Franciszek Księżarczyk

Franciszek Księżarczyk

Michał

generał broni
Data i miejsce urodzenia	4 grudnia 1906 Jeleń, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	3 grudnia 1991 Warszawa, Polska
Przebieg służby
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Brygady Międzynarodowe Gwardia Ludowa Armia Ludowa Milicja Obywatelska ludowe Wojsko Polskie
Jednostki	75 pułk piechoty Batalion im. Jarosława Dąbrowskiego Batalion im. Adama Mickiewicza
Stanowiska	Dowódca batalionu im. Jarosława Dąbrowskiego Dowódcą Batalionu im. Adama Mickiewicza Dowódca obwodu IV krakowskiego AL Zastępca komendanta głównego MO Zastępca dowódcy ŚOW Zastępca szefa GZP WP, attaché wojskowy Ambasady PRL w Sofii
Główne wojny i bitwy	Hiszpańska wojna domowa Bitwa pod Brunete Bitwa nad Ebro II wojna światowa Bitwa pod Zalezianką Potyczka pod Baranowem walki z partyzantką antykomunistyczną
Odznaczenia

Franciszek Księżarczyk z dowódcami oddziałów, 1944

Gen. dyw. Franciszek Księżarczyk w latach 80.

Franciszek Księżarczyk, ps. „Michał” (ur. 4 grudnia 1906 w Jeleniu, zm. 3 grudnia 1991 w Warszawie) – generał broni ludowego Wojska Polskiego, zastępca komendanta głównego Milicji Obywatelskiej (1948–1954), zastępca szefa Głównego Zarządu Politycznego Wojska Polskiego (1961–1969), prezes Zarządu Głównego Ligi Obrony Kraju (1962–1969), członek Komitetu Centralnego PZPR (1981–1986), wieloletni prezes Związku Inwalidów Wojennych (1971–1991)

Życiorys

Syn Kazimierza (1860-1906), górnika i Marianny Leokadii z domu Buchta (1863-1947)^[1]. Od 1914 uczył się w szkole podstawowej, a w latach 1922–1925 był uczniem ślusarskim w fabryce „Azot” w Jaworznie. Jednocześnie od 1921 pracował jako ślusarz, a następnie przez trzy lata pracował jako górnik dołowy w Kopalni Węgla w Jaworznie. Przed wojną odbył zasadniczą służbę wojskową w 75 pp w Jaworznie, gdzie ukończył 6-miesięczną szkołę podoficerską i w stopniu kaprala był dowódcą drużyny w batalionie ckm. W 1930 został zwolniony do rezerwy. W latach 1930–1936 dzięki pomocy starszych sióstr udał się do Francji, gdzie w departamencie Gard podjął pracę jako górnik. Tam nawiązał kontakty z francuskim ruchem lewicowym.

Od grudnia 1936 służył w batalionie im. Jarosława Dąbrowskiego podczas hiszpańskiej wojny domowej^[1]. Równocześnie wstąpił do Komunistycznej Partii Hiszpanii. Początkowo był dowódcą drużyny ckm uczestnicząc w walkach nad Jaramą i w rejonie Morata de Tajuña. W marcu 1937 w stopniu porucznika ukończył Szkołę Oficerską Brygad Międzynarodowych. W czerwcu 1937 został przydzielony do brygady francuskiej, ale wkrótce został przeniesiony do macierzystego batalionu im. Jarosława Dąbrowskiego na stanowisko szefa sztabu. W walkach pod Huesca i Brunete został ciężko ranny i odesłany do szpitala w Madrycie. Od września 1937 na froncie aragońskim był zastępcą dowódcy ds. liniowych I batalionu im. Jarosława Dąbrowskiego, następnie od stycznia 1938 dowodził tym batalionem w stopniu kapitana. Jego batalion w składzie 12 Brygady Międzynarodowej im. Jarosława Dąbrowskiego skierowano na front andaluzyjski w rejonie Estremadury. Podczas natarcia został ciężko ranny i stracił lewe oko. Przez trzy miesiące przebywał na leczeniu w Barcelonie, po czym objął dowództwo polskiego batalionu im. Adama Mickiewicza. Od lipca do sierpnia 1938 brał udział w walkach nad Ebro, gdzie jego batalion jako pierwszy forsował rzekę. Potem walczył pod miejscowością Gandesa w ramach rozwijania ofensywy. Awansował wówczas na majora. Prowadził ostatnią defiladę polskich jednostek w Madrycie po decyzji o wycofaniu oddziałów międzynarodowych z frontu. Dowódcą całości zgrupowania Polaków w Hiszpanii był do grudnia 1938. Od 1939 do 1942 ponownie pracował jako górnik we Francji. Był wówczas członkiem Francuskiej Partii Komunistycznej. Znajdował się pod nadzorem policyjnym i utrzymywał się dzięki pomocy Komitetu Pomocy dla Republiki Hiszpańskiej.

