Franciszek Pieczka

Franciszek Pieczka

Franciszek Pieczka (1953)
Imię i nazwisko	Franciszek Maksymilian Pieczka
Data i miejsce urodzenia	18 stycznia 1928 Godów
Data i miejsce śmierci	23 września 2022 Warszawa
Zawód	aktor
Współmałżonek	Henryka Pieczka (1954–2004; jej śmierć)
Lata aktywności	1954–2022
Zespół artystyczny
Teatr Powszechny w Warszawie (1974–2015)
Odznaczenia

Franciszek Pieczka podczas jubileuszu 80-lecia Andrzeja Wajdy, Warszawa, 6 marca 2006

Odcisk dłoni i podpis F. Pieczki w Alei Gwiazd w Międzyzdrojach

Gwiazda w łódzkiej Alei Gwiazd

Franciszek Maksymilian Pieczka (ur. 18 stycznia 1928 w Godowie, zm. 23 września 2022 w Warszawie) – polski aktor filmowy i teatralny. Kawaler Orderu Orła Białego.

Odtwórca roli Gustlika w serialu Czterej pancerni i pies (1966–1970). Współpracował z Krzysztofem Kieślowskim, Wojciechem Jerzym Hasem, Andrzejem Wajdą, Jerzym Kawalerowiczem, Janem Jakubem Kolskim czy Kazimierzem Kutzem. Występował m.in. w spektaklach Konrada Swinarskiego, Jerzego Jarockiego i Zygmunta Huebnera. Jako aktor dubbingowy użyczył głosu postaciom z filmów animowanych i aktorskich, w tym Mateuszowi Cuthbertowi w Ani z Zielonego Wzgórza (1979) i Świętemu Mikołajowi w Opowieściach z Narnii: Lwie, Czarownicy i starej szafie (2005).

Życiorys

Wczesne lata

Urodził się i wychowywał w Godowie, wsi położonej w powiecie wodzisławskim na Górnym Śląsku jako najmłodszy z sześciorga rodzeństwa^[1]. Był synem Walerii^[2] (Waleski; z domu Popek)^[3] i Franciszka (seniora), który brał udział w powstaniach śląskich na ziemi wodzisławskiej^[4].

Uczęszczał do szkoły w Godowie. Ponieważ ojciec aktora był kościelnym, to Franciszek przez pewien czas grywał na organach w miejscowym kościele, pracował na roli^[5] i wypasał krowy na łąkach położonych wzdłuż Olzy i jej dopływów, Leśnicy i Piotrówki. Od najmłodszych lat interesował się kinem. Chodził pieszo na seanse kinowe do oddalonego o kilka kilometrów Wodzisławia Śląskiego, a później (po jej przyłączeniu do Polski w 1938) również do pobliskiej Zawady^[6]. Po II wojnie światowej studiował aktorstwo. W 1954 uzyskał dyplom Wydziału Aktorskiego PWST w Warszawie.

Kariera

Zaraz po ukończeniu studiów, w sezonie 1954/1955 został zaangażowany do Teatru Dolnośląskiego w Jeleniej Górze, gdzie 5 czerwca 1954 zadebiutował w roli Majstra w Szekspirze pilnie poszukiwanym Heinara Kipphardta w reż. Tadeusza Żuchniewskiego. Następnie grał postać Wiśniewskiego w przedstawieniu Chwasty Janusza Warmińskiego w reż. Tadeusza Żuchniewskiego (1954), Adama w spektaklu Dom na Twardej Kazimierza Korcelliego w reż. Tadeusza Żuchniewskiego (1955) oraz wcielił się w rolę Jana Kantego Doręby – towarzysza pancernego w komedii Aleksandra Fredry Gwałtu, co się dzieje! w reż. Kazimierza Czyńskiego (1955).

Potem przeniósł się do prowadzonego przez Krystynę Skuszankę Teatru Ludowego w Nowej Hucie, gdzie występował w latach 1955–1964. W latach 1974–2015 aktor Teatru Powszechnego w Warszawie.

