Franciszek Leja

Franciszek Leja
Data i miejsce urodzenia

27 stycznia 1885
Grodzisko Górne

Data i miejsce śmierci

11 października 1979
Kraków

Profesor nauk matematycznych
Specjalność: teoria funkcji analitycznych
Alma Mater

Uniwersytet Lwowski

Doktorat

1916

Habilitacja

1922

Profesura

1936

Doktor honoris causa
Uniwersytet Łódzki1963
Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Uniwersytet Jagielloński

Okres zatrudn.

1915–1922 i 1936–1960

Uczelnia

Politechnika Warszawska

Okres zatrudn.

1922–1936

Odznaczenia
Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski

Franciszek Leja (ur. 27 stycznia 1885 w Grodzisku Górnym, zm. 11 października 1979 w Krakowie[1]) – polski matematyk, jeden z czołowych przedstawicieli krakowskiej szkoły matematycznej.

Życiorys

Urodził się w wielodzietnej rodzinie (miał sześcioro rodzeństwa) we wsi Grodzisko Górne[2]. W latach 1896–1904 uczęszczał do Gimnazjum w Jarosławiu (obecnie I Liceum Ogólnokształcące im. Mikołaja Kopernika w Jarosławiu). W latach 1904–1909 studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. W 1909 uzyskał dyplom nauczyciela matematyki i fizyki szkół średnich. W kwietniu 1910 otrzymał skierowanie do pracy w IV Gimnazjum w Krakowie, a w czerwcu 1911 do Gimnazjum w Bochni.

Dzięki stypendium Akademii Umiejętności podjął w 1912 dalsze studia w Paryżu. Wiosną 1913 odwiedził także Londyn. Był członkiem Drużyn Bartoszowych i żołnierzem Legionów Polskich w 1914/15. Po powrocie z Legionów Polskich dostał posadę w V Gimnazjum w Krakowie oraz – na wniosek Kazimierza Żorawskiego – został asystentem (pół etatu) w Katedrze Matematyki Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1916 obronił pracę doktorską[3], której promotorem był Kazimierz Żorawski. Po habilitacji w 1922 przyjął propozycję pracy na Politechnice Warszawskiej w 1923. Po przejściu Stanisława Zaremby na emeryturę w 1934, władze Uniwersytetu Jagiellońskiego zaprosiły Franciszka Leję do objęcia wakującej katedry, którą objął po powrocie do Krakowa w 1936.

W dniu 6 listopada 1939 znalazł się wśród aresztowanych w Sonderaktion Krakau i został wywieziony do obozu w Sachsenhausen. Do Krakowa z obozu wrócił w maju 1940. Nie mając środków do życia wyjechał z Krakowa do rodzinnego Grodziska Górnego, gdzie przebywał w latach 1940–1945 i m.in. pisał podręczniki. W styczniu 1945 zgłosił się do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim i zajął się organizacją Instytutu Matematyki, a także uruchomieniem Oddziału Krakowskiego Polskiego Towarzystwa Matematycznego. Był jednym z założycieli PTM w 1919, a później jego prezesem (1963–1965)[4]. Od 1931 był członkiem Towarzystwa Naukowego Warszawskiego. Po powstaniu Państwowego Instytutu Matematycznego (PIM) objął w nim w 1949 kierownictwo Działu Funkcji Analitycznych.

Jego prace dotyczyły przede wszystkim teorii funkcji analitycznych. Wprowadzona przez niego metoda punktów ekstremalnych i funkcji ekstremalnych nosi obecnie jego imię. Wprowadził też do matematyki pojęcie grupy topologicznej. Jest autorem podręczników akademickich, niektóre z nich miały kilkanaście wydań, doskonalonych przez Franciszka Leję po przejściu na emeryturę w 1960.

W roku 1978 przekazał na konto Uniwersytetu Jagiellońskiego kwotę 200 tysięcy złotych z przeznaczeniem na nagrody dla wyróżniających się młodych matematyków z UJ – studentów i młodych pracowników nauki. Stypendium im. Franciszka Leji przyznawane jest do dziś, obecnie finansowane z prywatnych darowizn[5]. Zmarł 11 października 1979 w Krakowie. Zgodnie ze swą wolą został pochowany w Grodzisku Dolnym[2][6].

Został odznaczony Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski (1954)[7] i Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1959)[2]. W 1963 Uniwersytet Łódzki przyznał mu tytuł doktora honoris causa[8].

Jego imię nosi Zespół Szkół w Grodzisku Górnym[9]. Na mocy uchwał Rady Miasta Jarosławia z 2006 i 2011 jedna z ulic w tym mieście nosi nazwę Profesora Franciszka Lei[10]. Wymieniony w książce Marka Krajewskiego pt. Głowa Minotaura.

Publikacje

  • Rachunek różniczkowy i całkowy ze wstępem do równań różniczkowych (1947, wyd. 16 – 1979)
  • Teoria funkcji analitycznych (1957)
  • Funkcje zespolone (1967, wyd. 5 – 1979)
  • Geometria analityczna (1954, wyd. 10 – 1977)

Przypisy

  1. Leja Franciszek, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2021-10-01].
  2. a b c Roman Duda Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012, s. 257–261.
  3. Franciszek Leja. Mathematics Genealogy Project. [dostęp 2015-08-03].
  4. Prezesi PTM. ptm.org.pl. [dostęp 2015-08-10].
  5. Stypendium imienia Profesora Franciszka Leji. im.uj.edu.pl. [dostęp 2015-08-10].
  6. Profesor Franciszek Leja – nestor polskiej matematyki, 19 lutego 2020 [dostęp 2020-02-19].
  7. M.P. z 1954 r. nr 112, poz. 1588.
  8. Doktorzy honoris causa UŁ. [dostęp 2013-06-09].
  9. Zespół Szkół im. Prof. Franciszka Leji w Grodzisku Górnym. zsfranciszkalei.edu.pl. [dostęp 2015-08-10].
  10. Jarosławskie ulice. ulice.jaroslaw.pl. [dostęp 2015-08-10].

Bibliografia

  • R. Duda, Matematycy XIX i XX wieku związani z Polską, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2012, s. 257–261.
  • F. Leja, Dawniej było inaczej – nieopublikowane (Kraków 1979).
  • J. Burszta, Szkice dziejów Grodziska, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa 1955.
  • J. Siciak, Franciszek Leja (1885–1979), Wiadomości Matematyczne 24(1) (1982), s. 65–90.

Media użyte na tej stronie

Logo-PTM.jpg
Autor: NieznanyUnknown author, Licencja: CC BY-SA 4.0
To logo Polskiego Towarzystwa Matematycznego