We wrześniu 1939 zgłosił się jako ochotnik do organizującego się we Francji Wojska Polskiego, jednak ze względu na brak oka oraz pozbawienie obywatelstwa polskiego nie został przyjęty. Po upadku Francji w czerwcu 1940 prowadził działalność sabotażową w ramach zdelegalizowanej Francuskiej Partii Komunistycznej. W lutym 1943 wrócił do okupowanej Polski. Od marca 1943 oficer łącznikowy Sztabu Głównego Gwardii Ludowej o pseudonimie „Bruno” oraz Polskiej Partii Robotniczej. W czerwcu 1943 został oficerem Sztabu Głównego GL do spraw zaopatrzenia, a w sierpniu 1943 inspektorem Oddziałów GL na Kielecczyźnie. Do końca 1943 był dowódcą okręgu Gwardii Ludowej Warszawa – Miasto. W 1943 awansował do stopnia podpułkownika Gwardii Ludowej i razem z oddziałem uczestniczył w bitwie pod Zalezianką. W lutym 1944 po przekształceniu GL w Armię Ludową został dowódcą Obwodu IV Krakowskiego Armii Ludowej w Krakowie. Przyjął pseudonim „Michał”. W 1944 uczestniczył w bitwie pod Baranowem jaką stoczyła brygada AL^[2]. Po zatrzymaniu się frontu na Wiśle latem 1944 podjął decyzję o przejściu części oddziałów partyzanckich (1 Brygada AL Ziemi Krakowskiej im. Bartosza Głowackiego) przez front, co miało miejsce 15 sierpnia 1944.

Był pierwszym komendantem Milicji Obywatelskiej dawnego województwa rzeszowskiego (1944–1945^[3]). Współorganizował jednostki MO i brał udział w walkach z podziemiem antykomunistycznym. Na podstawie uchwały Krajowej Rady Narodowej z 2 listopada 1944 awansował na pułkownika Milicji Obywatelskiej. Od końca 1945 do jesieni 1946 był komendantem wojewódzkim MO w Warszawie, od jesieni 1946 do maja 1948 w Krakowie. Do 1947 brał udział w walkach z podziemiem antykomunistycznym^[1]. Od maja 1948 do stycznia 1954 zastępca komendanta głównego Milicji Obywatelskiej do spraw politycznych. 16 lipca 1948 na mocy postanowienia Prezydenta RP Bolesława Bieruta otrzymał nominację na stopień generała brygady Milicji Obywatelskiej. W latach 1954–1957 dyrektor Departamentu Kadr w Ministerstwie Przemysłu Mięsnego i Mleczarskiego (od lipca 1956 w Ministerstwie Przemysłu Spożywczego).

Na wniosek nowego szefa Głównego Zarządu Politycznego WP gen. Janusza Zarzyckiego na podstawie rozkazu personalnego MON z 28 stycznia 1957 został powołany do zawodowej służby wojskowej w stopniu generała brygady w korpusie oficerów politycznych. W aparacie politycznym ludowego Wojska Polskiego był kolejno zastępcą dowódcy Śląskiego Okręgu Wojskowego do spraw politycznych – szefem Zarządu Politycznego ŚOW we Wrocławiu (luty 1957– grudzień 1961) oraz zastępcą szefa Głównego Zarządu Politycznego WP w Warszawie (grudzień 1961– styczeń 1969). Równolegle od listopada 1962 do 1969 prezes Zarządu Głównego Ligi Przyjaciół Żołnierza, przekształconej w lutym 1964 w Ligę Obrony Kraju. Na mocy uchwały Rady Państwa PRL został 10 października 1964 awansowany do stopnia generała dywizji. Nominację wręczył mu w Belwederze 11 października 1964 przewodniczący Rady Państwa Edward Ochab. Następnie od stycznia 1969 do lipca 1971 sprawował funkcję attaché wojskowego, morskiego i lotniczego Ambasady PRL w Sofii. Od 5 stycznia 1972 pełnił funkcję starszego doradcy szefa GZP WP do spraw organizacji polityczno-społecznych i paramilitarnych Zespołu Oficerów do Zleceń Specjalnych.

Od maja 1972 wiceprezes Zarządu Głównego ZBoWiD^[4], a od 1973 wiceprezes Międzynarodowej Federacji Uczestników Ruchu Oporu (FIR). Od lipca 1971 prezes Związku Inwalidów Wojennych PRL oraz wiceprzewodniczący Krajowej Komisji Dąbrowszczaków przy ZG ZBoWiD. 25 lutego 1980 został pożegnany przez ministra obrony narodowej gen. armii Wojciecha Jaruzelskiego w związku z zakończeniem zawodowej służby wojskowej i 4 sierpnia 1980 przeniesiony w stan spoczynku ze względu na wiek (73 lata). Był autorem wspomnień „Droga w ogniu” (1964).

