Francuska okupacja Malty

Francuska okupacja Malty

Occupation française de Malte (francuski)
Occupazione francese di Malta (włoski)
Okkupazzjoni Franċiża ta' Malta (maltański)

1798–1800
Flaga
Dewiza: (fr) Liberté, Égalité Wolność, równość
Język urzędowy	francuski, włoski
Stolica	Valletta
Status terytorium	okupacja wojskowa
Waluta	scudo maltańskie
Inwazja francuska	1798
powstanie maltańskie	1800
Religia dominująca	rzymsko-katolicka

Francuska okupacja Malty trwała od roku 1798 do 1800. Została zapoczątkowana, gdy Zakon św. Jana poddał się Napoleonowi w czerwcu 1798 roku.

Francuska inwazja na Maltę

19 maja 1798 roku, z Tulonu wypłynęła francuska flota, wioząc wojska ekspedycyjne w sile ponad 30 000 mężczyzn, pod dowództwem generała Napoleona Bonaparte. Celem tej potężnej siły był Egipt, Napoleon pragnął rozszerzyć francuskie wpływy na inne kontynenty oraz zmusić Anglików do zawarcia pokoju w wojnach rewolucyjnej Francji, które rozpoczęły się w roku 1792. Płynąc na południowy wschód, konwój zasilony został dodatkowymi transportami w portach włoskich, i 9 czerwca o 5:30 przypłynął do Valletty. W owym czasie Malta i sąsiednie wyspy rządzone były przez Zakon św. Jana, stary i wpływowy zakon feudalny, osłabiony jednak przez utratę większości swoich dochodów podczas Rewolucji Francuskiej. Wielki Mistrz Ferdinand von Hompesch zu Bolheim odmówił żądaniom Bonapartego, aby wpuścić do portu w Valletcie całą flotę, argumentując, że neutralność Malty daje możliwość zacumowania w porcie jedynie dwóch jednostek.

Kapitulacja Malty przed generałem Bonaparte

Po otrzymaniu takiej odpowiedzi, Bonaparte natychmiast rozkazał rozpocząć ostrzeliwanie Valletty przez swoje okręty, a 11 czerwca generał Louis Baraguey d'Hilliers rozpoczął operację desantową, w której kilka tysięcy żołnierzy wylądowało w siedmiu strategicznych miejscach na wyspie. Francuscy rycerze Zakonu zdezerterowali, a pozostali nie zorganizowali znaczącego oporu. Około dwóch tysięcy Maltańczyków stawiało opór przez 24 godziny, lecz wycofali się do Valletty, kiedy miasto Mdina zostało zdobyte przez generała Claude-Henri Belgrand de Vaubois. Jakkolwiek Valletta była wystarczająco mocna, aby wytrzymać długie oblężenie, Napoleon negocjował poddanie miasta z Hompeschem, który zgodził się przekazać Maltę wraz ze wszystkimi zasobami i bogactwami Francuzom, w zamian za posiadłości i rekompensaty finansowe we Francji dla siebie i swoich rycerzy. Bonaparte pozostawił na wyspie garnizon w ilości 3 000 żołnierzy, z generałem Vaubois na czele, a sam z resztą sił ekspedycyjnych wypłynął 19 czerwca do Aleksandrii.

Reformy Napoleona

Tablica na Palazzo Parisio, informująca o zatrzymaniu się tutaj Napoleona.

Podczas swojego krótkiego pobytu na Malcie, Napoleon zatrzymał się w Palazzo Parisio w Valletcie (zajmowany dziś przez Ministerstwo Spraw Zagranicznych). Wprowadził on w życie reformy, bazujące na zasadach Rewolucji Francuskiej. Reformy te można podzielić na cztery główne kategorie:

Socjalne

Mieszkańcy Malty zostali obdarowani równością wobec prawa i byli traktowani jak obywatele francuscy. Maltańskie tytuły szlacheckie zostały zniesione a niewolnicy obdarzeni wolnością. Zagwarantowano wolność słowa i pisma, jakkolwiek jedynym pismem był Journal de Malta, wydawany przez rząd. Więźniowie polityczni, w tym Mikiel Anton Vassalli oraz osoby, które brały udział w Powstaniu Księży, zostali uwolnieni, a także społeczność żydowska uzyskała zezwolenie na budowę synagogi^[1].

Administracyjne

Wszystkie posiadłości Zakonu zostały przejęte przez rząd francuski.
Powołano Commission de gouvernement (Komisję Rządową) do zarządzania wyspą, w skład której wchodzili:

• Gubernator Wojskowy: Claude-Henri Belgrand de Vaubois
• Komisarz: Michel-Louis-Étienne Regnaud(ang.)
• Przewodniczący Komisji Cywilnej: Jean de Boisredon de Ransijat(ang.)
• Sekretariat Komisarza: Coretterie
• Członkowie:
  • Don Francesco Saverio Caruana (kanonik Katedry w Mdinie)
  • baron Jean-François Dorell (prawnik)
  • dr Vincenzo Caruana (sekretarz arcybiskupa i przewodniczący sądu)
  • Cristoforo Frendo (notariusz)
  • Benedetto Schembri (sędzia)
  • Paolo Ciantar (kupiec)
  • Carlo Astor

oraz Commission des domaines (Komisję Własnościową) w składzie:

• Martthieu Poussielgue
• Jean-André Caruson
• Robert Roussel

Nadto Malta została podzielona na kantony i gminy. Każda była zarządzana przez prezydenta, sekretarza i dwóch członków^[2].

• Kanton Malty
  • Gmina Zachodnia (Valletta i Floriana)
  • Gmina Wschodnia (Birgu, Senglea i Cospicua)
• Kanton Mdiny, Rabatu i Dingli
• Kanton Żebbuġ
• Kanton Qormi i Luqa
• Kanton Naxxar, Mosty i Għargħur
• Kanton Birkirkary, Lija, Balzan i Attard
• Kanton Siġġiewi, Qrendi i Mqabba
• Kanton Żejtun, Żabbar, Għaxaq i Tarxien
• Kanton Żurrieq, Safi, Kirkop i Gudja

Francuskim Komendantem Gozo został Jean-Louis-Ebénézer Reynier. Wyspa podzielona została na dwie gminy:

• Gmina Miasta Gozo (Rabat, Għarb, Sannat i Xewkija)
• Gmina Caccia (Xagħra, Żebbuġ i Nadur)

Została również utworzona Gwardia Narodowa^[1].

Edukacyjne

(c) Continentaleurope z angielskiej Wikipedii, CC BY-SA 4.0

Znak uliczny umieszczony podczas francuskiej okupacji na fasadzie Biblioteki Narodowej Malty

Zostały utworzone szkoły podstawowe w głównych miastach i wsiach. Zezwolono 60 studentom na studiowanie we Francji. Uniwersytet Maltański został przemianowany na Polytecnique i zaczęto tam wykładać przedmioty ścisłe. Jednakże żadna z tych reform nie urzeczywistniła się, ze względu na krótki okres rządów francuskich^[1].

Relacje Kościół - Państwo

Obszerne nieruchomości kościelne zostały przejęte przez rząd, poszczególne zakony religijne miały prawo do utrzymania jedynie jednego zgromadzenia żeńskiego każdy. Inkwizycja została zniesiona, a ostatni inkwizytor został wypędzony z wyspy^[1].

Niedługo później francuscy żołnierze zaczęli ograbiać kościelne nieruchomości, i to stało się jedną z głównych przyczyn powstania maltańskiego przeciwko Francuzom.

Powstanie Maltańskie

Srebrna brama w Konkatedrze św. Jana została pomalowana przez Maltańczyków na czarno, skutkiem czego francuscy żołnierze nie odkryli, że jest zrobiona ze srebra i nie przetopili jej na sztaby.

Francuzi szybko zlikwidowali wszelkie instytucje Zakonu Joannitów, w tym Kościoła katolickiego, z czego Maltańczycy nie byli zadowoleni. Wynikły też problemy natury ekonomicznej i rząd francuski zaprzestał wszelkich wypłat, rozpoczął natomiast wywóz złota i srebra z banków oraz zasobów Zakonu. Posiadłości kościelne zostały ograbione i zmuszono Kościół do ponoszenia kosztów francuskiej ekspedycji do Egiptu. Działalność ta wywołała znaczny gniew wśród głęboko wierzących Maltańczyków. 2 września, w czasie aukcji posiadłości kościelnych, gniew ten wybuchł powszechnym powstaniem, i w czasie kilku następnych dni tysiące maltańskich partyzantów zepchnęło francuski garnizon do Valletty i na teren portu. Valletta została otoczona przez około 10 000 powstańców, pod wodzą Emmanuela Vitale i kanonika Francesco Caruany, lecz forteca była za mocna do zdobycia przez siły nieregularne. Maltańczycy zbudowali fortyfikacje oblężnicze otaczające port, aby móc bombardować Francuzów^[3]. W ciągu roku przybyła pomoc brytyjska, i w roku 1799 kapitan Alexander Ball został mianowany Cywilnym Komisarzem Malty. Francuski garnizon w Valletcie w końcu, 4 września 1800 roku, skapitulował przed Brytyjczykami i Malta stała się brytyjskim Protektoratem^[1].

Gozo

28 października 1798 roku, Ball zakończył z sukcesem negocjacje z francuskim garnizonem na małej wyspie Gozo. 217 francuskich żołnierzy zgodziło się poddać bez walki i przekazać wyspę Brytyjczykom. Ci, jeszcze tego samego dnia, przekazali wyspę w ręce mieszkańców. Archiprezbiter Saverio Cassar rozpoczął zarządzanie wyspą w imieniu króla Ferdynanda III z Sycylii. Gozo pozostało niezależne do czasu, gdy Cassar został pozbawiony władzy przez Brytyjczyków w roku 1801^[4].

Przypisy