Po raz pierwszy dostał rolę filmową u Andrzeja Wajdy w Pokoleniu (1954). Następnie zagrał w Matce Joannie od Aniołów Jerzego Kawalerowicza (1960) i Rękopisie znalezionym w Saragossie Wojciecha Jerzego Hasa (1964). Prawdziwym przełomem w jego ekranowej karierze była rola mocarnego Gustlika Jelenia, poczciwego ładowniczego i działonowego czołgu „Rudy” w serialu Czterej pancerni i pies (1966–1970), dzięki której – wspólnie z Januszem Gajosem, Włodzimierzem Pressem i Romanem Wilhelmim – zaskarbił sobie wielką sympatię wśród widzów. Tytułowa kreacja człowieka nadwrażliwego, o duszy dziecka, przez otoczenie uznawanego za półgłówka, żyjącego w harmonii z otaczającą go przyrodą w filmie psychologiczno–poetyckim Witolde Leszczyńskiego Żywot Mateusza (1967) przyniosła mu Srebrnego Hugo za najlepszą kreację męską na Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Chicago i nagrodę „Polne Kwiaty” w plebiscycie widzów Wielkopolski. Jako przywódca górników Hubert Siersza w filmie historycznym Kazimierza Kutza Perła w koronie (1971) otrzymał nagrodę na Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie. Wkrótce zagrał Czepca w Weselu Andrzeja Wajdy (1972), proboszcza w Chłopach Jana Rybkowskiego (1973), starego Kiemlicza w Potopie Jerzego Hoffmana (1973–1974), Mullera w Ziemi obiecanej (1974), dziada, Pana Boga w śnie Kaziuka w Konopielce Witolde Leszczyńskiego (1981) i karczmarza Taga w Austerii (1982).

Za tytułową kreację w Jańciu Wodniku (1993) został obsypany nagrodami, m.in. na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni oraz na Międzynarodowym Festiwal Filmów Słowiańskich i Prawosławnych w Moskwie. Występował w takich filmach jak Dwa księżyce Andrzeja Barańskiego (1993), Szabla od komendanta Jana Jakuba Kolskiego (1995) czy Historia kina w Popielawach Kolskiego (1998). W adaptacji powieści Henryka Sienkiewicza Quo vadis (2001) w reż. Jerzego Kawalerowicza wcielił się w postać nowotestamentowego Piotra Apostoła. W 2008 stworzył kreację Ala Lewisa w przedstawieniu Słoneczni chłopcy Neila Simona w reżyserii Macieja Wojtyszki, na deskach Teatru Powszechnego, za którą otrzymał nagrodę im. Cypriana Norwida.

Za poszczególne role, a także wkład w rozwój sztuki teatralnej i filmowej był wielokrotnie nagradzany i odznaczany^[7].

Franciszek Pieczka był honorowym obywatelem gminy Godów (tytuł honorowego obywatela został przyznany w drodze uchwały nr XIX/165/08 Rady Gminy Godów z dnia 26 czerwca 2008 r.)^[8].

W 2016 wspomógł akcję walki ze smogiem na rodzinnym Górnym Śląsku, występując w klipie filmowym pt. Nie truj sąsiada! nagranym wspólnie z miastem Wodzisław Śląski^[9].

11 listopada 2017 został odznaczony najwyższym polskim odznaczeniem państwowym, Orderem Orła Białego^[10].

Życie osobiste

Franciszek Pieczka podczas nagrywania spektaklu w Teatrze Polskiego Radia, 2012 r.

Żoną aktora przez 50 lat była Henryka, która zmarła w 2004^[1]. Publicznie przyznawał się do swojej wiary katolickiej, często udzielał wywiadów tygodnikowi „Gość Niedzielny”^[11].

Śmierć

Zmarł 23 września 2022 w Warszawie^[12][13]. 29 września 2022 po mszy świętej w kościele Najświętszego Serca Pana Jezusa w Warszawie, został pochowany w grobie rodzinnym na cmentarzu w Aleksandrowie^[14]. Uroczystości miały charakter państwowy, uczestniczył w nich prezydent RP Andrzej Duda^[15].

Grób Franciszka Pieczki na Cmentarzu w Falenicy

Filmografia

Filmy fabularne
Rok	Tytuł	Reżyser	Rola
1954	Pokolenie	Andrzej Wajda	Niemiec na patrolu
1957	Zagubione uczucia	Jerzy Zarzycki	mężczyzna z trąbą na krakowskim dworcu
1958	Kalosze szczęścia	Antoni Bohdziewicz	pielęgniarz ze szpitala psychiatrycznego
1960	Matka Joanna od Aniołów	Jerzy Kawalerowicz	Odryn
1961	Zaduszki	Tadeusz Konwicki	Heniutek
1961	Kwiecień	Witold Lesiewicz	strzelec Anklewicz
1962	Szpital	Janusz Majewski	kolejarz
1962	Nad rzeką	Janusz Kubik	partyzant
1962	Drugi brzeg	Zbigniew Kuźmiński	Stefan Majewski
1963	Zacne grzechy	Mieczysław Waśkowski	Eustachy Topór herbu Topór
1963	Skąpani w ogniu	Jerzy Passendorfer	Józef Poczobutt
1963	Ich dzień powszedni	Aleksander Ścibor-Rylski	Danysz, adorator Michaśki
1964	Życie raz jeszcze	Janusz Morgenstern	współwięzień Grajewskiego
1964	Rękopis znaleziony w Saragossie	Wojciech Jerzy Has	opętany Paszeko
1964	Późne popołudnie	Aleksander Ścibor-Rylski	Janusz, sublokator Siankowej
1965	Walkower	Jerzy Skolimowski	organizator zawodów
1965	Bigos	Sylwester Szyszko	Franek Lalik
1966	Gdzie jest trzeci król	Ryszard Ber	Marczak, konserwator obrazów
1966	Chudy i inni	Henryk Kluba	Tomasz Waliczek „Kosa”
1967	Żywot Mateusza	Witold Leszczyński	Matis
1967	Słońce wschodzi raz na dzień	Henryk Kluba	Haratyk
1968	Tramp oder der einzige und unvergleichliche Lenny Jacobsen	Peter Lilienthal	Joseph
1969	Urząd	Janusz Majewski	proboszcz z San Sisto
1970	Przystań	Paweł Komorowski	Muraszko
1970	Legenda	Sylwester Chęciński	proboszcz
1970	Hydrozagadka	Andrzej Kondratiuk	marynarz
1970	Dziura w ziemi	Andrzej Kondratiuk	ksiądz
1970	Dzięcioł	Jerzy Gruza	dubbing Edek Zdziebko, pracownik supersamu
1970	Album polski	Jan Rybkowski	kolejarz Franek, ojczym Anny
1971	Punkt wyjścia	Jerzy Sztwiertnia	Jerzy
1971	Przez dziewięć mostów	Ryszard Ber	ojciec
1971	Perła w koronie	Kazimierz Kutz	Hubert Siersza
1971	Wyzwolenie	Jurij Ozierow	sierżant Pełka
1971	Kłopotliwy gość	Jerzy Ziarnik	tajniak „uśmiechnięty”
1971	Kareta	Zdzisław Leśniak	rewolwerowiec
1971	Beczka Amontillado	Leon Jeannot	Fortunato
1972	Wesele	Andrzej Wajda	Czepiec
1972	Szklana kula	Stanisław Różewicz	„Król Życia”
1972	Kaprysy Łazarza	Janusz Zaorski	sołtys Franek
1973	Ciemna rzeka	Sylwester Szyszko	wójt Mateusz
1973	Chłopi	Jan Rybkowski	proboszcz
1973–1974	Potop	Jerzy Hoffman	stary Kiemlicz
1974	Ziemia obiecana	Andrzej Wajda	Muller
1974	Pełnia nad głowami	Andrzej Czekalski	Andrzej, przewodniczący MRN
1974	Gniazdo	Jan Rybkowski	Mrokota
1975	Till Eulenspiegel	Rainer Simon	Dziki Kunc Winterstetten
