Franciszek Jan Smolka

Franciszek Jan Smolka

Franciszek Smolka (1861)
Data i miejsce urodzenia	5 listopada 1810 Kałusz
Data i miejsce śmierci	4 grudnia 1899 Lwów
Poseł na Sejm Ustawodawczy (1848)
Okres	od 10 lipca 1848 do 7 marca 1849
Przynależność polityczna	„Stowarzyszenie” – polscy demokraci

Franciszek Jan Smolka

Franciszek Smolka – 1881
Data i miejsce urodzenia	5 listopada 1810 Kałusz
Data śmierci	4 grudnia 1899
Radny miasta Lwowa
Okres	od 1861 do 1879
Przynależność polityczna	Polskie Stronnictwo Demokratyczne
Poseł na Sejm Krajowy Galicji kadencja I i II
Okres	od 15 kwietnia 1861 do 13 listopada 1869
Przynależność polityczna	Polskie Stronnictwo Demokratyczne
Poseł do austriackiej Rady Państwa kadencja I i III-VIII
Okres	od 20 maja 1867 – 20 września 1869 do 15 września 1870 – 14 marca 1893
Przynależność polityczna	Polskie Stronnictwo Demokratyczne

Franciszek Jan Smolka

Data i miejsce urodzenia	5 listopada 1810 Kałusz
Data śmierci	4 grudnia 1899
Członek dożywotni Izby Panów austriackiej Rady Państwa
Okres	od 1 kwietnia 1893 do 4 grudnia 1899

Franciszek Jan Smolka (ur. 5 listopada 1810 w Kałuszu, zm. 5 listopada 1899 we Lwowie) – polski prawnik, działacz tajnych organizacji niepodległościowych, polityk demokratyczny i liberalny, działacz społeczny, prezydent Sejmu Ustawodawczego w Kromieryżu i austriackiej Rady Państwa, poseł do Sejmu Krajowego Galicji, twórca Kopca Unii Lubelskiej we Lwowie.

Życiorys

Działalność w organizacjach niepodległościowych

Otrzymał wykształcenie domowe, a następnie ukończył gimnazjum dominikanów (1827) i studia prawnicze na Uniwersytecie Lwowskim (1831)^[1] gdzie w 1834 otrzymał stopień doktora praw^[2][3][4]. W latach 1832–1834 praktykant koncepcyjny w prokuratorii skarbu^[1]. Następnie koncypient adwokacki w biurze adwokata Pawła Rodakowskiego^[2]. Od 1840 prowadził własną kancelarię adwokacką we Lwowie^[5].

Jednocześnie uczestniczył w działalności tajnych organizacji niepodległościowych, od 1834 członek kierowanego przez Hugona Wiśniowskiego Związku Przyjaciół Ludu^[2]. W 1835 został członkiem zarządu Węglarstwa Polskiego, a następnie zboru powstałego z Węglarstwa – Stowarzyszenia Ludu Polskiego. Oddawał na jego potrzeby prawie całe swoje dochody, żyjąc bardzo skromnie. Był sekretarzem zboru. Ukrywał u siebie zagrożonych konspiratorów^[2]. Od 1837 siedziba główna spisku została przeniesiona do Lwowa. Stowarzyszenie, kierowane przez Smolkę, Goszczyńskiego i Heferna, wywierało olbrzymi wpływ w całym kraju, gdyż w gronie swym liczyło, prócz znacznego zastępu młodzieży akademickiej, przedstawicieli inteligencji galicyjskiej, prawników, właścicieli dóbr ziemskich, nauczycieli, księży i młodszych urzędników rządowych^[6]. Od wyjazdu Seweryna Goszczyńskiego latem 1838 z Galicji był faktycznym kierownikiem Stowarzyszenia, W obliczu mnożących się aresztowań i represji, Smolka ograniczył działalność organizacji^[1].

Fala aresztowań objęła również Franciszka Smolkę. Aresztowany 29 sierpnia 1841 roku Smolka przez dwa lata siedział sam w małej celi ciężkiego więzienia w pokarmelickim klasztorze i dopiero w trzecim roku więzienia dostał za towarzysza Floriana Ziemiałkowskiego^[2][4]. Co do jego zachowania w świetle istnieją sprzeczne relacje, sam twierdził że przyznał się tylko do tego, co było już wiadome przesłuchującym^[1]. 21 stycznia 1845 odczytano Smolce wyrok skazujący go wraz z 12 towarzyszami na karę śmierci przez powieszenie. Równocześnie jednak (przy wstawiennictwu prezydenta Lwowa – Franza Kriega) ogłoszono mu monarszą amnestię, dzięki której odzyskał natychmiast wolność^[2]. Został wszakże pozbawiony praw adwokackich i na razie znalazł zatrudnienie w prywatnych kancelariach^[1]. W tym okresie był ciężko schorowany po pobycie w więzieniu. W powstaniu galicyjskim 1846 Edward Dembowski zaoferował mu kierowanie ruchem we Lwowie, zaś otrzymawszy odpowiedź odmowną, groził Smolce szubienicą^[2]. Od lata 1847 leczył się u wód w Czechach, Niemczech i Szwajcarii – w Marienbadzie, Helgolandzie i w Vevey nad Jeziorem Genewskim^[4]. W tym okresie anonimowo wysyłał korespondencje do lipskiego pisma liberalnego „Grenzboten”^[1].

Wiosna Ludów

Aktywny politycznie w okresie Wiosny Ludów^[7], członek Komitetu Narodowego, a potem Rady Narodowej we Lwowie (1848)^[8]. W marcu 1848 był wraz z Florianem Ziemiałkowskim, Agenorem Gołuchowskim i Robertem Hefernem głównym autorem adresu do cesarza, o przywrócenie swobód narodowych w Galicji. Członek deputacji adresowej Komitetu do Wiednia w której żądano m.in. usunięcia cenzury, swobody słowa, zrównania wszystkich stanów i wyznań, uwolnienia więźniów politycznych, zniesienia pańszczyzny, wprowadzenia do szkół i urzędów języka polskiego^[9]. Był także porucznikiem w 3 kompanii Gwardii Narodowej we Lwowie^[2]. Uczestniczył w obradach kongresu słowiańskiego w Pradze i był pełnomocnikiem Rady Narodowej w Wiedniu^[1].

Następnie był posłem na Sejm Ustawodawczy w Wiedniu i Kromieryżu (26 lipca 1848 – 7 marca 1849), wybranym z galicyjskiego okręgu wyborczego Lubaczów^[10][3]. Na pierwszym posiedzeniu parlamentu stwierdził – Miłość nie ograniczona dla drogiej nam Ojczyzny, połączona z oględnością jak najsumienniejszą, będzie dla mnie w tem trudnem zadaniu przewodniczącą gwiazdą. Jeżeli wszyscy w zgodzie braterskiej połączeni za jej przewodnictwem pójdziemy, zaprowadzi nas, da Bóg, do przystani szczęścia drogiej naszej Ojczyzny...^[2] W parlamencie należał do „Stowarzyszenia” skupiającego demokratycznych posłów polskich i był jednym z przywódców polskich demokratów^[11]. Członek Komisji Konstytucyjnej (1 sierpnia – 28 listopada 1848)^[5]. Wybrano go także 14 września 1848 na wiceprezydenta, a od 12 października 1848 przez aklamacją na prezydenta całej Izby^[12]. Nie zgodził się ani na kuszące materialne propozycje austriackie, ani z drugiej strony na nierozważną propozycję detronizacji Habsburgów. Aleksander Dunin Borkowski w swej rozprawie o Sejmie rakuskim, napisał o nim: Jego pewność w zasadach, jego krew zimna, jego wytrawność zahartowana w przeciwnościach wrażały poważanie nawet u ludzi przeciwnych mniemań. Smolka nie unosił się, bronił zadania swojego spokojnie, z przyzwoitą powagą, z głębokiem zapatrywaniem się w przedmiot^[13]. Stanął na czele delegacji witającej w Ołomuńcu nowego władcę, cesarza Franciszka Józefa I, a po gwałtownym rozwiązaniu Sejmu 8 marca 1849 odważnym wystąpieniem zaznaczył, że parlament ustępuje jedynie wobec militarnej przewagi^[2][4].

Podczas rządów reakcji

Kolejne 10 lat przeżył Smolka w zaciszu życia prywatnego. Pozostawał jednak pod nadzorem policji i bez jej zezwolenia nie mógł się oddalać ze Lwowa. Po przywróceniu mu w 1849 praw adwokackich otworzył ponownie własną kancelarię adwokacką. Zdobył niebawem liczną klientelę, którą reprezentował w sprawach cywilnych. Obracał też depozytami osób prywatnych. W tym czasie został także ziemianinem, nabył też dobra ziemskie: Morszyn, Korczyn i Kruszelnicę w powiecie stryjskim.

Członek i działacz Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, członek jego Komitetu (28 lutego 1859 – 25 czerwca 1861) oraz jego prezes (25 czerwca 1861 – 18 maja 1862)^[14][15]. W następstwie nieudanych operacji na giełdzie jego działalność gospodarcza zakończyła się niepowodzeniem w 1863 roku. W następnie tego 31 sierpnia tego roku próbował popełnić samobójstwo. Odratowany, podreperował swoją sytuację materialną dzięki sprzedaży majątków ziemskich oraz pomocy udzielonej mu przez Włodzimierza Dzieduszyckiego^[1].

Podczas powstania styczniowego uczestniczył w pracach konspiracji galicyjskiej, był m.in. członkiem wraz z Adamem Sapiehą i Florianem Ziemiałkowskim Komitetu Galicji Wschodniej w 1863 roku^[16]. Utrzymywał także kontakty z Edwardem Jurgensem w Warszawie. Opowiadał się wówczas przeciwko rozszerzeniu akcji powstańczej na zabór austriacki, sprzeciwiając się formowaniu tu oddziałów partyzanckich^[1].

W epoce autonomicznej

Polityk demokratyczny, od 1861 członek, a w latach 1868–1871 prezes Towarzystwa Narodowo-Demokratyczne we Lwowie^[17][3]. Był członkiem Rady Miejskiej we Lwowie (1861-1879)^[5]. W r. 1871 przegrał paru głosami różnicy w konkurencji z Ziemiałkowskim wybory na prezydenta Lwowa^[1]. Był także posłem na Sejm Krajowy Galicji I kadencji (15 kwietnia 1861 – 31 grudnia 1866) i II kadencji (18 lutego 1867 – 13 listopada 1869), wybieranym w kurii III (gmin wiejskich) w okręgu wyborczym Lwów^[18]. Był także członkiem Wydziału Krajowego (1866-1889)^[5], prowadził w nim biuro spraw gminnych^[1].

Poseł do austriackiej Rady Państwa I kadencji (20 maja 1867 – 20 września 1869) III kadencji (15 września 1870 – 10 sierpnia 1871), IV kadencji (29 grudnia 1871 – 21 kwietnia 1873), V kadencji (4 listopada 1873 – 18 października 1877), VI kadencji (7 października 1879 – 23 kwietnia 1885), VII kadencji (22 września 1885 – 23 stycznia 1891) i VIII kadencji (9 kwietnia 1891 – 14 marca 1893). Wybierany był z kurii II (gmin miejskich) z okręgu wyborczego Lwów 1^[19]. W parlamencie przewodził frakcji posłów demokratycznych w Kole Polskim w Wiedniu^[5].

Początkowo zdecydowanie opowiadał się za przebudową monarchii habsburskiej w kierunku federacji z jednoczesnym poszerzeniem autonomii Galicji na wzór uprawnień uzyskanych przez Węgrów w 1867 roku. 19 czerwca 1861 występując w obronie uprawnień Galicji zakończył swe przemówienie okrzykiem «Noch ist Polen nicht verloren!»^[20] Szczególnie w ostrym sporze pozostawał z Florianem Ziemiałkowskim – sprzeciwiając się jego pragmatycznemu, a zarazem ugodowemu stanowisku wobec rządu. W miarę jednak upływu czasu jego stanowisko ewoluowało, a on sam przechodził na pozycję współpracy z konserwatystami. W 1870 wobec zaostrzenia sytuacji międzynarodowej i pojawienia się perspektywy wojny z Rosją pogodził się ze swoim oponentem oraz poparł zabiegi premiera Alfreda Potockiego o kompromis z Czechami. W 1879 i przyczynił się do pozyskania Czechów dla prawicowej koalicji, która wtedy doszła do władzy. Był także pierwszym wiceprezydentem (14 października 1879 – 14 marca 1881) oraz wieloletnim prezydentem Izby Poselskiej Rady Państwa (14 marca 1881 – 22 kwietnia 1885, 2 października 1885 – 23 stycznia 1891, 16 kwietnia 1891 – 14 marca 1893), a także między 9 a 16 kwietnia 1891 prezydentem seniorem^[5][3]. Na tych stanowiskach współpracował z koalicyjnym rządem Eduarda Taaffego^[21], Jako prezydent Izby zasłynął z umiejętności w rozstrzyganiu kwestii proceduralnych i z dużym autorytetem poskramiał w Izbie ekscesy radykałów niemieckich i czeskich^[1]. Cieszył się dużym szacunkiem nawet wśród swoich oponentów politycznych o czym świadczy fakt, że gdy zrezygnował z mandatu i stanowiska posłowie Izby jednogłośnie uchwalili przyznanie mu dożywotniej pensji, a także postawienie popiersia Smolki w gmachu parlamentu^[2]. Kazimierz Chłędowski tak scharakteryzował jego postać: Franciszek Smolka, dumny na swą polityczną przeszłość, na swoją prezydenturę w pierwszym austriackim parlamencie chodził także osobno. Polityczne ideały zbliżały go najwięcej do Ziemiałkowskiego, Zbyszewskiego, Kabata; był bowiem liberałem takim, jakim go stworzył rok 1848, ale osobista nieprzyjaźń z Ziemiałkowskim odsuwała go od tego koła. Zresztą był za najzupełniej federalistycznym ukształtowaniem Austrii, za sojuszem z Czechami i tym samym stanął w sprzeczności z mamelukami, z ich polityką praktyczną. Smolka nie był umysłem zupełnie normalnym, miał swoją „idee fixe”, pewną, że tak powiem nadziemską wiarę w słuszność swych zapatrywań i uważał się za męża opatrznościowego Austrii (...) Mimo finansowej katastrofy Smolka był długie i długie lata bożyszczem lwowskiego mieszczaństwa, wybierany zawsze do sejmu i do Rady Państwa ze stolicy, a w Radzie Państwa piastował znów godność prezydenta Izby, miał bowiem u Niemców i u Czechów wiele zaufania, a Polacy oczywiście głosowali także za nim jako za Polakiem, chociaż wielu z niechęcią swoją kartkę do urny wrzucało^[22]. Po rezygnacji z mandatu od 1 kwietnia 1893 był dożywotnim członkiem austriackiej Izby Panów^[1][4][5].

Kopiec Unii Lubelskiej i starość

Był także członkiem i działaczem polskich organizacji kombatanckich i patriotycznych. W r. 1881 wchodził w skład komitetu przygotowującego we Lwowie obchody 50. rocznicy powstania listopadowego^[1]. Lwów zawdzięcza mu, oprócz znakomitych, długoletnich zasług, dzieło pamiątkowe – Kopiec Unii Lubelskiej, który rozpoczęty 11 sierpnia 1869, został wzięty w 1875 pod opiekę przez lwowską Radę Miejską. Z magnacką hojnością zaofiarował Smolka na ten cel przeszło siedemdziesiąt tysięcy złotych i własną, fizyczną pracę nad sypaniem kopca^[2]. Nie dane mu było doczekać się chwili ukończenia dzieła.

Zmarł otoczony szacunkiem współobywateli. Jego pogrzeb stał się manifestacją patriotyczną mieszkańców Lwowa^[23]. Został pochowany na koszt władz krajowych we wspólnym grobie z żoną na cmentarzu Łyczakowskim.

Prace Franciszka Smolki

• Ludy Austrii, Lwów 1848
• Politische Briefe iiber Russland und Polen, Lwów 1868-1869,
• Autriche et Russie, Paris 1869
• Politische Briefe, Lwów 1876
• Nachwort zu der neuen Ausgabe einer im Jahre 1868 in Lemberg erschienenen Schrift Politische Briefe..., Lwów 1877
• Dziennik Franciszka Smolki 1848-1849 w listach do żony, Wiedeń 1913

Rodzina i życie prywatne

Franciszek Jan Smolka, Lwów, pomnik autorstwa Tadeusza Błotnickiego, pocztówka z ok. 1914 r.

Grób Franciszka Smolki na cmentarzu Łyczakowskim

Franciszek Smolka pochodził z mieszanej rodziny o korzeniach śląskich i węgierskich. Ojciec Wincenty Schmolke (zm. 1843) wywodził się ze zniemczonej rodziny mieszkającej w Nysie, na Dolnym Śląsku. Był porucznikiem najpierw w 2, a następnie 3 pułku ułanów armii austriackiej. Po wypadku, zwolniony ze służby był urzędnikiem salinarnym najpierw na placówce w Stebniku, a następnie w Kałuszu. Matka Anna Nemethy pochodziła ze spolonizowanej rodziny węgierskiej osiadłej w Galicji. Miał rodzeństwo: brata inżyniera górniczego Karola (ur. 1809) i siostrę Matyldę (ur. 1805, żonę starosty przemyskiego Henryka von Saar).

W 1840 ożenił się z Leokadią Bäcker von Salzheim (1815-1861). Mieli dzieci: dwóch synów: Władysława (1841-?) – dyrektora Banku Krajowego we Lwowie, Stanisława (1854-1924) – historyka i prof. UJ oraz jedną córkę Jadwigę żonę Franciszka Huperta^{[1][2][4][5][24]}.

Wyróżnienia i upamiętnienie

Od 1894 był członkiem honorowym Towarzystwa Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu^[25]. Był austriackim tajnym radcą^[1]. Odmówił przyjęcia odznaczeń austro-węgierskich^[2].

Jest obywatelem honorowym kilkudziesięciu miast polskich, czeskich i chorwackich^[1], m.in. Krakowa (18 listopada 1861 i powtórnie 16 października 1888)^[26], Lwowa (11 lipca 1861)^[1], Nowego Sącza^[27], Rzeszowa (13 lipca 1861)^[28], Jasła^[29], Lubaczowa^[30].

Na jednym z głównych placów Lwowa nazwanego jego imieniem (obecnie Hryhorenki) odsłonięto 8 grudnia 1913 okazały pomnik dzieło Tadeusza Błotnickiego, Przedstawiał on Smolkę w chwili przemówienia w parlamencie^[31]. Pomnik został usunięty podczas II wojny światowej^[1], Obecnie na jego miejscu stoi pomnik św. Jerzego zwyciężającego smoka, wzniesiony w 1999 roku^[32].

Jego imieniem zostały nazwane ulice w Iławie^[33], Przemyślu^[34], Lesku^[35] i plac w centrum Bielska-Białej^[36]. Istniejąca przed 1939 ulica w Stanisławowie (obecnie fragment ul. Szewczenki) zmieniła patrona.

Przypisy

Bibliografia

• Adam Bieńkowski, Franciszek Smolka (1810-1899), w: Album biograficzne zasłużonych Polaków i Polek wieku XIX, Warszawa 1901, s. 438 Wikiźródła – wersja elektroniczna
• Józef Białynia-Chołodecki, Franciszek Smolka, Lwów 1913, Kujawsko-Pomorska Biblioteka Cyfrowa – wersja elektroniczna
• Stefan Kieniewicz, Smolka Franciszek Jan (1810–1899), Polski Słownik Biograficzny, tom 39, Warszawa–Kraków 1999-2000, s. 314–318, iPSB – wersja elektroniczna
• Henrich Binder, Smolka, Franciszek (1810-1899), Politiker, Österreichisches Biographisches Lexikon 1815-1950, Bd. 12 (Lfg. 58, 2005), S. 379 ÖBL – wersja elektroniczna
• † Franciszek Smolka. „Kurjer Lwowski”. 337, s. 5–6, 5 grudnia 1899, 338, s. 5–6, 6 grudnia 1899.

Źródła

Dziennik Franciszka Smolki: 1848-1849 w listach do żony, Warszawa 1913, Biblioteka Polona – wersja elektroniczna