Franciszek Vetulani

Franciszek Vetulani
Data i miejsce urodzenia

15 listopada 1856
Bochnia

Data i miejsce śmierci

11 grudnia 1921
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski w Warszawie

Narodowość

polska

Alma Mater

Akademia Techniczna we Lwowie

Rodzice

Michał Vetulani,
Franciszka z domu Śliwińska

Małżeństwo

Katarzyna Ipohorska-Lenkiewicz

Dzieci

Stanisław,
Maria,
Zofia,
Cecylia

Krewni i powinowaci

Jan Vetulani,
Roman Vetulani (bracia),
Bohdan de Nisau (zięć)

Franciszek Vetulani[a] (ur. 15 listopada 1856 w Bochni, zm. 11 grudnia 1921 w Warszawie) – polski inżynier meliorant i urzędnik, c. k. radca budowlany, kierownik ekspozytury budowlanej w Tarnowie i Krakowie, nauczyciel, działacz społeczny, członek wydziału i zastępca wiceprezesa okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Krakowie, członek Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejętności, dyrektor Departamentu Rolnictwa i Melioracji w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych. Ojciec Stanisława, Zofii, Marii i Cecylii.

Życiorys

Katarzyna z Ipohorskich-Lenkiewiczów i Franciszek Vetulani z dziećmi Stanisławem i Zofią. Fot. Józef Sebald

Edukacja

Franciszek Ksawery Vetulani urodził się w 1856 roku w Bochni[2][3]. Był synem Michała Vetulaniego (1806–1879)[2][4], kontrolera w kopalni soli w Bochni[2], i Franciszki z domu Śliwińskiej (1820–1891)[2][5], bratem Romana (1849–1906), Jana (buchaltera Kolei Żelaznej Nadwiślańskiej w Warszawie[6] oraz Towarzystwa Dobroczynności w Warszawie, zm. 31 grudnia 1918 w Warszawie w wieku 76 lat[7][8])[9][10], Anieli i Józefy. Rodzina Vetulanich, wywodząca się z Toskanii, sprowadziła się do Polski w XVIII wieku.

Franciszek Vetulani został ochrzczony w kościele św. Mikołaja w Bochni 8 grudnia 1856 (chrzestnymi byli: Marcin Kępiński, Marian Piach i Franciszek Goldberg)[2]. Ukończył szkołę realną z egzaminem dojrzałości[3] w Bochni[2]. W latach 1873–1878 studiował na Wydziale Inżynierii Akademii Technicznej we Lwowie, uzyskując tytuł inżyniera[1][3] ze specjalizacją melioranta[10]. Zdał II egzamin państwowy[3]. Przed 1897 odbył podróż naukową po Europie, m.in. do Czech i Niemiec[3].

Praca w Tarnowie

Podjął pracę w C. K. Wydziale Krajowym we Lwowie, organie wykonawczym Sejmu Krajowego Galicji. Na początku 1887 roku, jako inżynier asystent biura melioracyjnego, stanął na czele kierownictwa ekspozytury krajowej biura melioracyjnego w Tarnowie i pełnił stanowisko w kolejnych latach[3][11][12][13][14]. Pracując w Tarnowie jako inżynier II klasy, w 1892 został mianowany inżynierem I klasy[15][16]. Zajmował się regulacją rzek, które nie miały obwałowań i stwarzały zagrożenie powodziowe[2], m.in. w 1892 był członkiem komitetu do regulacji rzeki Młynówki w Krakowie[17].

Równolegle z pełnionym stanowiskiem był także nauczycielem rysunków i praktycznego miernictwa w Krajowej Szkole Ogrodniczej w Tarnowie, przeniesionej tam w 1888 z Czernihowa[18]. Był wystawcą na otwartej 23 czerwca 1900 roku drugiej wystawie Tarnowskiego Towarzystwa Ogrodniczego w sali strzelnicy miejskiej[19]. 15 maja 1903 został członkiem wydziału Towarzystwa Rolniczego w Tarnowie[20].

