Franciszek Zubrzycki
 | |
| oficer Gwardii Ludowej | |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Przebieg służby | |
| Lata służby | 1942 |
| Siły zbrojne | |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
 | |
.jpg)
Franciszek Zubrzycki ps. „Mały Franek” (ur. 26 maja 1915 w Radomiu, zm. 6 sierpnia 1942 w Tomaszowie Mazowieckim[1]) – działacz ruchu robotniczego i komunistycznego ruchu oporu w czasie II wojny światowej, dowódca pierwszego oddziału partyzanckiego Gwardii Ludowej[2].
Życiorys
Studiował na Politechnice Warszawskiej. Będąc studentem wstąpił w 1933 do Organizacji Młodzieży Socjalistycznej Życie[2] i Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej[3]. Skazany na karę więzienia, odbywał ją w okresie 1938–1939[2]. W pierwszej fazie okupacji Polski przez Niemców został wywieziony na roboty przymusowe do III Rzeszy[1], skąd potem powrócił. W 1941 wstąpił do Związku Walki Wyzwoleńczej, a w 1942 do Polskiej Partii Robotniczej[2].
W maju 1942 pod dowództwem Franciszka Zubrzyckiego sformowano pierwszy oddział Gwardii Ludowej im. Stefana Czarnieckiego, wyszkolony przez „dąbrowszczaka” Józefa Mrozka[4] i skierowano go do antyniemieckich działań partyzanckich. Przez krótki czas istnienia oddział operował w okolicy Piotrkowa Trybunalskiego, jednak nie przeprowadził ani jednej akcji bojowej. W czerwcu GL przeprowadziła w tym samym rejonie akcję, w ramach której wziął też udział oddział Zubrzyckiego. Akcją był napad na polską leśniczówkę i żołnierza AK, Jeremiego Kozłowskiego, któremu zabrano dubeltówkę i 5 tys. złotych[5]. Oddział 11 czerwca 1942 został rozproszony. Następnie Zubrzyckiego mianowano dowódcą częstochowsko-piotrkowskiego okręgu GL. 6 sierpnia 1942 został zabity przez Niemców, gdy próbował uciec po aresztowaniu na dworcu kolejowym w Tomaszowie Mazowieckim[2].
W 1946 Uchwałą Prezydium Krajowej Rady Narodowej pośmiertnie został odznaczony Orderem Krzyża Grunwaldu II klasy za zasługi położone w walce z okupantem i udział w pracach konspiracyjnych w okresie okupacji[6]. Ponieważ Zubrzycki dowodził pierwszym partyzanckim oddziałem GL i jako jeden z pierwszych dowódców polowych GL zginął w walce z Niemcami, propaganda komunistyczna w Polsce już od 1942 silnie eksponowała jego postać i podkreślała bohaterstwo[2]. W 1966 w Polichnie odsłonięto pomnik czynu zbrojnego GL i AL upamiętniający działania Zubrzyckiego i jego oddziału, a w 1968 stworzono w pobliżu Muzeum Czynu Partyzanckiego, skansen – obóz partyzancki[7].
Po upadku PRL część publikacji podtrzymuje informacje o aktywnym udziale oddziału Zubrzyckiego w akcjach bojowych przeciw Niemcom[8], jednak według IPN, służył on w organizacjach stalinowskich, a obie akcje partyzanckie miały charakter głównie propagandowy i nie podjęto w ich czasie żadnych działań antyniemieckich. Zwrócono także uwagę, że chociaż był dowódcą okręgu GL, to jednostka ta w owym okresie de facto istniała głównie teoretycznie[2]. Pomnik czynu zbrojnego GL i AL upamiętniający działania Zubrzyckiego został przebudowany i usunięto z niego nawiązania do obu tych organizacji, a muzeum oraz skansen zamknięto[7].
Upamiętnienie
Tablica pamiątkowa w auli w Gmachu Głównym Politechniki Warszawskiej odsłonięta w 1952 roku[9].
Był patronem wielu szkół, ulic, drużyn harcerskich oraz kilku statków[10][11][12]. Od 1963 roku jego imię nosiły warszawskie Zakłady Elektroniczne im. Franciszka Zubrzyckiego „Warel”[13], a także Centrum Szkolenia Specjalistów MW w Ustce.
22 czerwca 2017 Rada Miejska w Koszalinie uchwaliła zmianę nazwy dotychczasowej ulicy Franciszka Zubrzyckiego na Leona Zbigniewa Zubrzyckiego[14].
Awanse
- oficer Gwardii Ludowej[15] – 1942
- podpułkownik – pośmiertnie[16]
Odznaczenia
- Order Krzyża Grunwaldu II klasy – pośmiertnie (29 maja 1946)[6]
Przypisy
- ↑ a b Encyklopedia PWN, tom 12, 1969 – według tej encyklopedii w okresie 1939-1940 był uwięziony przez hitlerowców w Działdowie.
- ↑ a b c d e f g Franciszek Zubrzycki (1915–1942), Instytut Pamięci Narodowej. [dostęp 2012-08-24].
- ↑ Zubrzycki, Franciszekportalwiedzy.onet.pl [dostęp 2010-04-16].
- ↑ Władysław Gomułka, Pamiętniki, Andrzej Werblan (red.), t. II, Warszawa: BGW, 1994, s. 110, ISBN 83-7066-552-7, OCLC 749646794.
- ↑ ul. Małego Franka - Nazwy do zmiany - Instytut Pamięci Narodowej, ipn.gov.pl [dostęp 2018-12-19] (pol.).
- ↑ a b M.P. z 1947 r. nr 51, poz. 327
- ↑ a b Polichno – Pomnik i muzeum czynu zbrojnego GL i AL. sztuka.net. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)]., sztuka.net, [dostęp 2010-04-15].
- ↑ Zubrzycki Franciszek – WIEM, darmowa encyklopedia.
- ↑ Kronika wydarzeń w Warszawie 1945−1958. „Warszawskie kalendarz ilustrowany 1959”, s. 66, 1958. Wydawnictwo Tygodnika Ilustrowanego „Stolica”.
- ↑ FRANEK ZUBRZYCKI - polski kuter szkolno-rybacki, www.graptolite.net [dostęp 2020-02-18].
- ↑ Franciszek Zubrzycki – Polskie Linie Oceaniczne S.A., plo.com.pl [dostęp 2020-02-18].
- ↑ Zamiast „Franka Zubrzyckiego” w morze wypłynie „Franek”, plus.gk24.pl, 6 czerwca 2017 [dostęp 2020-02-18] (pol.).
- ↑ Tadeusz Kur. Kalendarz wydarzeń 1963. „Warszawski Kalendarz Ilustrowany 1965”, s. 169, 1964.
- ↑ Uchwała Nr XXXII/467/2017 Rady Miejskiej w Koszalinie z dnia 22 czerwca 2017 r. w sprawie zmiany nazw ulic na obszarze miasta Koszalina. „Dziennik Urzędowy Województwa Zachodniopomorskiego”. poz. 3244, 2017-07-26. Wojewoda Zachodniopomorski..
- ↑ Stopnie wojskowe w GL wprowadzono dopiero latem 1943. Do tego czasu obowiązywał podział na gwardzistów, podoficerów, oficerów oraz oficerów Sztabu Głównego
- ↑ Edward Gronczewski, Walczyli o Polskę Ludową, biogram Zubrzyckiego Franciszka ps. Mały Franek
Zobacz też
- Przemówienia podczas odsłonięcia pomnika w Polichnie w 1966 – Audycja „Tym żył świat”.
- Notka biograficzna Franciszka Zubrzyckiego na stronie IPN. ipn.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-02)].
Media użyte na tej stronie
Baretka: Order Krzyża Grunwaldu II klasy
(c) I, Apocalyptiq, CC-BY-SA-3.0
Pomnik w Polichnie, postawiony ku pamięci żołnierzom pierwszej oddziału Gwardii Narodowej.
Franciszek Zubrzycki (1915-1942)