Franciszek Kleeberg

Franciszek Kleeberg

generał brygady
Data i miejsce urodzenia	1 lutego 1888 Tarnopol, Austro-Węgry
Data i miejsce śmierci	5 kwietnia 1941 Weisser Hirsch, III Rzesza
Przebieg służby
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Polska Siła Zbrojna
Jednostki	29 Dywizja Piechoty Dowództwo Okręgu Korpusu Nr III Dowództwo Okręgu Korpusu Nr IX SGO „Polesie”
Stanowiska	dowódca dywizji piechoty dowódca okręgu korpusu dowódca grupy operacyjnej
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-ukraińska wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa bitwa pod Kockiem
Odznaczenia

Louis Faury, Franciszek Kleeberg i mjr Pillegand, Wyższa Szkoła Wojenna 1926

Ostatni rozkaz gen. Franciszka Kleeberga do żołnierzy SGO „Polesie” - oryginał

Tablica na grobie gen. Kleeberga na cmentarzu wojennym w Kocku

Symboliczny grób generała Kleeberga na cmentarzu Powązkowskim

Pomnik gen. Kleeberga w Kocku

Cmentarz wojenny z grobem gen. Kleeberga i grobami żołnierzy SGO „Polesie” w Kocku

Franciszek Kleeberg (ur. 1 lutego 1888 w Tarnopolu, zm. 5 kwietnia 1941 w Weisser Hirsch w Dreźnie) – generał brygady Wojska Polskiego.

Życiorys

Urodził się w rodzinie Emiliana, powstańca styczniowego, i Józefiny Kuschée (Couschée). Był starszym bratem Juliusza, generała brygady Wojska Polskiego. Według tradycji rodzinnej Kleebergowie wywodzili się od szwedzkiego żołnierza, który przybył do Polski z wrogą armią w XVII wieku, dostał się do niewoli, spolszczył się i w końcu został założycielem rodu rycerskiego. Ojciec generała był długoletnim oficerem c. i k. 11 pułku dragonów w Stockerau, w którym po awansie na podpułkownika (1 maja 1901) objął komendę nad II dywizjonem. Później pełnił służbę w Komendzie Placu Wiedeń. W 1908 r. został spensjonowany.

Po ukończeniu szkoły realnej w Hranicach i złożeniu matury w Wiedniu w 1905 r., kontynuował naukę w Technicznej Akademii Wojskowej w Mödling. W 1911 r. ukończył Szkołę Strzelecką Artylerii w Hajmasker. Pełnił służbę w 2 pułku haubic polowych w Wiedniu. 1 września 1908 r. został mianowany podporucznikiem (niem. Leutnant), a 1 maja 1913 r. – porucznikiem (niem. Oberleutnant) w korpusie oficerów artylerii. W tym samym roku został przyjęty do Szkoły Wojennej (niem. Kriegsschule) w Wiedniu^[1][2]. Wybuch I wojny światowej uniemożliwił mu kontynuowanie studiów.

W maju 1915 r. otrzymał przydział do Legionów Polskich. W tym też roku powierzono mu funkcję szefa sztabu II Brygady Legionów, którą pełnił przez miesiąc. Następnie przez kilka miesięcy był zastępcą szefa sztabu, a czasowo także szefem sztabu Komendy Legionów Polskich. 1 listopada 1915 r. został mianowany kapitanem (niem. Hauptmann) w korpusie oficerów artylerii. Jego oddziałem macierzystym był 25 pułk haubic polowych (były 2 pułk haubic polowych)^[3]. W czerwcu 1916 r. został szefem sztabu III Brygady Legionów. W 1916 r. otrzymał tytuł „oficer przydzielony do Sztabu Generalnego”. W 1917 r. jego oddziałem macierzystym był 125 pułk artylerii polowej^[4].

