Francuski kalendarz rewolucyjny

Francuski kalendarz rewolucyjny na rok II (1793-1794)

Pierwszy egzemplarz francuskiego kalendarza rewolucyjnego

Francuski kalendarz rewolucyjny, wł. francuski kalendarz republikański^[a] (fr. calendrier républicain, calendrier révolutionnaire français) – kalendarz wprowadzony 5 października 1793 (14 Vendémiaire roku II) przez Konwent republikański w rewolucyjnej Francji. Obszerną instrukcję uzupełniającą wydano 24 listopada 1793 (4 Frimaire roku II)^[1]. Napoleon Bonaparte 9 września 1805 (22 Fructidor roku XIII) podpisał akt prawny przywracający kalendarz gregoriański od 1 stycznia 1806 (11 Nivôse roku XIV)^[2]. Wprowadzony jeszcze, ale na krótko w 1871 przez Komunę Paryską (miesiące germinal i floréal roku LXXIX). Projekt kalendarza opracował Gilbert Romme, a nazwy miesięcy i dni wymyślił poeta Philippe Fabre d’Églantine. Era chrześcijańska zastąpiona została erą republikańską.

Lata liczono od 22 września 1792, daty ustanowienia pierwszej republiki francuskiej. Co czwarty rok miał być przestępnym, ale w praktyce starano się utrzymać początek roku w dniu równonocy jesiennej. Długość roku pozostała ta sama co w kalendarzu gregoriańskim. Rok zawierał 12 miesięcy po 30 dni oraz 5 (6 w latach przestępnych) dodatkowych dni świątecznych, tak zwanych Dni Sankiulotów (les Sans-cullotides). Czteroletni cykl nazwano francjadą (le franciade) na wzór olimpiady. Rok przestępny był trzecim rokiem francjady (zatem rok III, VII i XI), dodatkowy dzień przypadał 22 września 1795 i 1799 oraz 23 września 1803^[3].

Na miejsce świąt kościelnych wprowadzono święta narodowe z dniem zdobycia Bastylii jako najważniejszym. Każdy dzień w roku został nazwany na cześć zwierząt, roślin, narzędzi pracy, minerałów czy też zjawisk.

Podstawą kalendarza był almanach napisany w 1788 przez Pierre Sylvain Maréchala pt. Kalendarz dzielnych ludzi (fr. Almanach des Honnêtes Gens)^[4]^[5].

Dni dekady

Miesiąc, zamiast na tygodnie, podzielono na 3 dekady – po 10 dni. Każdy z dziesięciu dni nazywany był po prostu liczebnikami porządkowymi:

primidi (pierwszy dzień),
duodi (drugi dzień),
tridi (trzeci dzień),
quartidi (czwarty dzień),
quintidi (piąty dzień),
sextidi (szósty dzień),
septidi (siódmy dzień),
octidi (ósmy dzień),
nonidi (dziewiąty dzień)
décadi (dziesiąty dzień).

Dziesiąty dzień był świętem. 8 kwietnia 1802 (18 germinal roku X) zniesiono podział na dekady jako uciążliwy dla społeczeństwa, przywracając tygodnie.

Planowany był także podział doby na 10 godzin, godziny na 100 minut po 100 sekund. Nowa godzina liczyłaby 144 dawne minuty, nowa minuta 86,4 dawnych sekund zaś nowa sekunda 0,864 dawnej. Art. 22 dekretu o miarach i wagach z 7 kwietnia 1795 (18 germinal roku III) zawiesił tę zmianę na czas nieokreślony^[6].

Miesiące

Jesień (nazwy miesięcy kończą się na -aire):

vendémiaire (od łacińskiego vindemia – pl. winobranie) – od 22 września do 21 października
brumaire (od francuskiego brume – pl. gęsta mgła) – od 22 października do 20 listopada
frimaire (od francuskiego frimas – pl. mróz) – od 21 listopada do 20 grudnia

Zima (nazwy miesięcy kończą się na -ôse):

nivôse (od łacińskiego nivosus – pl. śnieżny) – od 21 grudnia do 19 stycznia
pluviôse (od łacińskiego pluviosus – pl. deszczowy) – od 20 stycznia do 18 lutego
ventôse (od łacińskiego ventosus – pl. wietrzny) – od 19 lutego do 20 marca

Wiosna (nazwy miesięcy kończą się na -al):

germinal (od łacińskiego germen – pl. kiełek) – od 21 marca do 19 kwietnia
floréal (od łacińskiego flos – pl. kwiat) – od 20 kwietnia do 19 maja
prairial (od francuskiego prairie – pl. łąka) – od 20 maja do 18 czerwca

