Franciszek Gontarski

Franciszek Karol Gontarski (ur. 3 października 1879 we Włocławku^[1][2][3], zm. w 1925 roku w Bydgoszczy^[4][5]) – polski kamieniarz uprawiający rzemiosło artystyczne.

Życiorys

Rodzina i edukacja

Urodził się w rodzinie Karola Gontarskiego (ur. 1847) i jego żony Marianny z Marczewskich (ur. 1848). Po ojcu został właścicielem nieruchomości przy ul. Łęgskiej 46-48 we Włocławku^[6]. Część domu pod adresem Łęgska 48 obecnie nie istnieje^[7]. Miał braci Czesława Jakuba (ur. 1884) i Teodora Stanisława (ur. 1889, zginął w 1940 r. w podobozie KL Stutthoff w Rudawie k. Królewca^[8], uznany za zmarłego w 1947^[9]). Jego żoną była Jadwiga Anzelma z Rolicz-Piekarskich (1885-1935) z Warszawy, z którą miał syna Henryka Franciszka Piotra (1912-1939)^[1], poległego 5 września w Sandomierzu w trakcie wojny obronnej 1939 roku^[10]. Jadwiga Gonatska spoczęła na cmentarzu św. Wincentego à Paulo w bydgoskich bielawkach^[11]. Franciszek Gontarski był absolwentem Szkoły Realnej we Włocławku. W latach 1905-06 uczył się w klasie malarza Floriana Cynka w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie^[3].

Fabryka Wyrobów Rzeźbiarsko-Kamieniarskich

W 1907 roku założył pierwszą we Włocławku Fabrykę Wyrobów Rzeźbiarsko-Kamieniarskich na placu przy ulicy Warszawskiej 5, którego był właścicielem^[6][12][13]. Początkowo współpracował razem z bratem, następnie prowadził zakład samodzielnie^[14]. Ostatnie dzieła Franciszka Gontarskiego datuje się na ok. 1920 rok^[15][16], jednak firma reklamuje się jeszcze w Przewodniku Ilustrowanym po Włocławku z 1922 roku^[17].

Zakład dzielił swoją ofertę na dwa działy: przemysłowy i artystyczny. Oferta przemysłowa firmy Gontarskiego obejmowała: roboty kamieniarskie dla cmentarzy, Kościołów i innych budynków; wznoszenie kaplic-mauzoleów z białego kamienia szydłowieckiego i czerwonego wąchockiego oraz grobowców żelazo-betonowych z kamiennymi płytami oraz dekoracje architektoniczne z kamienia do dworów, schodów, balkonów, tarasów, a także mostów, parków i fontann. W ramach działu artystycznego Gontarski oferował: figury alegoryczne z białego kamienia szydłowieckiego i białego marmuru karraryjskiego; przydrożne figury świętych z kamienia janikowskiego; portrety w płaskorzeźbie z marmuru, kamienia lub brązu oraz portrety do pomników na porcelanie; rzeźby ornamentacyjne i symboliczne, symbolizujące wiarę, patriotyzm, sztukę, przemysł, oświatę, handel, rycerstwo i wojskowość itd.^[18]

Dzieła

Dzieła Franciszka Gontarskiego

Mauzoleum rodziny Pląskowskich w Lipnie

Grób Grzegorza Wiencka w Wieńcu

Figura Chrystusa przy Kościele ewangelicko-augsburskim we Włocławku

Most nad Zgłowiączką we Włocławku, na zdjęciu widoczna jedna z kamiennych tablic dłuta Fr. Gontarskiego

W 1910 roku wykonał płaskorzeźbę króla Kazimierza Wielkiego w Kościele św. Urszuli w Kowalu, w mieście urodzenia władcy z okazji 600. rocznicy jego narodzin. Sam też dokonał jego uroczystego odsłonięcia w dniu 30 kwietnia. Relief wykonano z piaskowca janikowskiego. Postać króla wzorowano na portrecie autorstwa Jana Matejki. Popiersie zachowało się do dnia dzisiejszego, wraz z dwoma otaczającym je tablicami wmurowane jest w północną ścianę prezbiterium Kościoła. Nie ma w nim już oryginalnego berła wykonanego przez Gontarskiego, które uległo uszkodzeniu między 1910 a 1915 rokiem, gdy relief usunięto z rozkazu rosyjskich cenzorów. Obecne ufundował ówczesny proboszcz parafii ks. Stanisław Anzorge w 1960 roku, z okazji 650. rocznicy urodzin króla. Na przestrzeni lat popiersie poddawane było różnym zabiegom konserwacyjnym, takim jak malowanie, które niszczyły jego oryginalną warstwę. W 2008 r. konserwator Danuta Jaskulak z Poznania na zlecenia Urzędu Miasta w Kowalu usunęła kilka warstw farby i przywróciła dziełu pierwotny wygląd^[18][19].

W 1918 roku wykonał pomnik upamiętniający powstańców styczniowych poległych w bitwie pod Ignacewem, uroczyście odsłonięty 8 maja. Monument został zniszczony przez wojska hitlerowskie w czasie II wojny światowej. Starania o odbudowę pomnika były możliwe dopiero po odwilży październikowej. Odsłonięcie odbudowanego w dawnym kształcie pomnika miało miejsce 22 lipca 1957 roku^[20]. W 1911 wzniósł figurę Najświętszej Maryi Panny w Lubominie, ufundowaną przez Karola Potrzebowskiego^[21].

Gontarski jest autorem dwóch kamiennych tablic z herbami Włocławka i Kujaw, zawieszonych po obu stronach mostu nad Zgłowiączką odbudowanego w latach 1915-1916^[22].

Wykonany przez niego w 1908 roku pomnik Chrystusa Króla początkowo stał przed frontem ewangelickiego Domu Miłosierdzia przy ul. Słowackiego 4a, następnie został przeniesiony przed wejście do Kościoła ewangelicko-augsburskiego we Włocławku. W 2010 roku figura została poddana renowacji i konserwacji^[23][24]. W 1911 roku zbudował figurę Matki Boskiej pod Włocławkiem^[15]. W 1915 roku zlecono mu wykonanie fundamentów ogrodzenia cmentarza wojennego przy ul. Wienieckiej we Włocławku, jednak budowa ta nie doszła do skutku^[25].

Groby wykonane przez jego firmę można odnaleźć na m.in. na cmentarzach w Brześciu Kujawskim, Kruszynie, Nieszawie i Wieńcu^[15]. W Poniatowie wykonał grób Teofila Mieczkowskiego, dziedzica wsi Chromakowo z 1908 roku^[26], zaś w Lipnie mauzoleum rodziny Pląskowskich z 1912 roku^[27].

Grobowce na Cmentarzu Komunalnym we Włocławku

Grobowce we Włocławku wykonane przez Fr. Gontarskiego

Grób Izabeli Zbiegniewskiej

Tarcza z Orłem Białym, jeden z detali grobu I. Zbiegniewskiej

Sygnatura Fr. Gontarskiego na grobowcu I. Zbiegniewskiej

Grób rodziny Kott

Grób rodziny Bojańczyków

Grób rodziny Kaszubskich, tu przed renowacją w 2016 roku

Grób rodziny Woysław

Grób rodziny Gontarskich

Herb Belina, detal z grobu Bronisława Węsierskiego

Modernistyczny grób Bogdana Kowalewskiego

Figura Maryi przy kwaterze sióstr zakonnych

Firma Gontarskiego wykonała oryginalne, kamienne grobowce dla wielu zasłużonych obywateli pochowanych na Cmentarzu Komunalnym we Włocławku. Większość z nich stanowią dziś obiekty zabytkowe i uchodzą za jedne z najpiękniejszy dzieł sztuki sepulkralnej we Włocławku. Przy głównej alei cmentarza są to m.in. groby rodzin: Bojańczyków, Kott, Kaszubskich, Popławskich (1915-22), Zienkiewiczów i Junczysów oraz Izabeli Zbiegniewskiej (1915), Wandy Busse (ok. 1920), rotmistrza Bronisława Beliny-Węsierskiego i jeden grób bez inskrypcji z 1900 roku, a także pomnik na kwaterze sióstr zakonnych. W sektorze ewangelickim cmentarza znajdują się tumby E.P. ze Stockelów i J. Rossnagela oraz mauzoleum sukcesorów Zenke (1918). W pozostałych alejach cmentarza są to groby rodzin Gontarskich (ok. 1914), Findeisen (ok. 1920), Bulińskich, Włoczewskich, Woysław^[28], tumby Białeckiego, ks. Lorentowicza Bogdana Kowalewskiego i rodziny Kowalewskich oraz grób Tadeusza Krauze. Grobowce Franciszka Gontarskiego wykonane są w różnych stylach artystycznych, takich jak neoklasycyzm, secesja i modernizm^[16][18].

Ostatnie lata

W 1922 roku mieszkał już przy ulicy Piotra Skargi 6 w Bydgoszczy. W tym czasie trudnił się jako nauczyciel i rzeźbiarz - wyrobnik nagrobków^[29][30]. Po raz ostatni wymienia go Księga Adresowa Miasta Bydgoszczy z 1925 roku. Księga Adresowa z roku 1926 wymienia jego żonę Jadwigę już jako wdowę^[4][5].

Przypisy