Działacz socjalistyczny i komunistyczny: członek Polskiej Partii Socjalistycznej (1922–1928), Komunistycznej Partii Hiszpanii (1937–1939), Francuskiej Partii Komunistycznej (1939–1942), Polskiej Partii Robotniczej (1943–1948), Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (1948–1990). W latach 1971–1981 członek Centralnej Komisji Kontroli Partyjnej PZPR (wybrany na VI Zjeździe PZPR w grudniu 1971 oraz na VII Zjeździe PZPR w grudniu 1975), a w latach 1981–1986 członek Komitetu Centralnego PZPR (wybrany na IX Nadzwyczajnym Zjeździe PZPR w lipcu 1981). Był też wieloletnim członkiem Ogólnopolskiego Komitetu Frontu Jedności Narodu (do 1983) oraz Ogólnopolskiego Komitetu Pokoju. 11 listopada 1988 r. wszedł w skład Honorowego Komitetu Obchodów 70 rocznicy Odzyskania Niepodległości przez Polskę, którego przewodnictwo objął I sekretarz KC PZPR gen. armii Wojciech Jaruzelski, 28 listopada 1988 został powołany w skład Honorowego Komitetu Obchodów 40-lecia Kongresu Zjednoczeniowego PPR – PPS – powstania PZPR^[5]. Za zasługi w działalności kombatanckiej i społecznej, na mocy uchwały Rady Państwa z 15 września 1988 awansowany do stopnia generała broni w stanie spoczynku. Nominację wręczył mu w Belwederze 11 października 1988 przewodniczący Rady Państwa, Zwierzchnik Sił Zbrojnych PRL gen. armii Wojciech Jaruzelski.

Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera B II-1-3)^[6].

Publikacje

• Franciszek Księżarczyk: Droga w ogniu. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1964.

Awanse

W trakcie wieloletniej działalności partyzanckiej, służby w milicji i wojsku otrzymał następujące awanse^[7]:.

• porucznik Brygad Międzynarodowych – marzec 1937
• kapitan Brygad Międzynarodowych – styczeń 1938
• major Brygad Międzynarodowych – 1938
• podpułkownik Gwardii Ludowej – 1943
• pułkownik Milicji Obywatelskiej – listopad 1944
• generał brygady Milicji Obywatelskiej – lipiec 1948
• generał dywizji Wojska Polskiego – październik 1964
• generał broni Wojska Polskiego (w stanie spoczynku) – wrzesień 1988

Życie prywatne

W 1940 we Francji poślubił Helenę z domu Adryańczyk, z którą miał córkę Lidię. Po wojnie, po rozwodzie orzeczonym z powodu odmowy powrotu żony do Polski, od 1953 powtórnie żonaty z Celiną Księżarczyk z domu Sotkiewicz (1920-1990), z którą miał syna Michała (1953-2021). Mieszkał w Warszawie^[8][6].

Ordery i odznaczenia (lista niepełna)

Przypisy

Bibliografia

• L. Grot, T. Konecki, E. Nalepa – Pokojowe dzieje Wojska Polskiego, Warszawa 1988.
• Henryk PiotrH.P. Kosk Henryk PiotrH.P., LidiaL. Kosk LidiaL., Generalicja polska, t. I, Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2001, ISBN 83-87103-81-0 .
• Słownik biograficzny działaczy polskiego ruchu robotniczego t. 3, Warszawa 1992.
• J. Królikowski, Generałowie i admirałowie Wojska Polskiego 1943−1990, tom II: I–M, s. 299–303, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2010, ISBN 978-83-7611-801-7 (z fotografią; tu miejsce urodzenia: Dąb, powiat Chrzanów).
• Kto jest kim w Polsce 1984, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1984.
• Kto jest kim w Polsce 1989, Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1989.
• VI Kongres ZBoWiD Warszawa 7–8 maja 1979, Wydawnictwo ZG ZBoWiD, Warszawa 1979.
• Dane o odznaczeniach na podstawie kroniki w kwartalniku „Wojskowy Przegląd Historyczny” (1960–1989).
• Rzeczpospolita Partyzancka VII–VIII 1944, red. S.M.Przybyszewski, Wydawnictwo Nowa Nidzica 2004, ISBN 83-913972-1-1.
• W 100-lecie ruchu robotniczego. Tworzyliśmy nowe życie i nowy ład. „Nowiny”, s. 3, nr 44 z 3 marca 1982.