W okresie od lutego do lipca 1917 r. podczas prowadzenia szkolenia Legionów Polskich przez Niemców w Królestwie był m.in. zastępcą dowódcy 1 pułku artylerii w Górze Kalwarii i jednocześnie komendantem Zjednoczonych Szkół Artylerii, po czym do końca 1917 r. służył w Inspektoracie Wyszkolenia Polskiej Siły Zbrojnej. W lipcu 1917 r. został mianowany majorem^[5]. Do kwietnia 1918 r. pełnił funkcję komendanta Kursu Wyszkolenia Artylerii w Garwolinie. W związku z prośbą o zmianę obywatelstwa austriackiego na polskie, w czerwcu 1918 r. został karnie przeniesiony do armii austro-węgierskiej i skierowany na front włoski, na stanowisko oficera sztabu 54 Brygady Piechoty.

18 listopada 1918 r., wezwany przez generała Tadeusza Rozwadowskiego, wrócił do kraju i objął obowiązki szefa sztabu Armii „Wschód”. Na tym stanowisku wziął udział w bitwie o Lwów. 19 marca 1919 r. został przeniesiony do Dowództwa Okręgu Generalnego „Kraków” w Krakowie na stanowisko zastępcy szefa sztabu^[6]. Z dniem 15 kwietnia został przydzielony do Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie^[7]. W ministerstwie powierzono mu obowiązki szefa Sekcji Organizacyjnej, dwa miesiące później – zastępcy szefa Departamentu I Mobilizacyjno-Organizacyjnego. 7 maja 1919 r. został formalnie przyjęty do Wojska Polskiego z byłych Legionów Polskich, z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podpułkownika^[8]. 10 marca 1920 r., po reorganizacji ministerstwa, został mianowany pomocnikiem szefa Oddziału I Organizacyjno-Mobilizacyjnego Sztabu Ministerstwa Spraw Wojskowych^[9]. 29 maja 1920 r. został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 r. w stopniu pułkownika, w artylerii, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich^[10]. W lipcu 1920 r. został szefem sztabu 1 Armii, a 15 sierpnia – szefem sztabu Grupy Operacyjnej gen. Kazimierza Raszewskiego, mającej na celu obronę zachodnich województw przed bolszewikami^[11].

7 października 1920 r. wyznaczony został na stanowisko szefa sztabu w Dowództwie Okręgu Generalnego „Poznań” w Poznaniu, które w następnym roku zostało przeformowane w Dowództwo Okręgu Korpusu Nr VII^[12]. 3 maja 1922 r. został zweryfikowany w stopniu pułkownika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 r. i 28. lokatą w korpusie oficerów artylerii, a jego oddziałem macierzystym był 14 pułk artylerii polowej w Poznaniu^[13]. 6 października 1922 r. został wybrany przewodniczącym rady nadzorczej Hurtowni Spółdzielni Żołnierskich Okręgu Korpusu Nr VIII w Poznaniu^[14]. Również w pierwszej dekadzie października 1922 r. został odkomenderowany do pełnienia obowiązków dowódcy piechoty dywizyjnej 14 Dywizji Piechoty na czas choroby pułkownika Aleksandra Załęskiego^[15]. 7 listopada 1922 r. został mianowany dowódcą 14 Dywizji Piechoty w Poznaniu. Obowiązki miał objąć z dniem 1 stycznia 1923 r.^[16]. Dywizją dowodził do maja 1924 r. W międzyczasie ukończył kurs informacyjny dla wyższych dowódców. Od czerwca 1924 r. do października 1925 r. przebywał we Francji, gdzie studiował w Wyższej Szkole Wojennej (fr. École Supérieure de Guerre) i Centrum Wyszkolenia Piechoty w Wersalu oraz w Centrum Wyszkolenia Artylerii w Metzu. Po powrocie do kraju został II dyrektorem nauk w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. W czasie przewrotu majowego 1926 r. opowiedział się po stronie władz legalnych^[17]. 17 marca 1927 r. został mianowany dowódcą 29 Dywizji Piechoty w Grodnie^[18]. 1 stycznia 1928 r. Prezydent RP Ignacy Mościcki awansował go na generała brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1928 r. i 12. lokatą w korpusie generałów^[19]. Przyjaźnił się z Władysławem Sikorskim^[20]. W poniedziałek 3 sierpnia 1936 r. Prezydent RP mianował go dowódcą Okręgu Korpusu Nr III w Grodnie^[21]. Dwa lata później został dowódcą Okręgu Korpusu Nr IX w Brześciu. Stanowisko to zajmował do 8 września 1939 r.^[22].