1975	Grzech Antoniego Grudy	Jerzy Sztwiertnia	Antoni Gruda
1976	Złota kaczka	Jerzy Sztwiertnia	niewidomy żebrak – bajarz
1976	Budapeszteńskie opowieści	István Szabó	pasażer w tramwaju
1976	Blizna	Krzysztof Kieślowski	Stefan Bednarz, dyrektor kombinatu w Olecku
1977	Okrągły tydzień	Tadeusz Kijański	Karol Kostka, dziadek Gustlika
1978	Somosierra. 1808	Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka	Andrzej Niegolewski
1978	Die Frau gegenüber	Hans Noever	Simon Schmidt
1978	Biały mazur	Wanda Jakubowska	Walery Wróblewski
1979	Wiśnie	Michael Gunther, Gerard Zalewski	Ludwik Grępka
1979	Racławice. 1974	Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka	prezentujący polityczny teatrzyk kukiełkowy
1979	Placówka	Zygmunt Skonieczny	Józef Ślimak
1979	Paciorki jednego różańca	Kazimierz Kutz	Jerzy, syn Habryków
1979	Jadup und Boel	Rainer Simon
1979	Die große Flatter	Marianne Ludcke	pan Warga
1979	David	Peter Lilienthal
1980	Wäre die Erde nicht rund?	Iris Gusner	dziadek Johannes Pieczyński
1980	Ciosy	Gerard Zalewski	Franciszek
1981	Ryś	Stanisław Różewicz	stelmach Alojz
1981	Konopielka	Witold Leszczyński	dziad, Pan Bóg w śnie Kaziuka
1982	Matka Królów	Janusz Zaorski	węglarz Cyga
1982	Epitafium dla Barbary Radziwiłłówny	Janusz Majewski	poseł Piotr Boratyński
1982	Austeria	Jerzy Kawalerowicz	karczmarz Tag
1983	Wierna rzeka	Tadeusz Chmielewski	Szczepan
1983	Na odsiecz Wiedniowi	Lucyna Smolińska, Mieczysław Sroka	Ibrahim Pasza
1983	Fariaho	Roland Graf	Fussberg
1984	Trzy młyny	Jerzy Domaradzki	Durczak
1984	Sprawa się rypła	Janusz Kidawa	Ludwik Placek
1984	La dame blanche de Wieliczka	Jorge Fajardo
1985	Temida	Mariusz Malinowski	Siewka
1985	Siekierezada	Witold Leszczyński	leśniczy Bogdański
1985	Osobisty pamiętnik grzesznika przez niego samego spisany	Wojciech Jerzy Has	Logan, mąż Rabiny
1985	Dziewczęta z Nowolipek	Barbara Sass	Mossakowski, ojciec Bronki
1985	Chrześniak	Henryk Bielski	Strzykalski, ojciec chrzestny Purowskiego
1986	Wcześnie urodzony	Krzysztof Gruber	Józef Chrobak
1986	Rykowisko	Grzegorz Skurski	stary Szałaj, ojciec Wiktora
1986	Przyjaciel wesołego diabła	Jerzy Łukaszewicz	Witalis
1986	Big Bang	Andrzej Kondratiuk	Stasiek Skrzypek
1987	Sławna jak Sarajewo	Janusz Kidawa	Pan Bóg
1987	Do domu	Janusz Zaorski	ojciec Szymona
1988	Złodziej	Wiesław Helak	ojciec
1989	Tutajosok	Judit Elek	ojciec Szymona
1990	Życie za życie. Maksymilian Kolbe	Krzysztof Zanussi	Banasik, były sąsiad Jana
1990	Potyautasok	Sandor Soth	więzień Mariusz
1990	Pogrzeb kartofla	Jan Jakub Kolski	Mateusz Szewczyk
1990	Dobry wieczór, panie Wallenberg (God afton, Herr Wallenberg)	Kjell Grede	Papa
1992	Szwadron	Juliusz Machulski	Błażej
1992	Pograbek	Jan Jakub Kolski	Kaczuba
1992	Ördög vigye	Robert Pajer	profesor Jambus Ármin
1992	Das Land hinter dem Regenbogen	Herwig Kipping	dziadek
1993	Przypadek Pekosińskiego	Grzegorz Królikiewicz	ksiądz Michalski
1993	Jańcio Wodnik	Jan Jakub Kolski	Jańcio Wodnik
1993	Dwa księżyce	Andrzej Barański	Szulim
1994	Díky za každé nové ráno	Milan Šteindler	ojciec Olgi
1994	Cudowne miejsce	Jan Jakub Kolski	pustelnik
1995	Szabla od komendanta	Jan Jakub Kolski	Kotek
1995	Grający z talerza	Jan Jakub Kolski	Marczyk
1995	Dzieje mistrza Twardowskiego	Krzysztof Grabowski	pustelnik Albertus
1998	Historia kina w Popielawach	Jan Jakub Kolski	Wujo Janek
1998	Franciszek Pieczka. Portret na 70-lecie	Krystyna Piaseczna	on sam
2000	Syzyfowe prace	Paweł Komorowski	Józef, służący Borowiczów
2001	Requiem	Witold Leszczyński	Bartłomiej Grab
2001	Quo vadis	Jerzy Kawalerowicz	Piotr Apostoł
2004	Cud w Krakowie	Diana Groo	rabin Lewi
2006	Jasminum	Jan Jakub Kolski	święty Roch
2006	Ósmy dzień tygodnia	Judit Elek	Jeromos
2007	Ranczo Wilkowyje	Wojciech Adamczyk	Stanisław Japycz
2013	Nie tylko Gustlik	Adam Kraśnicki	on sam
2014	Serce, Serduszko i wyprawa na koniec świata	Jan Jakub Kolski	Droselmajer
2017	Syn Królowej Śniegu	Robert Wichrowski	Kazimierz
2018	Aktor Pana Boga	Mariusz Malec	on sam
Seriale telewizyjne
Rok	Tytuł	Reżyser	Rola
1966–1970	Czterej pancerni i pies	Konrad Nałęcki, Andrzej Czekalski	Gustlik Jeleń
1970	Doktor Ewa	Henryk Kluba	Zalewski, przewodniczący rady narodowej
1972	Chłopi	Jan Rybkowski	proboszcz
1975	Ziemia obiecana	Andrzej Wajda	Muller, ojciec Mady (odc. 1, 2 i 4)
1979	Ród Gąsieniców	Konrad Nałęcki	Franek Gąsienica, syn Pawła (odc. 2 i 3)
1979	Ród Gąsieniców	Konrad Nałęcki	Izydor Gąsienica, syn Józka (odc. 6)
1980	Królowa Bona	Janusz Majewski	Piotr Boratyński, poseł na Sejm (odc. 9)
1982	Blisko, coraz bliżej	Zbigniew Chmielewski	Franciszek Pasternik
1988	Przyjaciele wesołego diabła	Jerzy Łukaszewicz	Witalis (odc. 3, 4 i 5)
1988	Banda Rudego Pająka	Zbigniew Chmielewski	Józef Koza, dziadek Kozy (dubbing)
1993−1994	Bank nie z tej ziemi	różni	św. Piotr zwany „prezesem”
1998	Syzyfowe prace	Paweł Komorowski	Józef
1999	Przed burzą	Bernd Bohlich	Ferdinand Domberg
2000	Słoneczna włócznia	Jerzy Łukaszewicz	Atacamenos (odc. 1)
2002	Quo vadis	Jerzy Kawalerowicz	święty Piotr
2002	Na dobre i na złe	różni	pułkownik Bończa (odc. 125)
2007−2009, 2011−2016	Ranczo	Wojciech Adamczyk	Stanisław Japycz
2008	Hotel pod żyrafą i nosorożcem	Marek Stacharski	Franciszek Alba

Lektor

• 2020: Falenicka Atlantyda
• 2020: Dialog. Życie zapisane w listach

Użyczył głosu

• 1979: Ania z Zielonego Wzgórza jako Mateusz Cuthbert
• 1988: Banda Rudego Pająka jako głos Józefa Kozy
• 1989: bajka Guliwer w Krainie Liliputów jako Guliwer
• 2001: Serce z węgla jako narrator
• 2004: Genesis jako narrator polskiej wersji językowej
• 2005: Opowieści z Narnii: Lew, Czarownica i stara szafa jako Święty Mikołaj
• 2010: Alicja w Krainie Czarów jako Żaberzwłok
• 2015: Gwiezdne wojny: Przebudzenie Mocy jako Lor San Tekka
• 2016: Lego Gwiezdne wojny: Przebudzenie Mocy jako Lor San Tekka
• 2017: Auta 3 jako Sam Ogon

Nagrody i odznaczenia

Franciszek Pieczka odbiera gratulacje po odznaczeniu Orderem Orła Białego (2017)

Odznaczenia

• Medal 10-lecia Polski Ludowej (1955)
• Złoty Krzyż Zasługi (1974)^[16]
• Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski (1975)^[17]
• Odznaka Zasłużony Działacz Kultury (1980)
• Medal 40-lecia Polski Ludowej
• Złoty Medal „Za zasługi dla obronności kraju”
• Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (5 stycznia 1998)^[18]
• Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis” (29 października 2008)^[19]
• Krzyż Wielki Orderu Odrodzenia Polski (2011) nadany przez prezydenta Bronisława Komorowskiego za wybitne zasługi dla kultury narodowej, za osiągnięcia w twórczości artystycznej^[20][21], dekoracja miała miejsce 3 maja tego samego roku w czasie uroczystości na Zamku Królewskim z okazji Święta Narodowego 3 Maja^[22].
• Śląska Nagroda im. Juliusza Ligonia (2015)^[23]
• Lux ex Silesia (2015)^[24].
• Order Orła Białego nadany przez prezydenta Andrzeja Dudę w uznaniu znamienitych zasług dla kultury polskiej, za znaczący wkład w rozwój sztuki teatralnej i filmowej (2017)^[25][26]
• Doroczna Nagroda Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego przyznana przez ministra kultury i dziedzictwa narodowego Piotra Glińskiego za Całokształt Twórczości (2019)

Nagrody resortowe i filmowe

• Srebrny Hugo dla Franciszka Pieczki za najlepszą kreację męską na MFF w Chicago, 1968 za rolę w filmie Żywot Mateusza reżyseria Witold Leszczyński^[27]
• Nagroda za pierwszoplanową rolę męską w filmie Perła w koronie na Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie (1972)
• Nagroda za pierwszoplanową rolę męską w filmie Słońce wschodzi raz na dzień na Lubuskim Lecie Filmowym w Łagowie (1972)
• Nagroda za rolę męską w filmie Blizna na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdańsku (1976)
• Złoty Ekran za rok 1984 za rolę w filmie Blisko, coraz bliżej
• Nagroda za rolę męską w filmie Jańcio Wodnik na Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w Gdyni (1993)
• Wielki Splendor (1996)^[28]
• Nagroda im. Cypriana Kamila Norwida w kategorii Teatr (2009)
• Polska Nagroda Filmowa Orzeł za osiągnięcia życia (2015)^[29]
• Wielka Nagroda Festiwalu „Dwa Teatry” w Sopocie za wybitne kreacje aktorskie w Teatrze Polskiego Radia i Telewizji (2018)
• Nagroda im. Przemysława Gintrowskiego (2018)

Przypisy

Bibliografia

• Lidia Becela: Kto jest kim w Polsce 1989. Wydawnictwo Interpress, 1989, s. 1008–1009. ISBN 978-83-223-2491-2.
• Dariusz Domański: Franciszek Pieczka Mateusz – Woyzeck – Jańcio Wodnik. Gminne Centrum Kultury i Sportu w Godowie, 2013. ISBN 978-83-932878-1-9.
• Magdalena Jaros: Ty pieronie! Biografia Franciszka Pieczki. Dom Wydawniczy Rebis, 2022. ISBN 978-83-818-8609-3.
• Franciszek Pieczka w bazie filmpolski.pl

Linki zewnętrzne

• Franciszek Pieczka w bazie IMDb (ang.)
• Franciszek Pieczka w bazie Filmweb
• Franciszek Pieczka na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Franciszek Pieczka o sobie, wirtualny album [dostęp 2018-03-05]