Lato (nazwy miesięcy kończą się na -dor):

messidor (od łacińskiego messis – pl. żniwa) – od 19 czerwca do 18 lipca
thermidor (od greckiego thermos – pl. gorący) – od 19 lipca do 17 sierpnia
fructidor (od łacińskiego fructus – pl. owoce) – od 18 sierpnia do 16 września

Nazwy dni

Jesień

Vendémiaire Raisin – 22 września Safran – 23 września Châtaigne – 24 września Colchique – 25 września Cheval – 26 września Balsamine – 27 września Carotte – 28 września Amarante – 29 września Panais – 30 września Cuve – 1 października Pomme de terre – 2 października Immortelle – 3 października Potiron – 4 października Réséda – 5 października Âne – 6 października Belle de nuit – 7 października Citrouille – 8 października Sarrasin – 9 października Tournesol – 10 października Pressoir – 11 października Chanvre – 12 października Pêche – 13 października Navet – 14 października Amaryllis – 15 października Bœuf – 16 października Aubergine – 17 października Piment – 18 października Tomate – 19 października Orge – 20 października Tonneau – 21 października	Brumaire Pomme – 22 października Céleri – 23 października Poire – 24 października Betterave – 25 października Oie – 26 października Héliotrope – 27 października Figue – 28 października Scorsonère – 29 października Alisier – 30 października Charrue – 31 października Salsifis – 1 listopada Mâcre – 2 listopada Topinambour – 3 listopada Endive – 4 listopada Dindon – 5 listopada Chervis – 6 listopada Cresson – 7 listopada Plumbago – 8 listopada Grenade – 9 listopada Herse – 10 listopada Bacchante – 11 listopada Azerole – 12 listopada Garance – 13 listopada Orange – 14 listopada Faisan – 15 listopada Pistache – 16 listopada Macjonc – 17 listopada Coing – 18 listopada Cormier – 19 listopada Rouleau – 20 listopada	Frimaire Raiponce – 21 listopada Turneps – 22 listopada Chicorée – 23 listopada Nèfle – 24 listopada Cochon – 25 listopada Mâche – 26 listopada Chou-fleur – 27 listopada Miel – 28 listopada Genièvre – 29 listopada Pioche – 30 listopada Cire – 1 grudnia Raifort – 2 grudnia Cèdre – 3 grudnia Sapinv – 4 grudnia Chevreuil – 5 grudnia Ajonc – 6 grudnia Cyprès – 7 grudnia Lierre – 8 grudnia Sabine – 9 grudnia Hoyau – 10 grudnia Érable sucré – 11 grudnia Bruyère – 12 grudnia Roseau – 13 grudnia Oseille – 14 grudnia Grillon – 15 grudnia Pignon – 16 grudnia Liège – 17 grudnia Truffe – 18 grudnia Olive – 19 grudnia Pelle – 20 grudnia

Zima

Nivôse Tourbe – 21 grudnia Houille – 22 grudnia Bitume – 23 grudnia Soufre – 24 grudnia Chien – 25 grudnia Lave – 26 grudnia Terre végétale – 27 grudnia Fumier – 28 grudnia Salpêtre – 29 grudnia Fléau – 30 grudnia Granit – 31 grudnia Argile – 1 stycznia Ardoise – 2 stycznia Grès – 3 stycznia Lapin – 4 stycznia Silex – 5 stycznia Marne – 6 stycznia Pierre à chaux – 7 stycznia Marbre – 8 stycznia Van – 9 stycznia Pierre à plâtre – 10 stycznia Sel – 11 stycznia Fer – 12 stycznia Cuivre – 13 stycznia Chat – 14 stycznia Étain – 15 stycznia Plomb – 16 stycznia Zinc – 17 stycznia Mercure – 18 stycznia Crible – 19 stycznia	Pluviôse Lauréole – 20 stycznia Mousse – 21 stycznia Fragon – 22 stycznia Perce-neige – 23 stycznia Taureau – 24 stycznia Laurier tin – 25 stycznia Amadouvier – 26 stycznia Mézéréon – 27 stycznia Peuplier – 28 stycznia Coignée – 29 stycznia Ellébore – 30 stycznia Brocoli – 31 stycznia Laurier – 1 lutego Avelinier – 2 lutego Vache – 3 lutego Buis – 4 lutego Lichen – 5 lutego If – 6 lutego Pulmonaire – 7 lutego Serpette – 8 lutego Thlaspi – 9 lutego Thimele – 10 lutego Chiendent – 11 lutego Trainasse – 12 lutego Lièvre – 13 lutego Guède – 14 lutego Noisetier – 15 lutego Cyclamen – 16 lutego Chélidoine – 17 lutego Traîneau – 18 lutego	Ventôse Tussilage – 19 lutego Cornouiller – 20 lutego Violier – 21 lutego Troène – 22 lutego Bouc – 23 lutego Asaret – 24 lutego Alaterne – 25 lutego Violette – 26 lutego Marceau – 27 lutego Bêche – 28 lutego Narcisse – 1 marca Orme – 2 marca Fumeterre – 3 marca Vélar – 4 marca Chèvre – 5 marca Épinard – 6 marca Doronic – 7 marca Mouron – 8 marca Cerfeuil – 9 marca Cordeau – 10 marca Mandragore – 11 marca Persil – 12 marca Cochléaria – 13 marca Pâquerette – 14 marca Thon – 15 marca Pissenlit – 16 marca Sylvie – 17 marca Capillaire – 18 marca Frêne – 19 marca Plantoir – 20 marca