9 września 1939 r. przystąpił do organizacji oddziałów bojowych z podległych mu ośrodków zapasowych. W korespondencji urzędowej występował w dalszym ciągu jako dowódca Okręgu Korpusu Nr IX. 27 września zarządził reorganizację podległych mu wojsk oraz ustanowił we Włodawie władze cywilno-administracyjne. Od tego dnia występował jako dowódca Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” (SGO).

Pod Jabłoniem i Milanowem pobił wysunięte kolumny oddziałów Armii Czerwonej. 6 października 1939 r., po czterodniowych walkach z Wehrmachtem pod Kockiem, został zmuszony do kapitulacji z powodu braków w zaopatrzeniu i amunicji. Złożył broń jako ostatni polski generał. Kleeberg pozostał jedynym dowódcą SGO bez porażki – przeciwnik pod Kockiem został pobity. Po bitwie dostał się do niewoli niemieckiej. Przebywał w Oflagu IVB w twierdzy Königstein koło Drezna. W niewoli przebywał półtora roku. Poważnie zachorował na serce^[23] i 5 kwietnia 1941 r. zmarł w szpitalu wojskowym w drezdeńskiej dzielnicy Weisser Hirsch. Został pochowany na cmentarzu w dzielnicy Neustadt.

Pośmiertnie został mianowany generałem dywizji ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1943 r. w korpusie generałów. W 1969 r. prochy gen. Franciszka Kleeberga przewieziono do kraju i 6 października złożono na cmentarzu Wojennym w Kocku pomiędzy poległymi żołnierzami z dowodzonej przez niego SGO „Polesie”. Jego symboliczny grób znajduje się na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie (kwatera 28 wprost-2-2)^[24].

16 kwietnia 1918 r. Franciszek Kleeberg zawarł związek małżeński z Wandą Paszkowską (1893–1955). 19 lipca 1920 r. urodził się im syn Zbigniew Tadeusz.

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Virtuti Militari (władze RP na Obczyźnie, 1970)^[25]
• Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari (władze RP na Obczyźnie, 1947)^[26]
• Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari (udekorowany 17 kwietnia 1921 we Lwowie przez gen. broni Tadeusza Rozwadowskiego)^[27][28]
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (pośmiertnie, 1 października 2009)^[29]
• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (11 listopada 1937)^[30][31]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)^[28][32]
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)^[28]
• Złoty Krzyż Zasługi (19 marca 1937)^[33]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[28]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[28]
• Krzyż Żelazny II klasy (Prusy)
• Krzyż Komandorski Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej (Francja, 1921)^[28][34]
• Order Pogromcy Niedźwiedzia III klasy (Łotwa)^[28]
• Order Orła Białego III klasy (Jugosławia)^[28]
• Krzyż Zasługi Wojskowej 3 klasy z dekoracją wojenną i mieczami (Austro-Węgry, 1915)^[35]
• Signum Laudis Srebrny Medal Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej (Austro-Węgry)
• Signum Laudis Brązowy Medal Zasługi Wojskowej z mieczami na wstążce Krzyża Zasługi Wojskowej (Austro-Węgry)
• Signum Laudis Brązowy Medal Zasługi Wojskowej na czerwonej wstążce (Austro-Węgry)^[36]
• Krzyż Jubileuszowy Wojskowy (Austro-Węgry)^[36]

Upamiętnienie gen. Franciszka Kleeberga

W 2007 nakręcono film dokumentalny o walkach gen. Kleeberga i Samodzielnej Grupy Operacyjnej Polesie w kampanii wrześniowej pt. Kleeberg odszedł kleeberczycy zostali w reż. Mirosława Gronowskiego^[37].

