Franciszek Orawiec

Franciszek Orawiec

major piechoty
Data i miejsce urodzenia	11 listopada 1896 Poronin
Data i miejsce śmierci	wiosna 1940 Katyń
Przebieg służby
Lata służby	1914–1940
Siły zbrojne	Armia Austro-Węgier Wojsko Polskie
Formacja	Legiony Polskie
Jednostki	1 Pułk Strzelców Podhalańskich 2 Pułk Strzelców Podhalańskich Dowództwo Okręgu Korpusu Nr VII Szkoła Wysokogórska Państwowy Urząd Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego
Stanowiska	dowódca kompanii szef sztabu komendant szkoły
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa wojna polsko-bolszewicka I wojna światowa kampania wrześniowa
Odznaczenia

Franciszek Orawiec (ur. 11 listopada 1896 w Poroninie, zm. wiosną 1940 w Katyniu) – major piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.

Życiorys

Franciszek Orawiec

Urodził się 11 listopada 1896 w Poroninie, w rodzinie Jakuba ps. „Dewaj” i pochodzącej z Zakopanego Bronisławy z Łukaszczyków^[1]. Pochodził z rodu Orawców, jednego z najstarszych i najbardziej zasłużonych w Poroninie. Miał sześcioro rodzeństwa: Helenę, Marię, Anielę (1898–1954), działaczkę kulturalną, poetkę, nowelistkę oraz Ludwikę i bliźniaki Bronisława i Bronisławę^[2]. Był kuzynem Franciszka Łukaszczyka. Podobnie jak reszta rodzeństwa, otrzymał od ojca dom, położony w Orawcowej Grapie, jednak zainteresował się bliżej wojskiem. Podczas nauki w nowotarskim gimnazjum wstąpił do 55. Drużyny Strzeleckiej, a wraz z nią w czasie I wojny światowej walczył Legionach Polskich^[3]. 15 marca 1915 złożył przedwczesny (wojenny) egzamin dojrzałości^[4]. W 1918 został mianowany podporucznikiem.

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę został przydzielony do 1 pułku Strzelców Podhalańskich, następnie do 2 pułku Strzelców Podhalańskich, a w jego szeregach walczył podczas wojny polsko-bolszewickiej 1919–1921 jako dowódca 4 kompanii. Za okazane męstwo i brawurę został odznaczony Krzyżem Walecznych. Po zakończeniu wojny wraz z 2 pspodh. został skierowany do garnizonu pułku w Sanoku. W 1921 ukończył Dywizyjne Centrum Wyszkolenia w Krakowie. W 1922 został awansowany na stopień porucznika piechoty ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919^[5], a później awansowany na stopień kapitana ze starszeństwem z dniem 1 lipca 1923^[6][7]. W latach 20. nadal służył w 2 pułku Strzelców Podhalańskich^[8][9][10].

26 czerwca 1922 w Sanoku ożenił się z Marią Władysławą Beksińską (ur. 18 listopada 1899)^{[1][11][12][13]}, córką miejscowego architekta miejskiego, inż. Władysława Beksińskiego^[14][15]. Młoda para otrzymała jako wiano połowę kamienicy przy ul. Jana III Sobieskiego w Sanoku^[16] (jej właścicielką pozostawała Maria Władysława, a po 1945 Jerzy Orawiec^[17]), jednak oboje zamieszkali w Poroninie^[18], gdzie prowadzili pensjonat^[19]. W 1929 Franciszek Orawiec był ojcem chrzestnym bratanka Marii Władysławy, Zdzisława Beksińskiego, późniejszego artysty malarza^[20].

Po ośmiu latach, w 1930 przeniósł się do Zakopanego, gdzie objął funkcję komendanta Szkoły Wysokogórskiej. Został awansowany na stopień majora piechoty ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1931^[21]. 23 marca 1932 roku został przeniesiony z 57 pułku piechoty wielkopolskiej do 7 Okręgowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego przy Dowództwie Okręgu Korpusu Nr VII w Poznaniu^[22][23]. W czerwcu 1934 roku został przeniesiony do Państwowego Urzędu Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego w Warszawie na stanowisko szefa sztabu Głównej Komendy Związku Strzeleckiego^[24][25][26]. Według stanu z marca 1939 był oficerem do zleceń w Państwowym Urzędzie Wychowania Fizycznego i Przysposobienia Wojskowego^[27]. Według późniejszej relacji rodziny, w sierpniu 1939 miał być awansowany na stopień podpułkownika, lecz uroczystość nadania stopnia uniemożliwił wybuch wojny^[2].

Z relacji podporucznika rezerwy piechoty Walentego Lubienieckiego wynika, że w nocy z 5 na 6 września 1939 wyjechał z Warszawy transportem kolejowym razem z majorem Orawcem. 9 września przyjechali na stację Trawniki, następnie przez Brody udali się do Kopyczyniec. 14 września wyjechali podwodami z Kopyczyniec do Probużnej i dalej na południe do Jezierzan. 16 września porucznik Lubieniecki otrzymał od majora Orawca rozkaz udania się do Borszczowa po amunicję i benzynę. Wówczas po raz ostatni widział majora. Następnego dnia Borszczów został zajęty przez Armię Czerwoną^[28]. Relacja porucznika Lubienieckiego stoi w sprzeczności z informacją podana przez Barbarę Stanisławczyk, jakoby major Orawiec dostał się do niewoli niemieckiej, po czym wraz z grupą oficerów został wymieniony przez Niemców i trafił w ręce Sowietów^[25]. Był więziony w obozie w Kozielsku^[29]. W tym czasie przesłał do żony Marii Władysławy trzy listy, z których jeden z 27 listopada 1939 zachował się^[30][31][32]. Wiosną 1940 został przetransportowany do Katynia i rozstrzelany przez funkcjonariuszy Obwodowego Zarządu NKWD w Smoleńsku oraz pracowników NKWD przybyłych z Moskwy na mocy decyzji Biura Politycznego KC WKP(b) z 5 marca 1940. Został pochowany na terenie otwartego 28 lipca 2000 Polskiego Cmentarza Wojennego w Katyniu.

Z żoną Marią Władysławą miał córkę (zmarła na początku maja 1924 tuż po urodzeniu)^[33], syna Jerzego (ur. 30 października 1935). Maria Władysława Orawiec była urzędniczką starostwa powiatowego w Sanoku^[12], zmarła tamże 9 grudnia 1947^[14] w wyniku wycieńczenia pobytem w obozie niemieckim po powstaniu warszawskim. Ich syna Jerzego adoptowała wówczas siostra Franciszka Orawca, Aniela Gut-Stapińska^[34][35]. Jerzy Orawiec był aktorem i reżyserem filmów dokumentalnych^[36][37] (zm. 1990)^[38]. Franciszek Orawiec był stryjem Bronisławy Orawiec-Löffler, która udając się po raz pierwszy do Katynia z zamiarem oddania mu hołdu 10 kwietnia 2010 zginęła w katastrofie lotniczej w Smoleńsku^[39].

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Niepodległości (13 kwietnia 1931)^[40]
• Krzyż Walecznych
• Złoty Krzyż Zasługi (19 marca 1936)^[41][42]
• Srebrny Krzyż Zasługi (16 marca 1928)^[43]
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Odznaka za Rany i Kontuzje^[44]
• Krzyż Oficerski Orderu Białej Róży Finlandii (Finlandia, 1937)^[45]
• Krzyż Zasługi Obrońców (Republika Łotewska, 1937)^[46]
• Order Krzyża Orła III klasy (Estonia, 1936)^[47][48]

Upamiętnienie

Minister Obrony Narodowej decyzją Nr 439/MON z 5 października 2007 awansował go pośmiertnie na stopień podpułkownika^[49][50]. Awans został ogłoszony 9 listopada 2007 w Warszawie, w trakcie uroczystości „Katyń Pamiętamy – Uczcijmy Pamięć Bohaterów”.

W ramach akcji „Katyń... pamiętamy” / „Katyń... Ocalić od zapomnienia” w Dąbrowie Górniczej przy ulicy Granicznej 21 został zasadzony Dąb Pamięci honorujący Franciszka Orawca.

Nazwisko majora Franciszka Orawca umieszczone jest na symbolicznym grobie ofiar Katynia i Charkowa znajdującym się na zakopiańskim Cmentarzu na Pęksowym Brzyzku. Mogiła Katyńska została odsłonięta 28 kwietnia 1990^[51].

Zobacz też

• Jeńcy polscy w niewoli radzieckiej (od 1939 roku)
• Obozy NKWD dla jeńców polskich

Przypisy

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Rocznik Oficerski 1923. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1923.
• Rocznik Oficerski 1924. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1924.
• Rocznik Oficerski 1928. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1928.
• Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. (Biogramy 4406 jeńców). Praca zbiorowa. Zespół: Jan Kiński, Helena Malanowska, Urszula Olech, Wacław Ryżewski, Janina Snitko-Rzeszut, Teresa Żach, pod kierunkiem Marka Tarczyńskiego. Wydawca: Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Warszawa 2000, ISBN 83-905590-7-2, s. 448.
• Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego: Katyń. Rada Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa, 2000. s. 528. [dostęp 2016-11-10].
• Wykaz Legionistów Polskich 1914–1918. Franciszek Orawiec. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2017-04-10]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-04-11)].
• Franciszek Orawiec. Stowarzyszenie Parafiada. [dostęp 2018-04-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-07-01)].
• Lista osób z Podhala i Suchej Beskidzkiej zamordowanych w Katyniu, Podhalański Serwis Informacyjny – Watra, dostęp: 23.04.2010
• Listy Franciszka Orawca wysłane z Katynia do rodziny opublikowane na stronie IPN. katyn.ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-03-23)].
• Stanisław Dobrowolski: Kamienica. Edelheitowie – Trendotowie – Jankowscy w Sanoku. Krosno – Sanok: Ruthenus, 2013. ISBN 978-83-7530-234-9.
• Magdalena Grzebałkowska: Beksińscy. Portret podwójny. Kraków: Wydawnictwo „Znak”, 2014. ISBN 978-83-240-2874-0.
• Barbara Stanisławczyk: Ostatni krzyk. Od Katynia do Smoleńska historie dramatów i miłości. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2011. ISBN 978-83-7510-814-9.