Wiosna

Germinal Primevère – 21 marca Platane – 22 marca Asperge – 23 marca Tulipe – 24 marca Poule – 25 marca Bette – 26 marca Bouleau – 27 marca Jonquille – 28 marca Aulne – 29 marca Couvoir – 30 marca Pervenche – 31 marca Charme – 1 kwietnia Morille – 2 kwietnia Hêtre – 3 kwietnia Abeille – 4 kwietnia Laitue – 5 kwietnia Mélèze – 6 kwietnia Ciguë – 7 kwietnia Radis – 8 kwietnia Ruche – 9 kwietnia Gainier – 10 kwietnia Romaine – 11 kwietnia Marronnier – 12 kwietnia Roquette – 13 kwietnia Pigeon – 14 kwietnia Lilas – 15 kwietnia Anémone – 16 kwietnia Pensée – 17 kwietnia Myrtille – 18 kwietnia Greffoir – 19 kwietnia	Floréal Rose – 20 kwietnia Chêne – 21 kwietnia Fougère – 22 kwietnia Aubépine – 23 kwietnia Rossignol – 24 kwietnia Ancolie – 25 kwietnia Muguet – 26 kwietnia Champignon – 27 kwietnia Hyacinthe – 28 kwietnia Râteau – 29 kwietnia Rhubarbe – 30 kwietnia Sainfoin – 1 maja Bâton-d’or – 2 maja Chamerops – 3 maja Ver à soie – 4 maja Consoude – 5 maja Pimprenelle – 6 maja Corbeille d’or – 7 maja Arroche – 8 maja Sarcloir – 9 maja Statice – 10 maja Fritillaire – 11 maja Bourrache – 12 maja Valériane – 13 maja Carpe – 14 maja Fusain – 15 maja Civette – 16 maja Buglosse – 17 maja Sénevé – 18 maja Houlette – 19 maja	Prairial Luzerne – 20 maja Hémérocalle – 21 maja Trèfle – 22 maja Angélique – 23 maja Canard – 24 maja Mélisse – 25 maja Fromental – 26 maja Martagon – 27 maja Serpolet – 28 maja Faux – 29 maja Fraise – 30 maja Bétoine – 31 maja Pois – 1 czerwca Acacia – 2 czerwca Caille – 3 czerwca Œillet – 4 czerwca Sureau – 5 czerwca Pavot – 6 czerwca Tilleul – 7 czerwca Fourche – 8 czerwca Barbeau – 9 czerwca Camomille – 10 czerwca Chèvrefeuille – 11 czerwca Caille-lait – 12 czerwca Tanche – 13 czerwca Jasmin – 14 czerwca Verveine – 15 czerwca Thym – 16 czerwca Pivoine – 17 czerwca Chariot – 18 czerwca

Lato

Messidor Seigle – 19 czerwca Avoine – 20 czerwca Oignon – 21 czerwca Véronique – 22 czerwca Mulet – 23 czerwca Romarin – 24 czerwca Concombre – 25 czerwca Échalote – 26 czerwca Absinthe – 27 czerwca Faucille – 28 czerwca Coriandre – 29 czerwca Artichaut – 30 czerwca Girofle – 1 lipca Lavande – 2 lipca Chamois – 3 lipca Tabac – 4 lipca Groseille – 5 lipca Gesse – 6 lipca Cerise – 7 lipca Parc – 8 lipca Menthe – 9 lipca Cumin – 10 lipca Haricot – 11 lipca Orcanète – 12 lipca Pintade – 13 lipca Sauge – 14 lipca Ail – 15 lipca Vesce – 16 lipca Blé – 17 lipca Chalémie – 18 lipca	Thermidor Épeautre – 19 lipca Bouillon blanc – 20 lipca Melon – 21 lipca Ivraie – 22 lipca Bélier – 23 lipca Prêle – 24 lipca Armoise – 25 lipca Carthame – 26 lipca Mûre – 27 lipca Arrosoir – 28 lipca Panis – 29 lipca Salicorne – 30 lipca Abricot – 31 lipca Basilic – 1 sierpnia Brebis – 2 sierpnia Guimauve – 3 sierpnia Lin – 4 sierpnia Amande – 5 sierpnia Gentiane – 6 sierpnia Écluse – 7 sierpnia Carline – 8 sierpnia Câprier – 9 sierpnia Lentille – 10 sierpnia Aunée – 11 sierpnia Loutre – 12 sierpnia Myrte – 13 sierpnia Colza – 14 sierpnia Lupin – 15 sierpnia Coton – 16 sierpnia Moulin – 17 sierpnia	Fructidor Prune – 18 sierpnia Millet – 19 sierpnia Lycoperdon – 20 sierpnia Escourgeon – 21 sierpnia Saumon – 22 sierpnia Tubéreuse – 23 sierpnia Sucrion – 24 sierpnia Apocyn – 25 sierpnia Réglisse – 26 sierpnia Échelle – 27 sierpnia Pastèque – 28 sierpnia Fenouil – 29 sierpnia Épine vinette – 30 sierpnia Noix – 31 sierpnia Truite – 1 września Citron – 2 września Cardère – 3 września Nerprun – 4 września Tagette – 5 września Hotte – 6 września Églantier – 7 września Noisette – 8 września Houblon – 9 września Sorgho – 10 września Écrevisse – 11 września Bigarade – 12 września Verge d’or – 13 września Maïs – 14 września Marron – 15 września Panier – 16 września

Dni Sankiulotów

La Fête de la Vertu (Święto Cnoty) – 17 września
La Fête du Génie (Święto Talentu) – 18 września
La Fête du Travail (Święto Pracy) – 19 września
La Fête de l’Opinion (Święto Opinii) – 20 września
La Fête des Récompenses (Święto Nagród) – 21 września
La Fête de la Révolution (Święto Rewolucji) – dzień uzupełniający, występujący w latach przestępnych.

Podział roku na 12 równych miesięcy i dni dodatkowe przypominał kalendarz egipski.

Uwagi

↑ Nazwa „rewolucyjny” nigdy nie była używana we Francji.

Przypisy

↑ Décrets relatifs à l'établissement de l'Ère Républicaine
↑ Chris Cook, John Stevenson, Leksykon nowożytnej historii Europy 1763-1999, Warszawa 2000, s. 63.
↑ Le calendrier républicain
↑ Pierre-Sylvain Maréchal, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-10-03] (ang.).
↑ Andrzej Nowicki, Wypisy z historii krytyki religii, Warszawa 1962, s. 227.
↑ Décret relatif aux poids et aux mesures du 18 germinal an 3 (7 avril 1795)

Bibliografia

Bronisław Włodarski Chronologia polska (1957)
Ludwik Zajdler Dzieje zegara (kilka wydań)

[1] Nazwa „rewolucyjny” nigdy nie była używana we Francji.

[2] Décrets relatifs à l'établissement de l'Ère Républicaine

[3] Chris Cook, John Stevenson, Leksykon nowożytnej historii Europy 1763-1999, Warszawa 2000, s. 63.

[4] Le calendrier républicain

[5] Pierre-Sylvain Maréchal, [w:] Encyclopædia Britannica [online] [dostęp 2022-10-03] (ang.).

[6] Andrzej Nowicki, Wypisy z historii krytyki religii, Warszawa 1962, s. 227.

[7] Décret relatif aux poids et aux mesures du 18 germinal an 3 (7 avril 1795)

[a]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

Zasady	księżycowy księżycowo-słoneczny słoneczny
Przykłady	aztecki babiloński birmański bizantyjski chiński egipski długa rachuba etiopski francuski rewolucyjny gregoriański hinduski japoński juliański kambodżański koptyjski laotański macedoński Majów muzułmański nowojuliański perski północnokoreański (dżucze) Minguo radziecki rzymski samwatsara słowiański starogrecki Symmetry454 World Calendar (Światowy) tamilski wolnomularski żydowski
Typy	stuletni stały uniwersalny wieczny

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne