Franciszek Matuszczak

Franciszek Otton Matuszczak

Dod, Ozyrys

pułkownik piechoty
Data i miejsce urodzenia	16 listopada 1895 Grzegórzki
Data i miejsce śmierci	28 sierpnia 1964 Londyn
Przebieg służby
Lata służby	od 1914
Siły zbrojne	Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie Polski Korpus Posiłkowy
Jednostki	Baza Łączności nr 1
Stanowiska	kierownik bazy
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka II wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Franciszek Otton Matuszczak^[a] ps. „Dod”, „Ozyrys” (ur. 16 listopada 1895 w Grzegórzkach, zm. 28 sierpnia 1964 w Londynie) – pułkownik piechoty Wojska Polskiego, działacz niepodległościowy, kawaler Orderu Virtuti Militari.

Życiorys

Urodził się 16 listopada 1895 we wsi Grzegórzki^[2], w ówczesnym powiecie krakowskim Królestwa Galicji i Lodomerii, w rodzinie Franciszka i Salomei z Chrobaków^{[3][4][5][6][7][8]}. Ukończył szkołę powszechną w Tymbarku i w 1914 ośmioklasowe c. i k. Gimnazjum w Podgórzu, w którym złożył maturę^[9][10]. Był członkiem oddziału Związku Strzeleckiego w Zatorze^[11]. 30 lipca 1914 został zastępcą sekcyjnego II sekcji^[12]. 4 sierpnia tego roku wyjechał koleją z Zatoru do Krakowa z grupą 20 strzelców pod komendą Ludwika Naimskiego^[13].

Od 1914 walczył w szeregach 2 pułku piechoty Legionów Polskich^[7]. 14 maja 1915, po ukończeniu Szkoły Podchorążych Legionów Polskich „ze stopniem dostatecznym”, został mianowany aspirantem oficerskim w randze tytularnego sierżanta z poborami plutonowego^[14][15]. 28 lipca tego roku został przeniesiony do 6 pułku piechoty^[7], a 15 grudnia mianowany chorążym^[16] (komendantem plutonu w XII randze)^[17]. 1 lipca 1916 awansował na podporucznika^[16]. Był zastępcą komendanta oddziału karabinów maszynowych III batalionu 6 pp^[7][18]. Po kryzysie przysięgowym (lipiec 1917) wstąpił do Polskiego Korpusu Posiłkowego i został przeniesiony do 2 pułku piechoty^[7]. Po bitwie pod Rarańczą (15/16 lutego 1918) był poszukiwany przez I Ekspozyturę sądu c. i k. 7 Komendy Generalnej jako dezerter^[7].

11 listopada 1918 objął dowództwo 1. kompanii w batalionie kieleckim kapitana Alojzego Wir-Konasa, późniejszym I batalionie 25 pułku piechoty^[19]. Od stycznia 1920 do 1921 był dowódcą Batalionu Zapasowego 25 pułku piechoty w Miechowie^{[20][21][22][23]}. 19 sierpnia 1920 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu kapitana, w piechocie, w grupie oficerów byłych Legionów Polskich^[22].

3 maja 1922 został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem od 1 czerwca 1919 i 333. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[24]. W sierpniu tego roku został przydzielony z macierzystego pułku do Centralnej Szkoły Strzelniczej w Toruniu na stanowisko dowódcy oddziałów podoficerskich (baonu)^[25][26][27]. 31 marca 1924 prezydent RP nadał mu stopień majora ze starszeństwem z dnia 1 lipca 1923 i 101. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[28]. W lutym 1925 został przesunięty na stanowisko dyrektora nauk Centralnej Szkoły Strzelniczej^[29][30]. W marcu 1929 został przeniesiony do 1 batalionu ciężkich karabinów maszynowych w Biedrusku na stanowisko dowódcy batalionu^[31]. 24 grudnia 1929 prezydent RP nadał mu z dniem 1 stycznia 1930 stopień podpułkownika w korpusie oficerów piechoty i 15. lokatą^[32][33]. W kwietniu 1930 został przeniesiony do 49 pułku piechoty w Kołomyi na stanowisko zastępcy dowódcy pułku^[34][35]. Obowiązki służbowe łączył z działalnością społeczną w Towarzystwie Przyjaciół Huculszczyzny w Kołomyi^[36]. Był również prezesem miejscowego koła Związku Legionistów Polskich^[37]. W lipcu 1935 został przeniesiony do 18 pułku piechoty w Skierniewicach na stanowisko dowódcy pułku^[38][39]. Generał brygady Antoni Szylling ocenił go jako „dobrego dcę w polu, jak i w pracy wyszkoleniowej. Taktycznie dobry. Wychowawca dobry. Rezultaty wyszkoleniowe zwłaszcza strzeleckie dobre”^[40]. Pozytywna opinia umożliwiła mu awans na pułkownika ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 6. lokatą w korpusie oficerów piechoty^[33][41]. Pułkiem dowodził do 5 czerwca 1939^[42], a później został przeniesiony do Departamentu Piechoty Ministerstwa Spraw Wojskowych^[43].

