskiej i Wyższej Szkole Rolniczej w Szczecinie[1][2][3].

Życiorys

Okres przed II wojną światową

Urodził się w rodzinie inteligenckiej w Stanisławowie (obecnie Iwano-Frankiwsk), gdzie skończył szkołę podstawową i gimnazjum[3]. Już wówczas brał udział w uczniowskich akcjach na rzecz niepodległości Polski. Po maturze (1921) rozpoczął studia na Wydziale Lekarskim Uniwersytetu Jana Kazimierza (UJK) we Lwowie, które przerwał w roku 1924 z powodu złej materialnej sytuacji rodziny[2].

W latach 1925–1929 był nauczycielem w Państwowym Gimnazjum w Wilejce, a następnie wrócił na studia w UJK. Skończył biologię i chemię z mineralogią[2][3][1] oraz uzyskał pełne kwalifikacje nauczyciela szkół średnich[2]. Pracę zaczynał jako wolontariusz, a następnie stypendysta Funduszu Kultury Narodowej (zob. Stanisław Michalski, Kasa im. Mianowskiego i Fundusz Kultury Narodowej) w Zakładzie Systematyki i Morfologii Roślin UJK. Pod kierownictwem Stanisława Kulczyńskiego opracowywał „Atlas Flory Polskiej” oraz zajmował się cytologicznymi badaniami z zakresu genetyki. Przygotował pracę doktorską nt. „Zagadnienie dziedziczenia płci u dwupiennej rośliny Trinia Heningii (Umbelliferae)”[2]. Pracował jako nauczyciel gimnazjach w Wilejce i Kałuszu, był też dyrektorem Prywatnego Gimnazjum i Liceum w Horodence[2][3].

Okres II wojny światowej

W czasie II wojny światowej i zajęciu Lwowa przez Rosjan był asystentem w Lwowskim Instytucie Medycznym[a][4] (Katedra Botaniki i Farmakognozji) oraz w Miejskim Szpitalu we Lwowie[2][3]. Pracował też u Rudolfa Weigla, w zakładzie produkcji szczepionek przeciw tyfusowi plamistemu metodą sztucznego zakażenia wszy[2][5].

Po zajęciu Lwowa przez Niemców w wyniku operacji „Barbarossa” zakład Rudolfa Weigla został włączony do wojskowego Institut fuer Fleckbier und Virusforschung[5]. W czasie okupacji niemieckiej Franciszek Białous brał udział w tajnym nauczaniu[2][3].

Okres powojenny

Lata 1946–1948

Po zakończeniu wojny Franciszek Białous zamieszkał w roku 1946 w zniszczonym powojennym Szczecinie. Rozpoczynano tam wówczas tworzenie polskich szkół dla dzieci osiedleńców, przybywających na Ziemie Odzyskane z całej Polski, w tym wielu z Kresów Wschodnich. Już we wrześniu 1945 r. Janina Szczerska zorganizowała przy al. Piastów 12 pierwszą polską szkołę. Na parterze mieściła się szkoła podstawowa (przeniesiona wkrótce do własnej siedziby[6][b]), a na wyższych piętrach – koedukacyjne gimnazjum i liceum. Zaplanowano podział szkoły średniej na dwie placówki – żeńskie i męskie liceum ogólnokształcące. Dyrektorem I Liceum Ogólnokształcącego w Szczecinie[7] (szkoły żeńskiej) została Janina Szczerska, a utworzenie II Liceum Ogólnokształcącego (szkoły męskiej) powierzono Franciszkowi Białousowi[8][1]. Otrzymał zgodę na przeniesienie II LO na ul. Henryka Pobożnego 2 – do siedziby przedwojennego niemieckiego Liceum Mariackiego. Parter budynku był już wówczas użytkowany przez różne urzędy, a na II piętrze – zajętym przez szkołę 4 października 1946 r. – brakowało okien, umeblowania, pomocy dydaktycznych, sprawnego ogrzewania, opału[9]. W grudniu 1946 r. cały budynek przekazano szkole (podstawowa, gimnazjum i liceum)[3]. Niezbędne remonty i uzupełnienie wyposażenia zostały stosunkowo szybko wykonane dzięki energii i organizacyjnym umiejętnościom dyrektora, który zmobilizował nauczycieli oraz część uczniów i ich rodziców do bezinteresownej pomocy[2][9]. Jesienią 1946 r. w liceum pracowało 13 nauczycieli, a w połowie roku 1947 już 26[3]. Szybko zwiększała się też liczba uczniów (dzieci i dorosłych, w tym mundurowych, chodzących z bronią[3]); w roku szkolnym 1946/1947 było ich 657.[3], a na początku roku 1948/1949 już 1130[9].

