Franciszek Mączyński

Franciszek Mączyński

Franciszek Mączyński (przed 1906)
Data i miejsce urodzenia	21 września 1874 Wadowice
Data i miejsce śmierci	28 kwietnia 1947 Kraków
Miejsce spoczynku	Cmentarz Salwatorski
Zawód, zajęcie	Architekt
Odznaczenia

Franciszek Mączyński (ur. 21 września 1874 w Wadowicach, zm. 28 kwietnia 1947 w Krakowie) – polski architekt tworzący m.in. w stylu secesji, konserwator zabytków.

Pomnik Franciszka Mączyńskiego autorstwa Xawerego Dunikowskiego

Życiorys

Studia podjął w 1888 roku na Wyższej Szkole Przemysłowej pod kierunkiem Sławomira Odrzywolskiego i zakończył je w roku 1892^[1][2]. W latach 1892–1894 i 1895–1896 był zatrudniony w pracowni Odrzywolskiego, a w latach 1897–1899 u Tadeusza Stryjeńskiego, z którym współpracował także w następnych latach^[1][2]. Na przełomie lat 1897 i 1898 roku wyjechał do Wiednia, gdzie zapoznał się z dorobkiem Otto Wagnera (czego świadectwem są rysunki w jego szkicowniku)^[3], a w 1899 roku przez semestr studiował w École des Beaux-Arts w Paryżu, odbył także szereg podróży po innych krajach europejskich^[4]. W latach 1902–1904 kontynuował studia w krakowskiej ASP u Konstantego Laszczki^[5][6]. Był członkiem towarzystw: Stowarzyszenia Architektów RP, Towarzystwa „Polska Sztuka Stosowana” (1902), Towarzystwa Miłośników Historii i Zabytków Krakowa i Warsztatów Krakowskich (1919–1926).

Zmarł w Krakowie 28 kwietnia 1947 roku. Pochowany został na Cmentarzu Salwatorskim (sektor SC7-10-46)^[7].

Grób Franciszka Mączyńskiego na cmentarzu Salwatorskim

Działalność architektoniczna przed I wojną światową

Projekty Mączyńskiego sprzed I wojny światowej charakteryzują się własnym stylem, łączącym różne wpływy, takie jak historyzm, Art Nouveau, idea szczerości materiałowej (Materialgerechtigkeit) i malowniczość; do pewnego stopnia obecna jest także recepcja secesji wiedeńskiej i być może architektury Hendrika Petrusa Berlage^[8].

Gmachy użyteczności publicznej i domy mieszkalne:

• Gmach Powiatowej Kasy Oszczędności Powiatu Krakowskiego w Krakowie (1897–1899, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)^[9];
• Pałac Sztuki w Krakowie (1898–1901) – secesyjny gmach wzorowany na pierwszych, wczesnych projektach (z 1897 roku) Pawilonu Secesji; łączy klasyczną sylwetę z wiedeńską ornamentyką (motywy wawrzynu i masek)^[10][11];
• Przebudowa gmachu Starego Teatru w Krakowie (1903–1906 wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)^[12];
• Dom Pod Globusem (1904–1905, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – wzniesiony na rogu ulic Długiej i Basztowej dla Izby Przemysłowo-Handlowej, nawiązujący do dawnej architektury krakowskiej, a także podobny do giełdy w Amsterdamie^[13];
• Pawilon Bazar Polski w Zakopanem (1908–1910) – nawiązujący do dzieł Otto Wagnera (pylonowy kształt narożników) i romanizmu (arkadki)^[14];
• Willa doktora Różyckiego w Zakopanem (1909) – w stylu zakopiańskim^[15];
• Budynek dawnej Lecznicy Związkowej w Krakowie przy ul. Garncarskiej, obecnie Centrum Onkologii (1910, rozbudowa w latach 1929–30)^[16];
• Projekty domów robotniczych na Wystawie Architektury i Wnętrz w Otoczeniu Ogrodowym w Krakowie w 1912 roku – neowernakularne, o fasadach przypominających dzieła Hendrika Petrusa Berlage^[17];
• Dom Vlastimila Hofmana w Krakowie (1921) – ostatnia, powojenna już realizacja w duchu wypracowanej wcześniej przez architekta stylistyki^[18].

Kościoły i budynki sakralne:

• Kościół w Siedlcach (1901)^[19];
• Kościół i klasztor Karmelitanek Bosych w Krakowie (1903–1905, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)^[20];
• Kaplica zamkowa w Żywcu (1905, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)^[21];
• Kościół w Grębowie (ok. 1906, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim)^[22];
• Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie (1907–1921) wraz z budynkami klasztornymi zakonu jezuitów przy ulicy Kopernika – łączący elementy modernistyczne (pylonowa masywność portalu w wieży) z eklektycznymi nawiązaniami do romanizmu (kamienne apsydy z małymi oknami, biforia i triforia), gotyku (strzelistość, sklepienia krzyżowo-żebrowe, maswerki) i baroku (hełmy krucht i wieży)^[23]; przy tym kościele znajduje się pomnik autorstwa Xawerego Dunikowskiego z 1912 przedstawiający Franciszka Mączyńskiego;
• Kościół w Białce Tatrzańskiej (1910)^[24];
• Kościół w Poroninie (1917–1926)^[25].

Działalność architektoniczna po I wojnie światowej

Po pierwszej wojnie światowej twórczość Mączyńskiego odchodzi od secesji i historyzmu w kierunku modernizmu. W pierwszych powojennych projektach wprowadza on elementy monumentalnego klasycyzmu, natomiast w latach 30. pojawiają się geometryczne moduły i dużo prostsze, mniej skomplikowane plany budowli^[26]:

• Dom towarowy Bazar Polski w Krakowie – późniejszy Pałac Prasy (1920–21, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – z monumentalnymi, klasycznymi elewacjami w wielkim porządku^[27];
• Willa Wojciecha Weissa (1920–1922, wraz z Tadeuszem Stryjeńskim) – także nawiązująca do klasycyzmu^[28];
• Kamienica przy ul. Mikołajskiej 6 w Krakowie (1922–1924)^[29];
• Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Krakowie (1930) z klasztorem karmelitów bosych przy ulicy Rakowickiej^[30];
• Kościół i klasztor ojców Zgromadzenia Najświętszego Serca Jezusowego w Krakowie (1930–1931)^[31];
• Kościół w Straszęcinie (1930–1950)^[32];
• Kamienica na rogu ulic Krakowskiej i Malczewskiego w Tarnowie (1931)^[33];
• Kościół św. Kazimierza w Krakowie, na Grzegórzkach (1934–1941)^[34];
• Dom Roznerów przy ul. Focha 25 w Krakowie (1936–1937)^[35];
• Kościół w Solcu-Zdroju (1937–1939)^[36].

Poza tym autor licznych przebudów, takich jak np. wnętrz i oficyn Drukarni Związkowej w Krakowie (1929–1942), kościoła Najświętszej Marii Panny w Krynicy (1932–1935), czy kamienicy Woźniakowskich przy ul. Basztowej w Krakowie (1934)^[37].

Jako konserwator brał udział w pracach w Kościele Mariackim, kościele św. Floriana, przy renowacji krużganków franciszkanów.

Odznaczenia

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)^[38],
• Złoty Wawrzyn Akademicki (7 listopada 1936)^[39].

Galeria

Witraże

• 

  Kraków ul. Długa 1
  Dom Pod Globusem,okno klatki schodowej (1904)

• 

  Kraków ul. Dunin-Wąsowicza 5
  Kamienica, nadświetle drzwi (1939)

Architektura

• 

  Gmach Powiatowej Kasy Oszczędności Powiatu Krakowskiego
  Kraków ul. Pijarska 1

• 

  Pałac Sztuki
  Kraków pl. Szczepański 4

• 

  Stary Teatr
  Kraków pl. Świętego Ducha 1

• 

  Dom Pod Globusem
  Kraków ul. Długa 1

• 

  Pawilon Bazar Polski
  Zakopane ul. Krupówki 41

• 

  (c) I, Jakubhal, CC-BY-SA-3.0

  Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa
  Kraków ul. Kopernika 26

• 

  Pałac Prasy
  Kraków ul. Wielopole 1

• 

  Willa Wojciecha Weissa
  Kraków ul. Krupnicza 31

• 

  Kościół Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
  Kraków ul. Rakowicka 18

• 

  Kościół Wszystkich Świętych
  Straszęcin 86

• 

  Kościół św. Kazimierza
  Kraków ul. Grzegórzecka 78

• 

  Kościół św. Mikołaja
  Solec-Zdrój ul. Kościelna 3

Przypisy

Bibliografia

• U. Bęczkowska, Pałac Sztuki. Siedziba Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 2002.
• R. Solewski, Franciszek Mączyński (1874-1947). Krakowski architekt, Kraków 2005.
• M. Wallis, 1974: Secesja. Wydanie II. Wydawnictwo Arkady, Warszawa.
• Mączyński Franciszek. W: Encyklopedia Krakowa. Warszawa – Kraków: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2000, s. 599. ISBN 83-01-13325-2.

Linki zewnętrzne

• Franciszek Mączyński – publikacje w bibliotece Polona