Na jego cześć wzniesiono wiele pomników, a jego nazwiskiem nazwano ulice m.in. w Białymstoku, Gdyni, Bydgoszczy, Szczecinie, Lublinie, Sosnowcu, Krakowie, Żywcu, Częstochowie, Piekarach Śląskich, Siedlcach, Radzyniu Podlaskim, Warszawie^[38] i w Nowym Sączu. Imię Generała Franciszka Kleeberga nosi m.in. Szkoła Podstawowa nr 1 Ząbkach pod Warszawą, Szkoła Podstawowa nr 3 we Włodawie (woj. lubelskie) oraz Zespół Szkół Zawodowych nr 1 w Dęblinie.

18 września 2019 r. Marek Łapiński, w zastępstwie ministra obrony narodowej, decyzją Nr 148/MON nadał 19 Brygadzie Zmechanizowanej w Lublinie imię gen. dyw. Franciszka Kleeberga^[39].

Zobacz też

• Polscy absolwenci francuskich wyższych szkół wojskowych

Przypisy

Bibliografia

• Schematismus für das k.u.k. Heer und für die k.u.k. Kriegsmarine für 1909. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, styczeń 1909.
• Schematismus für das k.u.k. Heer und für die k.u.k. Kriegsmarine für 1914. Wiedeń: Nadworna i Państwowa Drukarnia, luty 1914.
• Ranglisten des kaiserlichen und königlichen Heeres 1916. Wiedeń: 1916.
• Ranglisten des kaiserlichen und königlichen Heeres 1918. Wiedeń: 1918.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• PiotrP. Stawecki PiotrP., Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918–1939, Warszawa: Bellona, 1994, ISBN 83-11-08262-6 .
• TadeuszT. Kryska-Karski TadeuszT., StanisławS. Żurakowski StanisławS., Generałowie Polski Niepodległej, wyd. II uzup. i poprawione, Warszawa: Spotkania, 1991 .
• RobertR. Primke RobertR., MaciejM. Szczerepa MaciejM., Kock 2–5 X 1939. Ostatnia bitwa Września i jej dowódca, Zabrze: Infort, 2011, ISBN 978-83-89943-70-5 .
• NorbertN. Wójtowicz NorbertN., Ostatni generał „polskiego września”, „Nowe Życie”, nr 9, 2012, s. 10–12 .
• Zbigniew Mierzwiński: Generałowie II Rzeczypospolitej. Warszawa: Polonia, 1990, s. 91–97. ISBN 83-7021-096-1.
• Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: PAX, 1990, s. 779–780. ISBN 83-211-1096-7.
• LeonL. Kalinowski LeonL., Osobiste wspomnienie o generale Kleebergu, Świadkowie Historii .
• MikołajM. Falkowski MikołajM., Franciszek Kleeberg, Polskie Radio, 15 lutego 2009 .
• Eugeniusz Piwowarski. Projekt organizacji władz wojskowych i administracji ogólnej gen. bryg. Franciszka Kleeberga z czerwca 1939 r. „Wojskowy Przegląd Historyczny”. 3 (129), s. 395–406, 1989. Warszawa: Wydawnictwo „Czasopisma Wojskowe”. 
• Zmiany w Sztabie DOK VII. „Żołnierz Wielkopolski”. 24, s. 9, 1922-10-11. Poznań: Dowództwo Okręgu Korpusu Nr VII. 
• Hurtownia Spółdzielni Żołnierskich O. K. VIII w Poznaniu. „Żołnierz Wielkopolski”. 26, s. 55, 1923-11-28. Poznań: Dowództwo Okręgu Korpusu Nr VII.