Franciszek Mamuszka
| Data i miejsce urodzenia | 4 lutego 1905 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 6 października 1995 |
| Miejsce spoczynku | |
| Zawód, zajęcie | nauczyciel, krajoznawca Polski |
| Odznaczenia | |
 | |
Franciszek Mamuszka (ur. 4 lutego 1905 w Maniowie koło Szczucina, zm. 6 października 1995 w Gdańsku) – polski krajoznawca, badacz dziejów i kultury Pomorza, kustosz Muzeum Pomorskiego w Gdańsku, nauczyciel.
Życiorys
Pochodził z rodziny chłopskiej, był synem Antoniego i Anieli z Pirogów. Ukończył Seminarium Nauczycielskie w Tarnowie (1928), a następnie Wyższy Kurs Nauczycielski w Krakowie, w zakresie historii i filologii polskiej. Pracę w szkolnictwie podjął po odbyciu służby wojskowej; zatrudniony był w szkołach powiatu tarnobrzeskiego i brzeskiego. W okresie międzywojennym działał w Związku Strzeleckim, zakładał amatorskie chóry i zespoły teatralne, uprawiał oraz propagował krajoznawstwo i turystykę (szczególnie tatrzańską).
_Franciszek_Mamuszka.JPG)
W czasie okupacji przebywał w Wojniczu oraz Tarnowie i uczestniczył w tajnym nauczaniu, był także związany z Armią Krajową; oficjalnie utrzymywał się z ogrodnictwa. Pierwsze miesiące powojenne przepracował jako nauczyciel w Krakowie, w październiku 1945 przeniósł się do Gdańska. Tamże pracował początkowo jako nauczyciel w Oliwie; zajmował się w tym okresie m.in. opieką nad dziećmi kaszubskimi z przedwojennego Wolnego Miasta. Był również aktywnym działaczem Ligi Morskiej i Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego; należał do założycieli gdańskiego oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, organizował kursy dla przewodników turystycznych, publikował na łamach prasy regionalnej (m.in. "Dziennika Bałtyckiego"), współpracował z prof. Janem Kilarskim, wybitnym polskim pionierem powojennego Gdańska. W 1947 Mamuszka przeszedł do Kuratorium Oświaty, w którym był najpierw referentem działu turystyki, a następnie wizytatorem ds. turystyki i wczasów. Do jego zadań należało m.in. organizowanie schronisk młodzieżowych.
W 1951 został kierownikiem Działu Naukowo-Oświatowego w Muzeum Pomorskim w Gdańsku. Z Muzeum był związany do końca pracy zawodowej (przeszedł na emeryturę w 1970), nadal prowadząc szkolenia dla przewodników, organizując odczyty i spotkania na temat gdańskich zabytków, promując muzealne wystawy wśród nauczycieli i młodzieży. W ramach pasji krajoznawczej wiele działał społecznie, zabiegając o upamiętnianie wybitnych postaci czy wydarzeń oraz działając na rzecz ratowania zabytków; przyczynił się np. do uratowania Wartowni nr 1 na Westerplatte. Wspólnie z Jerzym Stankiewiczem skatalogował najważniejsze zabytki województwa. Należał m.in. do Gdańskiego Towarzystwa Naukowego, Zrzeszenia Kaszubsko-Pomorskiego, Towarzystwa Przyjaciół Gdańska, Towarzystwa Przyjaciół Sopotu, Stowarzyszenia Autorów Polskich, Klubu Autorów Literatury Turystycznej Stowarzyszenia Autorów Polskich w Gdańsku (honorowy prezes).
Franciszek Mamuszka był wybitnym autorem literatury turystycznej dotyczącej polskiego Pomorza. Opublikował setki artykułów, przewodników, folderów, monografii historycznych, opracowywał mapy i plany miast, a łączny nakład przewodników o Gdańsku i okolicach jego autorstwa przekroczył dwa miliony egzemplarzy (w tym przekłady na języki obce). Opracowywał także scenariusze filmów oświatowych (Stary Gdańsk mówi, Wybrzeże Gdańskie). Zbiorowa praca Gdańsk - dzieje i kultura (1969), której był redaktorem i współautorem, otrzymała I nagrodę Polskiej Akademii Nauk. Mamuszka był również autorem prac historycznych z dziejów Polonii gdańskiej i sopockiej oraz dziejów Kaszubów, ponadto spisał wspomnienia rodzinne Opowieść o moim życiu i moich najbliższych. Wspólnie z Izabellą Trojanowską napisał monografię pt. Kościerzyna i ziemia kościerska (Wydawnictwo Morskie, 1972).
Posiadał liczne wyróżnienia i odznaczenia. Był m.in. honorowym obywatelem Sopotu[1], "Gdańszczaninem roku 1967", członkiem honorowym Polskiego Towarzystwa Turystyczno-Krajoznawczego. Otrzymał kaszubski Medal Stolema[2], Złotą Odznakę PTTK, Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.
- Laureat Nagrody Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury (za 1985)[3]
- Laureat Nagrody Miasta Gdańska w Dziedzinie Kultury (za 1992)[3]
Jest patronem alei w Sopocie, ulicy w Gdańsku (2011)[4], Koła Przewodników Miejskich i Terenowych przy oddziale PTTK w Gdańsku[5] oraz tramwaju Pesa Swing 120NaG SWING Gdańskich Autobusów i Tramwajów o numerze bocznym 1019[6].
Pochowany został na cmentarzu w Gdańsku-Oliwie (kwatera 4-A-18)[7].
Życie prywatne
Od 1947 był żonaty z Marią Mańkowską, miał córkę Bożenę.
Przypisy
- ↑ SOPOT PORTAL INTERNETOWY, esopot.pl [dostęp 2021-01-15] (pol.).
- ↑ Medal Stolema, Klub Studencki "Pomorania", 16 marca 2017 [dostęp 2021-01-15] [zarchiwizowane z adresu 2021-01-21] (pol.).
- ↑ a b Splendor Gedanensis 2016. Dali najwięcej gdańskiej kulturze
- ↑ XVI sesja Rady Miasta Gdańska (pol.). [dostęp 2019-02-14].
- ↑ Ewa Kowalska: Ulica Franciszka Mamuszki w Gdańsku-Kiełpinie-Górnym (pol.). [dostęp 2019-02-14].
- ↑ Franciszek Mamuszka (pol.). [dostęp 2019-02-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-02-15)].
- ↑ Franciszek Mamuszka. cmentarze-gdanskie.pl. [dostęp 2020-07-27].
Bibliografia
- Józef Borzyszkowski, Franciszek Mamuszka, w: Słownik biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, Suplement I (pod redakcją Zbigniewa Nowaka), Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Gdańsk 1998
- Tadeusz Chrzanowski, Mamuszka Franciszek, [w:] Polski słownik biograficzny konserwatorów zabytków, red. Henryk Kondziela, Hanna Krzyżanowska, z. 2, Poznań, Wydaw. Poznańskie 2006, ISBN 83-7177-416-8
Linki zewnętrzne
Media użyte na tej stronie
Autor: Artur Andrzej, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gdańsk, tramwaj Pesa Swing 120NaG nr 1019 im. gdańszczanina Franciszka Mamuszki.
Autor: Artur Andrzej, Licencja: CC0
Gdańsk Oliwa. Cmentarz Oliwski, grób Franciszka Mamuszki.