W Tarnowie mieszkał wraz z żoną Katarzyną z domu Ipohorską-Lenkiewicz oraz dziećmi, w domu przy ul. Klikowskiej (obecnie Chopina 8), który sam wybudował[2][17][b].

Lata krakowskie i lwowskie

Jako kierownik tarnowskiej ekspozytury został przeznaczony na stanowisko kierownika krakowskiej ekspozytury, w której okręgu na 1904 rok zaplanowano budowę kanału Kraków-Dziedzice. W lipcu 1903 wraz z grupą czterech inżynierów Krajowego Biura Melioracyjnego został skierowany przez Wydział Krajowy na wyjazd zagraniczny do Pragi i Berlina celem przestudiowania rzek i kanałów spławnych[21]. Około 1904–1905 roku Vetulaniowie sprzedali dom w Tarnowie i przenieśli się do Krakowa[17].

W 1905 roku Franciszek Vetulani został wybrany kandydatem na współpracownika Komisji Fizjograficznej na Wydziale Matematyczno-Przyrodniczym Akademii Umiejętności w Krakowie[22], i co najmniej od 1 lipca 1905 roku był członkiem tej Komisji[23], pozostając nim przez kolejne lata[24][25][26][27]. W 1906 brał udział w robotach przy przebudowie Zamku Królewskiego na Wawelu[9]. 22 marca 1907 został członkiem wydziału i zastępcą wiceprezesa okręgowego Towarzystwa Rolniczego w Krakowie[28]. W 1911 Franciszek Vetulani jako starszy inżynier był kierownikiem ekspozytury budowlanej w Krakowie[29][30].

W 1912 przeniósł się z rodziną do Lwowa[2][17], a w 1914 w związku z wybuchem I wojny światowej kolejno do swojego domu letniego w Dolinie Kościeliskiej i do Zakopanego[17]. Tam w 1915 w wyniku choroby nowotworowej zmarła jego żona[2][17].

Ostatnie lata: powrót do Tarnowa i wyjazd do Warszawy

W 1916 Franciszek Vetulani powrócił do Tarnowa, gdzie został kierownikiem ekspozytury budowlanej[2]. Został prezesem tarnowskiej ekspozytury Centrali dla Odbudowy Galicji, założonej we Lwowie w czerwcu 1916[31]. Kierował odbudową wsi i miasteczek zniszczonych w czasie działań wojennych[2]. Uzyskał tytuł c. k. radcy budowlanego[32][33]. Do 1918 był członkiem Biura Melioracyjnego w austro-węgierskiej Kancelarii Komisji Krajowej[34]. Działał w oddziale tarnowskim Polskiego Towarzystwa Politechnicznego z siedzibą we Lwowie, w ramach PTP w 1917 wygłaszał odczyty pt. O odbudowie kraju[35]. Dzięki jego obywatelskiej inicjatywie C. K. Namiestnictwo przyznało kredyty na budowę szkół barakowych w Pogórskiej Woli, Łące Siedleckiej, Golance i Wołowej ad Tuchów, gdzie pierwotne budynki szkolne uległy spaleniu po inwazji wojennej[32].

Z tego okresu wspominał go w swoich pamiętnikach Wincenty Witos[c], który odwiedził budowę kierowaną przez Franciszka Vetulaniego wkrótce po zgłoszeniu w Kole Polskim austriackiej Rady Państwa rezolucji niepodległościowej Polaków, i potwierdzeniu jej przez tzw. „Koło Sejmowe” w Krakowie[d], co wywołało represje ekonomiczne rządu austriackiego wobec galicyjskich chłopów i robotników budowlanych.

Inż. Vetulani był bardzo uradowany z mojej wizyty, a jeszcze więcej z uchwały krakowskiej. Stwierdził, że mu rzeczywiście wstrzymano kredyty i robiono rozmaite trudności. Sądził jednak, że je potrafi przełamać. Świeżo wrócił z Krakowa i ma dane, że będzie wnet w stanie swoje zobowiązania co do chłopów spełnić. Uważa jednak, że interwencja Koła Polskiego jest pilna i konieczna. Spodziewając się, że u niego będę przygotował mi nawet potrzebny materiał. O staroście mówił niewiele, uważając go za spryciarza, który na dwóch stołkach doskonale siedzi[36].

Witos podał także, że inż. Vetulani jako kierownik tarnowskiej ekspozytury przyczynił się do odbudowy kościoła Matki Bożej Pocieszenia w Wierzchosławicach po zniszczeniach z I wojny[37].

Grób Franciszka Vetulaniego na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Franciszek Vetulani był dyrektorem Departamentu Rolnictwa i Melioracji[38] w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych[10]. Publikował prace na temat reformy rolnej[39].

Zmarł 11 grudnia 1921 w Warszawie[40]. Został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie[e][41].

Rodzina

Jego żoną była Katarzyna z domu Ipohorska-Lenkiewicz herbu Kotwicz[42] (ur. 18 stycznia 1868 w Samborze, zm. 15 września 1915 w Zakopanem[43][44]), córka starosty samborskiego, szambelana cesarskiego Inocentego Panteleona Ipohorskiego-Lenkiewicza i Ludwiki z domu Bobrownickiej[42], od 1871 pasierbica Karola Kaczkowskiego, z wykształcenia nauczycielka, zajmowała się domem[10].

Ich dziećmi byli:

  • Stanisław (1892–1966), nauczyciel w liceum w Bielsku,
  • Zofia (1893–1981), urzędniczka Ministerstwa Spraw Wewnętrznych II RP i administracji terenowej PRL[45],
  • Maria (1898–1944), uczestniczka walk o niepodległość Polski[30][46],
  • Cecylia (1908–1980), historyczka sztuki[10].

Franciszek Vetulani po śmierci swojego brata Romana, pracując we Lwowie, pełnił rolę opiekuna dla swego bratanka Tadeusza, kształcącego się w gimnazjum w Sanoku[47].

Publikacje

Rodzina

Uwagi

  1. ↑ Właśc. Franciszek Ksawery Adam Vetulani[1]. W ewidencji urzędników Austro-Węgier był określany w języku niemieckim jako „Franz Vetulani”.
  2. ↑ W późniejszych latach w budynku tym działało Przedszkole Publiczne Nr 3. Zob. Przedszkole Publiczne Nr 3 w Tarnowie. bip.malopolska.pl. [dostęp 2020-04-26].
  3. ↑ W indeksie mylnie podano „Roman Vetulani”.
  4. ↑ Włodzimierz Tetmajer zgłosił w Kole Polskim rezolucję stwierdzającą, że jedynym dążeniem Polaków jest odzyskanie niepodległego państwa. 28 maja 1917 roku rezolucja została zatwierdzona uchwałą przez tzw. „Koło Sejmowe” w Krakowie.
  5. ↑ W kwaterze 218, rząd 3, numer 27.
  6. ↑ Wykaz niekompletny.

Przypisy

  1. ↑ a b Tomasz Skrzyński. Kierownik budowy pociągów pancernych i portów rzecznych oraz uczony — Kazimierz Franciszek Vetulani. „Wrocławskie Studia Wschodnie”. 24, s. 249–271, 2020. Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego. 
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l Roman Kucharski. Rodzina Vetulanich i jej związki z Bochnią. „Wiadomości Bocheńskie. Kwartalnik Społeczno-Kulturalny Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej”. 1 (100), s. 11–14, wiosna 2014. ISSN 1426-195. 
  3. ↑ a b c d e f Księga pamiątkowa Towarzystwa „Bratniej Pomocy” Słuchaczów Politechniki we Lwowie (wydana z powodu Zjazdu z dnia 12 lipca 1894 byłych słuchaczów Akademii technicznej, następnie Szkoły politechnicznej we Lwowie). Lwów: 1897, s. 276.
  4. ↑ Michał Vetulani. bochnia.artlookgallery.com. [dostęp 2020-04-19].
  5. ↑ Franciszka Vetulani. bochnia.artlookgallery.com. [dostęp 2020-04-19].
  6. ↑ CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1884/1885 (zespół 7, sygn. 3). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 96.
  7. ↑ Jan Ew. Vetulani. Nekrolog. „Kurier Warszawski”. Nr 2), s. 7, 2 stycznia 1919. 
  8. ↑ Jan Ew. Vetulani. Nekrolog. „Gazeta Poranna 2 Grosze”. Nr 3 (2226), s. 7, 3 stycznia 1919. 
  9. ↑ a b Osobiste. „Kurier Warszawski”. Nr 233, s. 4, 24 sierpnia 1906. 
  10. ↑ a b c d e Syrwid 2012 ↓, s. 376.
  11. ↑ Kronika. „Kurjer Lwowski”. Nr 12, s. 4, 12 stycznia 1887. 
  12. ↑ Alegata do Sprawozdań Stenograficznych z Pierwszej Sesyi Szóstego Peryodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem z roku 1889. Alegat 59. Lwów: 1889, s. 9.
  13. ↑ Alegata do Sprawozdań Stenograficznych z Drugiej Sesyi Szóstego Peryodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem z roku 1890. Alegat 71. Lwów: 1890, s. 8, 31, 38.
  14. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1895. Lwów: 1895, s. 233.
  15. ↑ Kronika. Nominacye w Wydziale krajowym. „Gazeta Lwowska”, s. 3, nr 93 z 24 kwietnia 1892. 
  16. ↑ Kronika bieżąca. Personalia. „Czasopismo Towarzystwa Technicznego Krakowskiego”, s. 153, nr 9 z 1 maja 1892. Krakowskie Towarzystwo Techniczne. 
  17. ↑ a b c d e f Maria Żychowska. Maria Vetulani de Nisau. „Rocznik Tarnowski”, s. 149–151, 1990. Tarnowskie Towarzystwo Kulturalne; Muzeum Okręgowe w Tarnowie. 
  18. ↑ Alegata do Sprawozdań Stenograficznych z Drugiej Sesyi Szóstego Peryodu Sejmu Krajowego Królestwa Galicyi i Lodomeryi wraz z Wielkiem Księstwem Krakowskiem z roku 1890. Alegat 77. Lwów: 1890, s. 2, 3, 8.
  19. ↑ Pierwsze sprawozdanie Tarnowskiego Towarzystwa Ogrodniczego, pod protektoratem J. O. ks. z Zamoyskich Konstancyi Sanguszkowej. Nakładem Towarzystwa Ogrodniczego w Tarnowie. Drukiem J. Pisza w Tarnowie, 1900, s. 24. Cytat: Wystawcy powyżsi, jak już nadmieniono, zasilili wystawę nie tylko różami, ale także jarzynami i owocami.
  20. ↑ Kronika. Tarnów. „Nowa Reforma”, s. 3, nr 114 z 20 maja 1903. 
  21. ↑ Kronika lwowska.. „Nowa Reforma”, s. 3, nr 160 z 17 lipca 1903. 
  22. ↑ III. Wydział Matematyczno-Przyrodniczy. „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Akademii Umiejętności w Krakowie”. 4, s. 23, 1905. 
  23. ↑ Spis członków Komisyi fizyograficznej akademickiej. W: Sprawozdanie Komisyi Fizjograficznej obejmujące pogląd na czynności dokonane w ciągu roku 1904. Kraków: Akademia Umiejętności w Krakowie, 1906, s. 20.
  24. ↑ Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1908/1909. Kraków: Akademia Umiejętności, 1909, s. 57.
  25. ↑ Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1910/1911. Kraków: Akademia Umiejętności, 1911, s. 54.
  26. ↑ Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1913/1914. Kraków: Akademia Umiejętności, 1914, s. LX.
  27. ↑ Rocznik Akademii Umiejętności w Krakowie. Rok 1916/1917. Kraków: Akademia Umiejętności, 1917, s. LVIII.
  28. ↑ Kronika. Towarzystwo rolnicze okręgowe w Krakowie. „Nowa Reforma”, s. 2, nr 139 z 24 marca 1907. 
  29. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: Prezydyum C.K. Namiestnictwa, 1911, s. 357.
  30. ↑ a b Janusz Wojtycza. Maria Vetulani de Nisau (1898−1944). „Gazeta Wyborcza Kraków”, s. 8, 22 maja 2003. 
  31. ↑ Jan Hebda: Zarys dziejów ruchu Kółek Rolniczych w powiecie tarnowskim. W: Jan Hebda, Maksymilian Kras, Zygmunt Bień: Kółko Rolnicze w Siedliskach. Opowieść o jego dziejach. Siedliska: Kółko Rolnicze w Siedliskach, 2011, s. 27. ISBN 978-83-7631-286-6.
  32. ↑ a b Z kraju. Tarnów. „Gazeta Lwowska”, s. 2, nr 648 z 29 grudnia 1916. 
  33. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 994.
  34. ↑ Hof- und Staatshandbuch der Österreichisch-Ungarischen Monarchie für das Jahr 1918. Wiedeń: 1918, s. 994.
  35. ↑ Z Tarnowa. „Nowa Reforma”, s. 2, nr 323 z 14 lipca 1917. 
  36. ↑ Następstwa uchwały. W: Wincenty Witos: Moje wspomnienia. Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1981, s. 500–501.
  37. ↑ Wincenty Witos: Jedna wieś. Chicago: 1955, s. 51.
  38. ↑ Zygmunt Vetulani: Z ziemi włoskiej do Sanoka. Esej o rodzinie Vetulanich. W: Sanok – nasza tożsamość. Historia, kultura, środowisko. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka, 2014, s. 98.
  39. ↑ Syrwid 2012 ↓, s. 397.
  40. ↑ Franciszek Vetulani. nekrologi-baza.pl. [dostęp 2016-12-12].
  41. ↑ Cmentarz Stare Powązki: FRANCISZEK VETULANI, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [online] [dostęp 2017-01-24].
  42. ↑ a b Lenkiewiczowie h. Pobóg odmienny i h. Kotwicz. W: Adam Boniecki: Herbarz Polski. T. XIV. Warszawa: 1911, s. 86. Cytat: Inocenty, dziedzic Liplasu i Bilczyc, starosta w Samborze, kasztelan cesarski, ożeniony z Ludwiką Bobrownicką, z której dzieci: Katarzyna za Vetulanim (...)..
  43. ↑ I. Historia kawiarni i cukierni Tatrzańska. 3. Kawiarnia Breitseera. W: Antoni Sypek: Kawiarnia Tatrzańska. Życie towarzyskie Tarnowa XIX-XX wieku. Tarnów: Millenium, 2012, s. 50. ISBN 978-83-935543-0-0.
  44. ↑ Katarzyna Vetulani. zakopane-parafia.polski-cmentarz.com. [dostęp 2019-11-13].
  45. ↑ Syrwid 2012 ↓, s. 376–377.
  46. ↑ Barbara Sawczyk, Maria Sąsiadowicz, Ewa Stańczyk: Ocalić od zapomnienia... Patroni tarnowskich ulic. T. 2. Tarnów: Miejska Biblioteka Publiczna im. Juliusza Słowackiego, 2004, s. 104−105. ISBN 83-915445-6-7.
  47. ↑ CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok 1913/14 (zespół 7, sygn. 61). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 630.
  48. ↑ Zasady melioracyi rolnych. Dodatek do kalendarza „Królowej Korony Polskiej” na rok 1912. worldcat.org. [dostęp 2017-01-24].
  49. ↑ O wykonaniu reformy rolnej. worldcat.org. [dostęp 2017-01-24].

Bibliografia

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Franciszek Vetulani i Katarzyna Ipohorska-Lenkiewicz z dziećmi.jpg
Franciszek i Katarzyna z Ipohorskich-Lenkiewiczów Vetulani z dziećmi Stanisławem i Zofią. Zakład J. Sebalda, Kraków.
Grób Vetulanich na Powązkach.jpg
Autor: Franek Vetulani, Licencja: CC BY-SA 4.0
Grób rodzin Vetulani i de Nisau na Cmentarzu Powązkowskim w Warszawie – kwatera 218, rząd 3, numer 27.

Pochowani: Franciszek Vetulani (1856−1921); Cecylia Vetulani (1908–1980); Zofia Vetulani (1893–1981);

Witold de Nisau (1924−1998).