Franciszek Morawski (1783–1861)

Franciszek Morawski

generał
Data i miejsce urodzenia	2 kwietnia 1783 Pudliszki
Data i miejsce śmierci	12 grudnia 1861 Lubonia
Przebieg służby
Lata służby	1806-1833
Późniejsza praca	literat
Odznaczenia

Franciszek Morawski (1783–1861)

Data i miejsce urodzenia	2 kwietnia 1783 Pudliszki
Data i miejsce śmierci	12 grudnia 1861 Lubonia
Minister wojny
Okres	od 1 lutego 1831 do 11 października 1831
Poprzednik	Izydor Krasiński
Następca	Emilian Węgierski

Franciszek Dzierżykraj Morawski, pseud. i krypt.: Autor "Wizyty w sąsiedztwie"; F. M.; Fr. M.; X, (ur. 2 kwietnia 1783 w Pudliszkach, zm. 12 grudnia 1861 w Luboni k. Leszna) – polski generał dywizji, minister wojny w Rządzie Narodowym w czasie powstania listopadowego, poeta, krytyk literacki i teatralny, tłumacz i dramatopisarz.

Życiorys

Syn Wojciecha i Zofii Szczanieckiej. Pierwsze nauki pobierał w rodzinnym domu w Belęcinie. Wykształcenie odebrał w Lesznie (na pensji) i Frankfurcie, gdzie przez 4 lata studiował prawo. Pracował następnie jako aplikant w sądzie frankfurckim, a potem (przez 2 lata) jako asesor w Kaliszu. Wkrótce potem gospodarował w Kotowiecku i Luboni.

Na początku lat 20. XIX wieku poślubił wychowankę puławską, Anielę Wierzchowską, z którą dochował się dwojga dzieci: syna Tadeusza i córki Marii Anny (1822-1891)^[1][2]. Po kilku latach małżeństwa owdowiał (1825).

Kariera wojskowa

W listopadzie roku 1806 wstąpił w Poznaniu do napoleońskiej gwardii honorowej, a potem do piechoty, gdzie służył (jako podporucznik) w 1. pułku piechoty A. Sułkowskiego (późniejszym 9. pułku piechoty 3. legii). W kampanii napoleońskiej 1807 walczył pod Tczewem (luty, awans na porucznika), Gdańskiem (oblężenie, awans na kapitana), Kołobrzegiem (po oblężeniu, odznaczony Krzyżem Kawalerskim Virtuti Militari). W kampanii 1809 był adiutantem polowym gen. inspektora piechoty Stanisława Fiszera, w bitwie pod Raszynem awansowany na podpułkownika^[3]. 4 maja 1809 mianowany został szefem batalionu w 12. pułku piechoty i walczył pod Sandomierzem, a 27 grudnia 1810 zyskał awans na grosmajora tegoż pułku. W latach 1811-1812 przebywał w twierdzy Modlin.

W kampanii 1812 pełnił obowiązki dowódcy 16. Dywizji Piechoty i walczył pod Smoleńskiem (po zdobyciu, został szefem sztabu 18. dywizji gen. K. Kniaziewicza, V korpusu – 8 października 1812 awansowany na pułkownika), Tarutino (po bitwie, odznaczony Krzyżem Kawalerskim Legii Honorowej) i nad Berezyną. Po tej kampanii przeszedł (jako adiutant-komendant) do sztabu ks. Józefa Poniatowskiego.

W kampanii saskiej 1813 został szefem sztabu 1. dywizji kawalerii gen. Antoniego Sułkowskiego i wziął udział w bitwie pod Lipskiem (po bitwie, odznaczony Złotym Krzyżem Oficerskim Legii Honorowej). W latach 1813-1814 był szefem sztabu głównego wojsk polskich. Po upadku Napoleona wysłany po jeńców polskich do Danii.

Od 5 lutego 1815 służył w armii Królestwa Polskiego. Do roku 1819 był podszefem w sztabie głównym armii Królestwa Kongresowego (awans do stopnia generała brygady, 1819). W latach 1820-1826 był dowódcą 3. bryg. 2. dywizji piechoty w Zamościu (dowodził nią chwilowo już w roku 1818). Od roku 1826 dowodził 1. bryg. 2. dywizji piechoty w Lublinie. Odznaczony Orderem Świętego Stanisława I klasy w 1829 roku^[4]. W 1830 roku został nagrodzony Znakiem Honorowym za 20 lat służby^[5].