W czasie kampanii wrześniowej przekroczył granicę z Węgrami, gdzie został internowany^[43]. Od 1942 do 19 marca 1944 kierował Wojskową Bazą Wywiadowczo-Łącznikową nr 1 w Budapeszcie (kryptonim „Liszt”)^{[44][7][45][b]}. Z chwilą wkroczenia Niemców na terytorium Królestwa Węgier zlikwidował aparat bazy i aby zatrzeć wszelkie ślady po sobie, sfingował swoją śmierć od bomby lotniczej^[44][47]. Pod koniec marca 1944 powstała nowa Baza o kryptonimie „Pestka”, której komendantem został Zbigniew Borówko, choć pośrednio kierował nią nadal pułkownik Matuszczak^[44]. Zbigniew Ryś, jego podwładny stwierdził, że pułkownik „lubił konspirację, był jej mistrzem”^[48]. W lutym 1945 został aresztowany przez sowietów, ale po kilku miesiącach zwolniony^[49]. Od listopada 1945 służył w 2 Korpusie Polskim we Włoszech^[43]. Po demobilizacji pozostał na emigracji w Wielkiej Brytanii^[43]. Zmarł 28 sierpnia 1964 w Londynie^[7]. Został pochowany na cmentarzu Harrow Weald^[7].

Był żonaty z Marią, działaczką społeczną, od 25 grudnia 1934 kierowniczką kuchni dla ubogich i bezrobotnych oraz członkinią Rady Miejskiej Komunalnej Kasy Oszczędności w Kołomyi^[50], z którą miał córkę Marię (ur. 17 września 1927)^[51].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Srebrny Orderu Wojskowego Virtuti Militari nr 7008 – 17 maja 1922^[52][53]
• Krzyż Niepodległości – 6 czerwca 1931 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”^[54][55][56]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski – 10 listopada 1938 „za zasługi w służbie wojskowej”^[57][58][59]
• Krzyż Walecznych czterokrotnie^[60] (po raz 2, 3 i 4 „za udział w b. Legionach Polskich”^[61][62])
• Srebrny Krzyż Zasługi^[60][63][64]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921^[65]
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości^[65]
• Krzyż Oficerski jugosłowiańskiego Orderu Orła Białego^[65]
• Medal Zwycięstwa^[66]
• Krzyż Pamiątkowy 6 Pułku Piechoty Legionów Polskich (Krzyż Wytrwałości)^[18]
• Pierścień Oficerski 6 Pułku Piechoty Legionów Polskich^[67]

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• Matuszczak Franciszek Otton. [w:] Kolekcja Orderu Wojennego Virtuti Militari, sygn. I.482.76-7236 [on-line]. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2022-11-13].
• XVI. Sprawozdanie Dyrekcyi C. K. Gimnazyum w Podgórzu za rok szkolny 1914. Kraków: Nakładem Funduszu Naukowego, 1914.
• Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich w dniu oddania Legionów Polskich Wojsku Polskiemu (12 kwietnia 1917). Komenda Legionów Polskich, 1917.
• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2022-01-19].
• Spis oficerów służących czynnie w dniu 1.6.1921 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1921.
• Lista starszeństwa oficerów zawodowych. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1922.
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Jan Kazimierz Ciastoń, Adam Lisiewicz, Edward Skarbek, Edward Wojciechowski: Historia 6 Pułku Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego. T. 1: Tradycja. Warszawa: Komenda Koła 6 Pułku Piechoty Legionów Polskich i Dowództwo 6 Pułku Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego, 1939.
• Witold Jarno: Okręg Korpusu Wojska Polskiego nr IV Łódź 1918-1939. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2001. ISBN 83-88679-10-4.
• Witold Jarno: Okręg Generalny Nr III Kielce w latach 1918–1921. Łódź: Wydawnictwo „Ibidem”, 2003. ISBN 83-88679-31-7.
• Mieczysław Juchniewicz, Tadeusz Panecki: Polacy w europejskim ruchu oporu. W: Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. Kazimierz Sobczak (red.). T. III: Polski ruch oporu 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1988. ISBN 83-11-07038-5.
• Władysław Juszkiewicz: Zarys historji wojennej 25-go pułku piechoty. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1928, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Wacław Lenkiewicz, Andrzej Sujkowski, Hugo Zieliński: Księga Pamiątkowa 1830 – 29 XI 1930. Szkice z dziejów piechoty polskiej. Ostrów-Komorowo: Szkoła Podchorążych Piechoty, 1930.
• Piotr Matusak. Plany odtworzenia WP przez ruch oporu poza granicami ziem polskich w latach 1939–1945. „Si vis pacem, para bellum: bezpieczeństwo i polityka Polski”. 12, 2013. Częstochowa ; Włocławek: Wydawnictwo Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie ; Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej we Włocławku. ISSN 1898-4630. 
• Konrad Meus: Wprowadzenie. W: Władysław Wichman: Związek Strzelecki na Zatorszczyźnie (1913-1914). Kraków–Zator: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2021, seria: Książnica Zatorska. ISBN 978-83-8138-607-4.
• Natalia Tarkowska: Życie kulturalne i społeczne polskich mieszkańców Kołomyi w latach 1933–1934 w świetle Sprawozdań kwartalnych sporządzonych na potrzeby Wydziału Społeczno-Politycznego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. W: Kołomyja, Pokucie i Huculszczyzna w II Rzeczypospolitej. Wybrane zagadnienia. Adam Adrian Ostanek (red.) Aleksander Smoliński (red.). Warszawa: nakładem autorów, 2017. ISBN 978-83-946257-3-3.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. Kraków: Fundacja CDCN, 2006. ISBN 978-83-7188-899-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Wyd. 2 poszerzone. Warszawa: Wydawnictwo Tetragon Sp. z o.o., 2021. ISBN 978-83-66687-09-7.
• Zbigniew Ryś: Wspomnienia kuriera. Nowy Sącz: Polskie Towarzystwo Historyczne Oddział w Nowym Sączu, 2013. ISBN 978-83-933269-3-8.
• Władysław Wichman: Związek Strzelecki na Zatorszczyźnie (1913-1914). Kraków–Zator: Wydawnictwo Księgarnia Akademicka, 2021, seria: Książnica Zatorska. ISBN 978-83-8138-607-4.