W październiku 1948 r. sytuacja dyrektora szybko rozwijającej się szkoły uległa zmianie. Otrzymał pismo[2]:

Niniejszym odwołuję Obywatela od pełnienia obowiązków dyrektora II Państwowego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Szczecinie z dniem 15 X 1948 r. Agendy dyrekcji zakładu winien Obywatel przekazać ob. Borysławskiemu Pawłowi.

Kurator Okręgu Szkolnego Wł. Łasisz

Decyzja była prawdopodobnie jedną z pierwszych podjętych w ramach akcji uwalniania szkół od nauczycieli z „niewłaściwą przedwojenną przeszłością”, w czasie wojny zaangażowanych w akcje działania „prolondyńskiej” konspiracji[10]. Odszedł z liceum z poczuciem krzywdy. Dopiero po prawie 10 latach uznano, że należy[2]:

1) Uznać decyzję KOSz Szczecińskiego z dnia 9 X 1948 r. Pers. 22405-48 odwołującą dr Fr. Białousa od pełnienia obowiązków dyrektora II Państwowego Gimnazjum i Liceum Ogólnokształcącego w Szczecinie z dniem 15 X 1948 r. za nieuzasadnioną i moralnie krzywdzącą.
2) Uznać opinię dr. Fr. Białousa wystawioną przez Kuratorium za niezgodną z faktami, a zarazem moralnie krzywdzącą. Wszystkie egzemplarze opinii znajdujące się w aktach personalnych Fr. Białousa należy zniszczyć.

fragment postanowienia Wojewódzkiej Komisji Rehabilitacyjnej dla Nauczycieli, luty 1957 r.
Lata 1948–1971

Po zwolnieniu ze stanowiska dyrektora II Liceum Ogólnokształcącego Franciszek Białous pracował od listopada 1948 w nowym laboratorium chemiczno-bakteriologicznym Wojewódzkiej Przychodni Specjalistycznej na stanowisku kierownika, a w następnych latach[2][10]:

  • zorganizował na polecenie ministra zdrowia dwuletnią Szkołę Laborantów Medycznych,
  • prowadził kursy dokształcające dla laborantów medycznych,
  • wykładał biologię i chemię w Szkole Felczerskiej,
  • opiekował się nowo powstałymi laboratoriami analitycznymi,
  • zorganizował pierwszą w lecznictwie otwartym Szczecina Pracownię Serologiczną (współpracując z Ludwikiem Hirszfeldem),
  • wykładał w Szkole Inżynierskiej w Szczecinie (biologia sanitarna)[10].

Od 1954 r. do emerytury w roku 1971 wykładał – jako docent – mikrobiologię w Wyższej Szkole Rolniczej w Szczecinie[2]; został też kierownikiem Katedry Mikrobiologii[10]. Równocześnie uczył higieny szkolnej w Studium Nauczycielskim[2].

Po odejściu na emeryturę prowadził wykłady z inżynierii sanitarnej na Politechnice Szczecińskiej[2].

Publikacje

W okresie pracy na Uniwersytecie Lwowskim Franciszek Białous opracował[2]:

  • „Atlas Flory Polskiej”,
  • pracę doktorską nt. „Zagadnienie dziedziczenia płci u dwupiennej rośliny Trinia Heningii (Umbelliferae)”.

W okresie powojennym przygotował wiele skryptów w maszynopisach[2] i około 20 artykułów naukowych dotyczących zagadnień mikrobiologii[10][2] oraz opublikował dwa podręczniki[2]:

  • „Biologia sanitarna”, PWN Poznań (1952) (dla studentów Wydziału Wodno-Kanalizacyjnego Szkoły Inżynierskiej)[10],
  • „Mikrobiologia zootechniczna” (1957).

Odznaczenia[11]

Życie prywatne

Żona Franciszka Białousa Maria, nauczycielka-polonistka, pracowała w II Liceum Ogólnokształcącym do roku 1952, a następnie w Studium Nauczycielskim i Ośrodku Dydaktyczno-Naukowym Języka Polskiego (jako kierownik)[10]. Mieli czworo dzieci – trzy córki (Maria Janicka, Kaja Umińska i Ewa Krasicka) i syna (Antoni)[2].