Wybuch powstania listopadowego zastał go w Lublinie, gdzie objął dowództwo swej brygady. 30 stycznia 1831 został mianowany na stanowisko generała dyżurnego armii powstańczej. Ponosił odpowiedzialność za organizację, uzbrojenie, sprawy personalne, sądowe i zdrowia. Był związany z Kaliszanami. Został ministrem wojny (8 marca – 11 września 1831) w rządzie powstańczym. Często występował w Sejmie. 11 września 1831 roku na znak protestu przeciw zaczętym rokowaniom złożył dymisję z funkcji ministra wojny. Uczestniczył w nich jednak jako członek delegacji polskiej. Przez gen. Macieja Rybińskiego w Nowym Dworze Mazowieckim mianowany na stanowisko pełnomocnika do spraw układu. Rokowania prowadził z gen. Fiodorem Bergiem wysłannikiem feldmarszałka Iwana Paskiewicza. Przebieg ich relacjonował Sejmowi w Zakroczymie i Słupnie. Na Radzie Wojennej głosował za przyjęciem warunków kapitulacji. Miał wejść w skład delegacji, która miała się udać do cara Mikołaja I. Po zajściu pomiędzy gen. Janem Nepomucenem Umińskim a wodzem naczelnym gen. Maciejem Rybińskim opuścił Nowy Dwór, powołując się na dymisję z 11 września 1831. Po upadku powstania złożył przysięgę wierności carowi Mikołajowi I i został zesłany do Wołogdy.

W drugiej połowie roku 1833 (latem) powrócił i osiadł w Luboni, gdzie od roku 1834 zajmował się gospodarką i pisaniem utworów literackich. Tam też, w wieku 78 lat umarł (12 grudnia 1861). Pochowany na cmentarzu przykościelnym w Oporowie.

Twórczość i udział w życiu literackim

Brał czynny udział w życiu literackim, należał do Towarzystwa Iksów (1815-1819), a od roku 1819 był członkiem Towarzystwa Przyjaciół Nauk i loży masońskiej, a także Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Uczestniczył w obiadach literackich Wincentego Krasińskiego i bywał częstym gościem Izabeli i Adama Kazimierza Czartoryskich w ich pałacu w Puławach. W 1831 roku w jego majątku w Luboni gościł Adam Mickiewicz.

Tworzył poezje, dramaty, pisał bajki. Był płodnym krytykiem literackim i teatralnym, felietonistą. Zajmował się także tłumaczeniami, m.in. utworów Racine'a, Szekspira, Byrona. Z prac Franciszka Morawskiego ukazały się m.in.:

Ważniejsze utwory

1. Oda na powrót wojska, brak miejsca wydania 1812, przedr.: zobacz Wydania zbiorowe t. 1; P. Hertz w: Zbiór poetów polskich XIX w. księga 1, Warszawa 1959
2. Mowa przy obchodzie pogrzebowym J. O. Książęcia Józefa Poniatowskiego. Miana... w Sedan d. 23 grudnia 1813, Paryż 1814 (2 wydania); wyd. następne: Warszawa 1830; "Feniks" 1831, nr 1-2; Lwów 1848; zobacz Wydania zbiorowe t. 4; rękopisy: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9296/II; Ossolineum, sygn. 9888/I; Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie), sygn. 136, kopia)
3. Oda na przybycie wojska narodowego do Warszawy d. 8 września 1814, "Gazeta Krakowska" 1814, nr 77; wyd. następne: "Bard Oswobodzonej Polski" 1831, nr 5; zobacz Wydania zbiorowe t. 1
4. (Niektóre recenzje teatralne pisane pod krypt. X), "Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego" 1815-1819; "Gazeta Warszawska" 1815-1819; przypisywane mu recenzje: Hamlet, "Dodatek do Gazety Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego" 1816, nr 63; Bolesław Wtóry, tamże 1816, nr 102-104; Tankred, tamże 1817, nr 35; Cyd, tamże 1818, nr 3; Fiesko, tamże 1818, nr 92, przedr. J. Lipiński w: Recenzje teatralne Towarzystwa Iksów, 1815-1819, Wrocław 1959 "Materiały do Dziejów Teatru w Polsce" nr 4; Hamleta i Fiesko przedr. ponadto "Polska krytyka literacka (1800-1918). Materiały" t. 1, Warszawa 1959; Hamleta – J. Michalski, "Sto lat myśli polskiej" t. 3 (1907), s. 266-268
5. Nowy Parnas; Do Jaśnie Wielmożnego Generała Dywizji Krasińskiego Wincentego, wyd. w niezachowanym druku odb. w 12 egz.: Niesnaski Parnasu, Warszawa 1818; także wyd. 2 rozszerzone, Warszawa 1821 (egz. znajdował się w Bibliotece Krasińskich); fragmenty wyd. F. S. Dmochowski w: Wspomnienia od 1806 do 1830 r., Warszawa 1858 i wyd. następne; całość wyd. także w: Wspomnienia literackie z dawnych czasów, "Biblioteka Warszawska" 1866, t. 3; także przedr. Z. Libera w wyd.: Wspomnienia..., Warszawa 1959 "Biblioteka Pamiętnikarzy Polskich i Obcych"; fragmenty przedr. A. Bar (s. 14-15); wiersze satyryczne na współpracowników "Tygodnika Warszawskiego", pierwszy – głównie na A. Goreckiego, drugi – na K. Jaxę Marcinkowskiego
6. Sen poety. Scena liryczna, wyst. Warszawa 1818; fragm. przytacza K. W. Wójcicki: Warszawa i jej społeczność w początkach naszego stulecia, Warszawa 1875, s. 79-80
7. Parchatka. Poema, powst. Puławy 1822, wyd. zobacz Wydania zbiorowe t. 1; rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9313/II
8. Klasycy i romantycy polscy. W dwóch listach wierszem, powst. 1825, wyd. Warszawa 1829 (z dedykacją dla J. U. Niemcewicza); wyd. następne: zobacz poz. 11; zobacz Wydania zbiorowe t. 1; pt. Listy poetyckie, Warszawa 1909 "Biblioteka Uniwersytetu Ludowego i Młodzieży Szkolnej" nr 113 (razem z poz. 10), także Warszawa 1925; "Polska krytyka literacka", jak wyżej poz.4; P. Hertz, jak wyżej poz. 1; S. Kawyn: Walka romantyków z klasykami, Wrocław (1963) "Biblioteka Narodowa" seria I, nr 183; fragmenty przedr.: I. Chrzanowski, "Sto lat myśli polskiej" t. 3 (1907), s. 395-400; S. Kawyn: Walka romantyków z klasykami, Lublin 1947
9. Wisła i zima. Bajka, powst. przed rokiem 1834; "Gazeta Warszawska" 1841 i osobno Warszawa 1841; przedr. (pt. Wisła) zobacz poz. 11, 17; zobacz Wydania zbiorowe t. 2; P. Hertz, jak wyżej poz. 1; przekł. francuski prozą: Le Polonais. Journal des Intérêts de la Pologne (Paryż) 1834, t. 2, s. 27-28
10. Wizyta w sąsiedztwo, "Przyjaciel Ludu" 1837, nr 51; wyd. następne: zobacz poz. 11, 15; Wydania zbiorowe t. 1; wyd. S. Zathey, Brody 1905 "Arcydzieła Polskich i Obcych Pisarzy" nr 37 (razem z poz. 15); Warszawa 1909 "Biblioteka Uniwersytetu Ludowego i Młodzieży Szkolnej" nr 113 (razem z poz. 8), także Warszawa 1925
11. Pisma Franciszka Morawskiego. Tom 1. (Poezje), Wrocław 1841; zawartość: przedmowa autora; Przekłady poz. 5-7; Ważniejsze utwory poz. 8-10; Brzoza Gryżyńska (wyd. osobne Poznań 1884); ponadto różne drobne wiersze i przekłady (z: F. Schillera, T. Moore'a, P. D. E. Lebruna)
12. Panna na wylocie. Krotochwila w 1 akcie, wyst. Warszawa 1845, rękopis znajdował się w Bibliotece Teatrów Warszawskich (Nar.), nr 1901
13. Filozofomania. Komedia ze śpiewami w 1 akcie, wyst. Warszawa 26 stycznia 1845, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 4466 ("...napisana przez Mariana Septimiusza Liońskiego"); inny egz. znajdował się w Bibliotece Teatrów Warszawskich (Nar.), nr 1861
14. Odpowiedź na list szlachcica polskiego (A. Wielopolskiego) do Metternicha, z daty 15 kwietnia 1846..., Paryż 1847; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe t. 4 (pt. Odpis...); rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9296/II
15. Dworzec mego dziadka. Przez autora "Wizyty w sąsiedztwo", rozpoczęty w Mińsku Mazowieckim zimą 1847/1848, wyd. Leszno 1851; wyd. następne: wyd. 2 Leszno 1861; wyd. A. Kaczurba (z kartą tytułową: Poezje F. Morawskiego), Lwów 1881 "Biblioteka Uniwersalna Arcydzieł Polskich i Obcych; zobacz Wydania zbiorowe t. 1; Złoczów (1891) "Biblioteka Powszechna" nr 31; wyd. S. Zathey, Brody 1905 "Arcydzieła Polskich i Obcych Pisarzy" nr 37 (razem z poz. 10); poemat dedykowany K. Koźmianowi; oraz Poezje, Petersburg 1855 "Skarbczyk Poezji Polskich" nr 7; zawartość: poz. 10 oraz drobne wiersze
16. Życie Kajetana Koźmiana, "Przegląd Poznański" 1856, s. 344-361 i odb. Poznań 1856; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe t. 4
17. Bajki Franciszka Dzierżykraj-Morawskiego, Poznań 1860; wyd. następne: pt. Bajki i wiersze, przedr. S. Koźmian: I z bliska, i z daleka, Poznań 1861, s. 402 n.; zobacz Wydania zbiorowe t. 2; pt. Bajki. Wybór, Warszawa 1909 Biblioteka Uniwersytetu Ludowego i Młodzieży Szkolnej nr 106, także Warszawa 1925; bajki niedrukowane i inne wiersze zachowane zostały w rękopisie: Wojewódzkie Archiwum Państwowe Kraków (Archiwum Krzeszowieckie, nr 136); zbiory bajek Morawskiego w rękopisach: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9302/II-9307/II, 9310/IV; Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie, sygn. 136)
18. Towarzystwo antypojedynkowe. (Projekt ustaw), wyd. L. Siemieński: Portrety literackie t. 2, Poznań 1867, s. 368-374; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe t. 4
19. Moje wspomnienia, fragmenty wyd.: "Przyjaciel Ludu" 1837/1838, nr 41; "Czas" 1851, nr 12-13; zobacz Wydania zbiorowe t. 4.

Artykuły i drobne utwory Morawskiego ogłaszano w: "Almanach Lubelski na r. 1815", "Astrea" (1821-1822), "Biblioteka Polska" (1826), "Czas" (1851), "Czas. Dodatek Miesięczny" (1856-1857), "Dziennik Literacki" (1852, nr 24, 81), "Dziennik Poznański" (1860, nr 184), "Dziennik Warszawski" (1828, nr 33), "Echo Miast Polskich" (Paryż 1843, nr 1), "Feniks" (1831), "Gazeta Codzienna Narodowa i Obca" (1819, nr 125, 177), "Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego" (1815-1819; 1826, nr 188), "Gazeta Krakowska" (1814), "Gazeta Warszawska" (1816-1819; 1827; tu głośna, wyd. anonimowo bajka: Kogutek i gąsięta, 1827, nr 105 – S. Kawyn... Wrocław 1963, jak wyżej poz. 8, przedr. W. Billip w: Mickiewicz w oczach współczesnych..., Wrocław 1962), "Kronika Emigracji Polskiej" (1834, t. 2), "Kronika Wiadomości Krajowych i Zagranicznych" (1857, nr 194; 1858, nr 159), "Kurier Warszawski" (1829, nr 27), "Magazyn Mód" (1843), "Melitele" (1829-1830), "Motyl" (1828), "Narodowość" (Paryż 1841), "Niezapominajki" (1838), "Noworocznik Litewski" (Petersburg 1838), "Noworocznik Litewski na r. 1831", "Pamiętnik Warszawski" (1815-1821), "Pątnik Narodowy" (1827), "Przegląd Poznański" (1850-1861), "Przyjaciel Ludu" (1837-1842), "Rozmaitości" (Lwów 1819, 1828), "Tygodnik Polski" (1818-1820), "Tygodnik Polski i Zagraniczny" (1818), "Wanda" (1820, 1828), "Wiadomości Polskie" (Paryż 1856, zeszyt 21).

Kilka wierszy z rękopisów Morawskiego ogłoszono w czasopismach i publikacjach: "Biblioteka Warszawska" (1866, t. 3; 1877, t. 1), "Pamiętnik Litewski" (rocznik 47, 1956, zeszyt 3), "Przegląd Lwowski" (1875-1882), "Unia" (1882, nr 12), A. Bar: Kumoszki na Parnasie, Kraków (1947). Ponadto jego drobne wiersze i pisma prozą – zobacz Wydania zbiorowe t. 1-2, 4.

Wiele utworów Morawskiego przedrukowały różne antologie i zbiory, m.in.: W. Borowy: Od Kochanowskiego do Staffa, Lwów 1930 i wyd. następne; J. Tuwim: Księga wierszy polskich XIX w. t. 1, Warszawa 1954, wyd. 2 Warszawa 1956; S. Czernik, J. Huszcza, J. Saloni: Księgi humoru polskiego, Łódź 1958; P. Hertz, jak wyżej poz. 1.

Rękopisy z autografami i kopiami utworów Morawskiego znajdują się, m.in.: Archiwum Główne Akt Dawnych (Archiwum Wilanowskie, sygn. 136); Biblioteka Jagiellońska, sygn. 4344, 9296/II, 9297/IV, 9298/IV (odpowiedź na krytykę Dworca), 9299/IV (pisma prozą nieobjęte Wydaniami zbiorowymi), 9308/II-9312/II, 9314/II; Biblioteka Narodowa, sygn. 2932, 2981; Ossolineum, sygn. 1285/I, 1286/I, 12160/I, 12162/I, 12323/I, 12372/I, 12895/II, 12979/I; wiele rękopisów z Biblioteki Krasińskich zniszczono w roku 1944.

Kilka wierszy w przekładzie na języki obce ukazało się w publikacjach:

• przekł. angielski: "The Polish Exile" 1833, nr 7 – P. Sobolewski: Poets and Poetry of Poland, Chicago 1881; wyd. następne: Chicago 1883, Milwaukee 1929
• przekł. czeski: F. Čelakovský: Všeslovanské počateční čtení, Praga 1850
• przekł. francuski: A. Łubieńska: Fables et poésis polonaises, Paryż (1855)
• przekł. niemiecki: H. Nitschmann: Der polnische Parnass. Ausgewählte Dichtung der Polen, wyd. 4 Lipsk 1875 – H. Nitschmann: Iris. Dichterstimmen aus Polen, Lipsk 1880
• przekł. rosyjski: Polskaja poezija t. 1, Moskwa 1963 (tłum. A. Eppiel)
• przekł. włoski: D. Ciampoli, L. Morandi: Poeti starnieri... nelle migliori traduzioni italiane t. 2, Lipsk 1902.

Przekłady

1. A. V. Duval: Szekspir rozkochany. Komedia w 1 akcie, przekład powstał w roku 1814, wyst. Warszawa 28 stycznia 1616, rękopisy: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 30/50 (z datą 1814), 9322/II
2. Z. Werner: 24 lutego. Tragedia w 1 akcie... skrócona i przerobiona w przekładzie..., przekł. powstał po roku 1815, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9327/IV
3. F. Destouches: Zmyślone niewiniątko. Komedia w 3 aktach, wyst. Warszawa 1 marca 1816, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9321/II
4. J. Racine: Andromacha, wyst. Warszawa 1827, wyd. zobacz Wydania zbiorowe t. 3; autograf znajdował się w Bibliotece Krasińskich; inne rękopisy w Bibliotece Jagiellońskiej, sygn. 9323/II, 93224/II, 9325/II
5. W. Shakespeare: To be or not to be (Monolog Hamleta), "Melitele" 1830, s. 51-52; wyd. następne: przedr. A. M. Pieńkowicz: Wybór poezji z pisarzów polskich, Wilno 1835, zeszyt 3, s. 38-39; zobacz Ważniejsze utwory poz. 11; zobacz Wydania zbiorowe t. 3
6. W. Shakespeare: Julia i Romeo. Akt IV, scena 3, "Przyjaciel Ludu" 1837/1838, nr 1; wyd. następne zobacz Ważniejsze utwory poz. 11; zobacz Wydania zbiorowe t. 3
7. G. G. Byron: Więzień Czyllonu, wyd. zobacz Ważniejsze utwory poz. 11; wyd. następne: zobacz Ważniejsze utwory poz. 9; Warszawa 1911 "Biblioteka Uniwersytetu Ludowego i Młodzieży" nr 162
8. G. G. Byron: Manfred, wyd. zobacz Ważniejsze utwory poz. 9; wyd. następne: Złoczów (1911) "Biblioteka Powszechna" nr 851; Warszawa 1911 "Biblioteka Uniwersytetu Ludowego i Młodzieży" nr 161, także wyd. 2 Warszawa 1925
9. G. G. Byron: Pięć poematów, Leszno 1853; wyd. następne zobacz Wydania zbiorowe t. 3; zawartość: poz. 7-8; Mazepa; Oblężenie Koryntu; Paryzyna; rękopisy poszczególnych poematów znajdują się w Bibliotece Jagiellońskiej, sygn. 9318/IV, 9319/IV (Oblężenie Koryntu), 9320/IV (Paryzyna)
10. E. Tegner: Saga Frythofa, fragm. zobacz Wydania zbiorowe t. 3; rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9326/II
11. N. T. Barthé: Zmyślona niewierność. Komedia, rękopis znajdował się w Bibliotece Zamoyskich, sygn. 986; autograf brulionu zachowany jest w Bibliotece Jagiellońskiej, sygn. 9317/IV.

Ponadto drobne przekłady z: G. G. Byrona, J. F. La Harpe'a, P. D. E. Lebruna, H. W. Longfellowa, T. Moore'a, F. Raynouarda, F. Schillera i innych wydano w: Ważniejszych utworach poz. 11, Wydaniach zbiorowych t. 3 oraz w czasopismach (jak wyżej Ważniejsze utwory).

Wydania zbiorowe

• Pisma zbiorowe wierszem i prozą. Z przedmową S. Tarnowskiego t. 1-4, Poznań 1882, zawartość:
  • t. 1: Poezje (m.in. Ważniejsze utwory poz. 1, 3, 7-8, 10, 15)
  • t. 2: Bajki (m.in. Ważniejsze utwory poz. 9, 17)
  • t. 3: Przekłady (Przekłady poz. 4-6, 9-10; ponadto drobne przekłady z: G. G. Byrona, J. F. La Harpe'a, P. D. E. Lebruna, H. W. Longfellowa, F. Raynouarda, F. Schillera, P. M. Vergiliusa i in.)
  • t. 4: Proza (Ważniejsze utwory poz. 2, 14, 16, 18, fragmenty poz. 19 pt. Ostatni pobyt Karpińskiego; Śniadanie u Dąbrowskiego; Rys życia Niemcewicza; Co się działo w wojsku polskim po bitwie pod Lipskiem; Nekrolog L. Platera; Anegdoty o Krasickim; Kilka słów o Trembeckim; Kilka słów do historii napisów w Polsce; Gen. M. Grabowski; Widmo w zamku Rydzyńskim i in.).

Listy i materiały

1. Do K. Koźmiana 9 listów bez daty w zbiorze z lat 1813-1839, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2031, k. 152-160, 163-170
2. Do K. Koźmiana z lat 1824-1827 oraz od K. Koźmiana list bez daty, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2032; listy te częściowo ogł.: L. Siemieński (zobacz poz. 11); W. Billip w: Mickiewicz w oczach współczesnych..., Wrocław 1962
3. Do W. Krasińskiego z lat 1824-1830 oraz do H. O. Milberga list bez daty, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2033; listy te częściowo ogł.: L. Siemieński (zobacz poz. 11)
4. Do A. E. Koźmiana 112 listów z lat 1824-1838 i bez daty, oraz 2 listy bez daty od A. E. Koźmiana; do K. Koźmiana 8 listów z roku 1824 i bez daty; do W. Krasińskiego(?) list z roku 1831; rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2034, t. 1; fragmenty ogł. W. Billip, jak wyżej poz. 2
5. Do K. Koźmiana z roku 1827 oraz od K. Koźmiana z roku 1850, S. Koźmiana z roku 1858, M. Michałowskiej bez daty; rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2042
6. Do K. Świdzińskiego 7 listów z lat 1827-1828, ogł. G. Korbut, "Pamiętnik Literacki" rocznik 22/23 (1925/1926); fragmenty przedr. W. Billip, jak wyżej poz. 2
7. Do A. Goreckiego i A. E. Odyńca z 13 lutego 1829, "Kronika Rodzinna" 1882, nr 14; list do Odyńca przedr. W. Billip, jak wyżej poz. 2
8. Do I. Czartoryskiej w zbiorze z lat 1791-1834, rękopis: Biblioteka Czartoryskich, ew. 624 (Archiwum Domowe, nr 56); list przysłany na Nowy Rok (1830?), ogł. L. Dębicki, "Gazeta Lwowska" 1888, także w maszynopisie Ossolineum: Puławy t. 5
9. Do W. Krasińskiego z Wołogdy (1831-1833), rękopis znajdował się w Bibliotece Krasińskich; fragmenty ogł. A. Bar: Kumoszki na Parnasie, Kraków (1947), s. 132-134
10. Do A. E. Koźmiana: 7 listów z lat 1838-1859, 4 listy z roku 1843, 12 listów z lat 1852-1853; rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2040, t. 1-3
11. Do K. J. i S. Koźmianów, W. Krasińskiego z różnych lat, fragmenty ogł. L. Siemieński: F. Morawski, "Przegląd Polski" 1866/1867, t. 1-2; przedr. w: Obóz klasyków, Kraków 1866; Portrety literackie t. 2, Poznań 1867; fragm. do K. Koźmiana przedr. S. Kawyn: Walka romantyków z klasykami, Wrocław (1963), "Biblioteka Narodowa" seria I, nr 183
12. Do J. Grabowskiego 3 listy z lat 1840-1851, rękopis: Ossolineum, sygn. 4187/II
13. Do K. Morawskiego 4 listy z lat 1841-1842, rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. II 6427
14. Do R. Załuskiego 23 listy z lat 1841-1851, rękopis: Ossolineum, sygn. 11890/II
15. Do A. E. Koźmiana 26 listów z lat 1845-1850 i bez daty, do K. Koźmiana 40 listów z lat 1845-1849, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2034, t. 2
16. Do córki, M. Jezierskiej, z lat 1846-1850, rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. 2929
17. Listy z lat 1847-1860: 259 do syna Tadeusza; 37 do synowej Z. z Taczanowskich; 2 do córki M. Jezierskiej; 1 do bratanicy I. de Bodenham; 4 do wnuków; rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9329/II
18. Do A. E. Koźmiana bez daty, K. Jezierskiego roku 1847 i bez daty, ks. Metelskiego z roku 1855; rękopis: Biblioteka Narodowa, sygn. 2930
19. Do S. Koźmiana z lat 1850-1859, fragmenty ogł. S. Koźmian: Pisma wierszem i proza t. 2, Poznań 1872
20. Do S. Koźmiana z roku 1851, ogł. J. Birkenmajer, "Pamiętnik Literacki" rocznik 35 (1938), s. 222-234
21. Do H. Wodzickiego z roku 1852, rękopis: Ossolineum, sygn. 11757/II
22. Do J. Majera z roku 1856, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2020, k. 250
23. Do F. K. Malinowskiego z 27 listopada 1856, ogł. J. Kostrzewski, "Pamiętnik Literacki" rocznik 15 (1917)
24. Do F. Wężyka z roku 1857, rękopis: Ossolineum, sygn. 12319/III
25. Do L. Łętowskiego z 3 października 1858, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 5040; ogł. L. Dębicki, "Przegląd Lwowski" 1872, t. 4, s. 299
26. Do A. E. i S. Koźmianów, F. Skarbka, redaktora Biblioteki Warszawskiej, księgarza Wolffa i in.; rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9330/IV
27. Od K. Wierzchowskiej 2 listy z lat 1818-1828, od syna Tadeusza 2 listy z roku 1841, od córki M. Jezierskiej list z roku 1852; rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9335/II
28. Od K. Koźmiana 43 listy z lat 1824-1830, od A. E. Koźmiana 39 listów z lat 1824-1830, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2035; fragmenty ogł. W. Billip, jak wyżej poz. 2
29. Od K. Koźmiana 8 listów z roku 1829 i bez daty, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2036; fragmenty ogł. W. Billip, jak wyżej poz. 2
30. Od M. Wirtemberskiej z 22 sierpnia roku 1833 (prawdopodobnie), ogł. L. Dębicki, "Gazeta Lwowska" 1888; także w maszynopisie Ossolineum: Puławy t. 5
31. Od M. Wirtemberskiej z roku 1842, "Kronika Rodzinna" 1886, nr 5
32. Od K. Koźmiana 2 listy z lat 1842-1856, od S. Koźmiana, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9331/II
33. Od J. Koźmiana 3 listy z lat 1847-1856, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9333/II
34. Od E. Koźmiana 36 listów z lat 1851-1861, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9334/II
35. Od A. E. Koźmiana 24 listy z lat 1853-1858, od S. Koźmiana list z roku 1858, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9332/III, (porównaj poz. 37)
36. Od A. E. Koźmiana z lat 1859-1860, rękopis: Biblioteka PAN Kraków, sygn. 2041, (porównaj poz. 37)
37. Od A. E. Koźmiana, wyd. w: Listy (1830-1864), "Przewodnik Naukowy i Literacki" 1893, (porównaj poz. 35-36)
38. Od różnych osób z różnych lat, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9336/III
39. Stan służby Morawskiego, przez niego samego dla syna spisany; ogł.: L. Siemieński, "Przegląd Polski" 1866/1867 i wyd. następne (zobacz poz. 11); L. Dębicki, "Gazeta Lwowska" 1888, także w maszynopisie Ossolineum: Puławy t. 5 (z odpisu F. Kojsiewicza)
40. Notatki i szkice prozą, dot. spraw technicznych i gospodarczych, rękopis: Biblioteka Jagiellońska, sygn. 9301/II.

Odznaczenia

• Krzyż Złoty Orderu Virtuti Militari (IV klasy; za kampanię na Pomorzu; 1808 r.)^[6];
• Krzyż Kawalerski Legii Honorowej (V klasy; za kampanię moskiewską; 3 października 1812 r.)^[7];
• Krzyż Kawalerski Orderu Virtuti Militari (III klasy; za walki o Smoleńsk; na mocy dekretu Fryderyka Augusta z 9 września 1812 r.)^[7];
• Krzyż Oficerski Legii Honorowej (IV klasy; za bitwę pod Lipskiem; 1813)^[7];
• Order św. Stanisława I klasy (z okazji koronacji Mikołaja I; 29 czerwca 1829 r.)^[8];
• Znak Honorowy za 20 lat służby (z okazji koronacji Mikołaja I; 29 czerwca 1829 r.); dekoracja – 1830 r.)^[8];
• Order św. Włodzimierza III klasy (wojskowy; dekoracja – przed 1825 r.)^[9];
• Order św. Anny II klasy z brylantami (cywilny; dekoracja – przed 1825 r.)^[9].

Odznaczenia te (wraz z synowskimi – Tadeusza) w latach 70. XX w. zostały przez rodzinę Dzierżykraj-Morawskiego przekazane do zbiorów Gabinetu Numizmatycznego (od 1996 Działu Numizmatycznego) Muzeum Narodowego w Szczecinie. Kolekcję tworzą — ordery: Virtuti Militari (III klasy), św. Stanisława I klasy (z 2 gwiazdami orderowymi – przed i po 1832 r.), św. Anny II klasy z brylantami, św. Włodzimierza III klasy oraz miniaturki orderowe: Orderu Virtuti Militari (III klasy) i Orderu św. Stanisława, a także Znak Honorowy za 20 lat Służby Wojskowej (nr inw. MNS-N-12255/1-2; MNS-N-12256/1-4; MNS-N-12294; MNS-N-14021; MNS-N-12257; MNS-N-12258)^[10].

Przypisy

Bibliografia

• Bibliografia Literatury Polskiej – Nowy Korbut, t. 5: Oświecenie. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1967, s. 339-345.
• Bielecki R., Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. 2, Warszawa 1995
• Filipow K., Ordery gen. Franciszka Dzierżykraj-Morawskiego w zbiorach Muzeum Narodowego w Szczecinie, w: Najnowsze badania nad numizmatyką i sfragistyką Pomorza Zachodniego. Materiały z konferencji naukowej 50 lat Działu Numizmatycznego Muzeum Narodowego w Szczecinie 19-20 września 2002 roku, red. G. Horoszko, Szczecin 2004 (Biblioteka Naukowa Muzeum Narodowego w Szczecinie. Historia i Kultura Materialna), s. 247-253.
• Horoszko G., Pięćdziesięciolecie Działu Numizmatycznego w Muzeum Narodowym w Szczecinie, w: Najnowsze badania nad numizmatyką i sfragistyką Pomorza Zachodniego. Materiały z konferencji naukowej 50 lat Działu Numizmatycznego Muzeum Narodowego w Szczecinie 19-20 września 2002 roku, red. G. Horoszko, Szczecin 2004 (Biblioteka Naukowa Muzeum Narodowego w Szczecinie. Historia i Kultura Materialna), s. 15-23.
• Kosk H.P., Generalicja Polska, t. 2: M-Z, Pruszków 2001
• Lucjan Siemieński: Portrety literackie. T. II. Poznań: Księgarnia Jana Konstantego Żupańskiego, 1867, s. 374.

Literatura uzupełniająca (XIX w., wybrana)

• Wł. Wężyk: (Pisma F. Morawskiego t. 1, Wrocław 1841, rec.), "Tygodnik Literacki" 1841 nr 48
• A. E. Koźmian: Uwagi nad krytyką poezji F. Morawskiego umieszczoną w "Tygodniku Literackim" z dnia 29 listopada roku ubiegłego, "Przyjaciel Ludu" 1841/1842 nr 47
• (Dworzec mojego dziadka, rec.): "Czas" 1851 nr 2-3
• K. Estreicher: Rys ogólny piśmiennictwa dramatycznego polskiego, "Dziennik Literacki" 1854 nr 19
• Korespondencja literacka Kajetana Koźmiana z Franciszkiem Wężykiem (1845-1856): wyd. S. Tomkowicz, "Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce" t. 14 (1914)
• Kilka słów z powodu przedruku poezji jenerała F. Morawskiego w zbiorze pt. Skarbczyk poezji polskiej: "Przegląd Poznański" 1856, s. 65-66
• F. S. Dmochowski: Wspomnienia od 1806 do 1830 r., Warszawa 1858; wyd. następne Warszawa 1959 "Biblioteka Pamiętnikarzy Polskich i Obcych"
• (A. E. Koźmian): Dom starego wieszcza wielkopolskiego. (Opis domu F. Morawskiego), Poznań 1858
• (Bajki, rec.): "Czas" 1860 nr 168-171
• (L. Tatomir): F. Morawski, "Czytelnia dla Młodzieży" 1860 nr 24
• Generał F. Morawski: "Niewiasta" 1861 nr 52
• H. Kajsiewicz: Mowa pogrzebowa po śp. jenerale Morawskim (wygł. w roku 1861), wyd. w: Pisma t. 2, Berlin 1870
• S. Gruszczyński: F. Dzierżykraj Morawski jako pisarz, "Tygodnik Poznański" 1862 nr 1
• E. Kierski: F. Morawski, "Tygodnik Ilustrowany" 1862 t. 1, nr 131, 133
• K. Wł. Wójcicki: Wiadomości literackie, "Biblioteka Warszawska" 1862 t. 1 (nekrolog)
• A. E. Koźmian: Listy (1830-1864), "Przewodnik Naukowy i Literacki" 1893 t. 1-2; 1894 t. 1-2; wyd. osobno t. 1-4, Lwów 1894-1896
• K. Wł. Wójcicki: "Encyklopedia powszechna" Orgelbranda, t. 18 (1864)
• K. Koźmian: Pamiętniki t. 3, Kraków 1865, s. 409-423
• S. Koźmian: Jenerał F. Morawski, "Przegląd Poznański" 1865 t. 38; przedr. w: Pisma wierszem i prozą t. 2, Poznań 1872, s. 303-365.

Linki zewnętrzne

• Dzieła Franciszka Morawskiego w bibliotece Polona