Uwagi

  1. ↑ Lwowski Instytut Medyczny (zob. Uniwersytet Iwana Franki) utworzono przez wydzielenie z Uniwersytetu Lwowskiego Wydziału Lekarskiego i Farmaceutycznego. Podlegał Komisariatowi Zdrawochranienja.
  2. ↑ Publiczna Szkoła Powszechna nr 1 (kier. Władysław Sykuła) została przeniesiona do własnego budynku przy al. Piastów 6. W październiku 1945 r. otwarto w pobliżu Publiczną Szkołę Powszechną nr 2 (ul. Bolesława Śmiałego 41, kier. Tadeusz Chudy). Do końca roku szkolnego 1945/1946 uruchomiono 5 kolejnych szkół powszechnych w innych dzielnicach miasta

Przypisy

  1. ↑ a b c Lucyna Turek-Kwiatkowska: Białous Franciszek. W: Praca zbiorowa, red. Tadeusz Białecki: Encyklopedia Szczecina. T. 1. Szczecin: Uniwersytet Szczeciński, Instytut Historii, Zakład Historii Pomorza Zachodniego, 1999, s. 91. ISBN 83-7241-089-5. (pol.).Sprawdź autora:1.
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Franciszek Białous. [w:] Józef Bohatkiewicz, Franciszek Białous 1901–1980. Światły i prawy, [w:] Ku Słońcu 125. Księga z miasta umarłych, pod red. M. Czarnieckiego, Szczecin 1987 (publ. 31 stycznia 2007 przez sedina w Szczecinianie) [on-line]. sedina.pl. [dostęp 2012-11-17]. (pol.).
  3. ↑ a b c d e f g h i j Monika Adamowska: 60 lat II Liceum Ogólnokształcącego. [w:] Gazeta.pl Szczecin [on-line]. szczecin.gazeta.p, 2006-10-06. [dostęp 2012-11-17]. (pol.).
  4. ↑ Prof. dr hab. Tomasz Cieszyński: Działalność Wydziału Lekarskiego UJK we Lwowie w czasie II Wojny Światowej od września 1939 do sierpnia 1944 roku. Towarzystwo Miłośników Lwowa i Kresów Południowo Wschodnich. Wrocław, 1995. [dostęp 2012-11-17]. (pol.).
  5. ↑ a b Wspomnienia pracowników Instytutu: Stefan Kryński, Rudolf Weigl (1883–1957), www.lwow.com.pl, Gdańsk, 6 lutego 1967 [dostęp 2012-11-18] (pol.)., Alfred Jahn: Z Kleparowa w świat szeroki. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1991, s. 120–124. [dostęp 2012-11-18]. (pol.).
  6. ↑ Szkoła Podstawowa nr 1 im. Bolesława Chrobrego w Szczecinie, al. Piastów 6. [w:] Oficjalna strona internetowa [on-line]. www.sp1.szczecin.pl. [dostęp 2012-11-18]. (pol.).
  7. ↑ Liceum Ogólnokształcące nr 1 Im. Marii Skłodowskiej-Curie > Historia. [w:] Oficjalna strona internetowa [on-line]. lo1.szczecin.pl. [dostęp 2015-06-07]. (pol.).
  8. ↑ Czesław Plewka: Historia oświaty w powojennym Szczecinie. [w:] Materiały Książnicy Pomorskiej [on-line]. zbc.ksiaznica.szczecin.pl. s. 859–861. [dostęp 2019-04-12]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-05)]. (pol.).
  9. ↑ a b c II Liceum Ogólnokształcące im. Mieszka I. Historia Szkoły. [w:] Oficjalna strona internetowa [on-line]. www.lo2.szczecin.pl. [dostęp 2012-11-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-06)]. (pol.).
  10. ↑ a b c d e f g Małgorzata Machałek] (Uniwersytet Szczeciński, Dyrektor Uniwersyteckiego Centrum Edukacji), Szczecińskie lata Janiny Szczerskiej, Centrum Dialogu Przełomy, Muzeum Narodowe w Szczecinie. (data dostępu: 2012-11-17)
  11. ↑ Pionierzy. [w:] ZNP Szczecin [on-line]. znpszczecin.republika.pl. [dostęp 2012-11-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]. (pol.).

Media użyte na tej stronie

Operation Barbarossa corrected border.png

Corrected the Borders of Finland at the initiation of Operation Barbarossa.

Created from the original that is also in public domain: http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Operation_Barbarossa.png
Szczecin - Gimnazjum Mariackie rycina.jpg
Gimnazjum Mariackie wybudowane na miejscu kościoła pw. NMP. Widok od południa, po 1884 r. wg M. Wehrmanna; za: K. Kalita-Skwirzyńska, 2003.
Szczecin1945.JPG
Szczecin (German: Stettin) in 1945. From the 1964 book “Twenty Years of the People's Republic of Poland”
Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego 1.jpg
Autor:

Kolekcja należy do muzeum: Muzeum użytkownika pieczarek

[na:] myvimu.com, Licencja: CC BY-SA 2.0
Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego