Francuskie powstanie narodowowyzwoleńcze

Francuskie powstanie narodowowyzwoleńcze
II wojna światowa, front zachodni
Ilustracja
Flagi zwycięskich państw alianckich zawieszone pod Łukiem Triumfalnym po wyzwoleniu Paryża
Czas

6 czerwca–wrzesień 1944
(w praktyce ostatni niemiecki punkt oporu padł 11 maja 1945[1])

Miejsce

Francja kontynentalna

Terytorium

Francja

Przyczyna

utworzenie drugiego frontu w Europie

Wynik

wyzwolenie Francji spod hitlerowskiej okupacji

Strony konfliktu
 Francja
 Stany Zjednoczone
 Wielka Brytania
 Kanada
 Polska
 Czechosłowacja
 III Rzesza
 Francja Vichy
Dowódcy
Charles de Gaulle
Marie Pierre Kœnig
Alfred Masseret
Jean de Lattre de Tassigny
Serge Ravanel
Henri Rol-Tanguy
Georges Guingouin
Philippe Leclerc de Hauteclocque
i inni
Dwight Eisenhower
George Patton
Alexander Patch
Bernard Montgomery
Stanisław Maczek
Adolf Hitler
Erwin Rommel
Walther Model
Gerd von Rundstedt
Günther von Kluge
Karl Albrecht Oberg
Helmut Knochen
Karl Pflaum
Kurt von Jesser
Joseph Darnand
i inni
Siły
Flag of Forces Françaises de l'Intérieur (FFI).png Francuskie Siły Wewnętrzne
Flag of Free France (1940-1944).svg Francuska Armia Wyzwolenia
Great Seal of the United States (obverse).svg Siły Zbrojne Stanów Zjednoczonych
MinistryofDefence.svg Brytyjskie Siły Zbrojne
Poland badge.jpg Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie
Logo Czechoslovak Army (pre1961).svg Czechosłowackie Wojsko na Zachodzie
Heer - decal for helmet 1942.svg Wehrmacht
Sig runes.svg Waffen-SS
Gammamilice.gif Milicja Francuska
brak współrzędnych

Francuskie powstanie narodowowyzwoleńcze (zwane także II bitwą o Francję, II kampanią francuską, francuskim powstaniem narodowym, francuskim powstaniem powszechnym i Wyzwoleniem Francji) – okres intensywnych walk pomiędzy francuskim ruchem oporu wspieranym przez wojska koalicji antyhitlerowskiej, a siłami Osi po Jour J na terenie Francji.

Przygotowanie do antynazistowskiego powstania

Po upadku III Republiki i podziale kraju na terenie całej Francji z inicjatyw różnych środowisk zaczął powstawać Ruch Oporu. W Wielkiej Brytanii generał de Gaulle utworzył Komitet Wolnej Francji razem z jednostkami wojskowymi kontynuującymi walkę poza Europą. Wraz z zaostrzeniem się terroru okupacyjnego szeregi sympatyków i bojowników zaczęły wzrastać, m.in. ze względu na wywózki młodych ludzi na roboty przymusowe do Rzeszy w 1942 zaczął się tworzyć ruch partyzancki (maquis)[2]. W tym samym roku, dzięki działaniom delegata Wolnej Francji Jean’a Moulin’a, rozpoczął się trwający do 1944 proces zjednoczenie Ruch Oporu[3].

Siły Wolnych Francuzów już we wrześniu 1940 przejęły kontrolę nad Francuską Afryką Równikową i koloniami nad Oceanem Spokojnym (oprócz Indochin Francuskich), zaś w roku 1942 wyzwolono Madagaskar, Syrię i Liban, Francuską Afrykę Zachodnią i Algierię Francuską[4].

Między wrześniem a październikiem 1943 Francuska Armia Wyzwolenia (następczyni FFL), lokalny Ruch Oporu oraz włoskie jednostki alianckie wyzwoliły Korsykę.

Powstanie we Francji kontynentalnej

Regiony FFI w 1944. W strefie południowej wszystkie regiony oznaczono literą „R” i kolejnymi cyframi. W strefie północnej są to litery „A”, „B”, „C”, „D”, „M” i „P” a cyfra po literze oznacza podregion

1 lutego 1944 powstały Francuskie Siły Wewnętrzne – organizacja łącząca wszystkie stronnictwa ruchu oporu[3]. Powstanie jednolitej organizacji, zwiększenie dostaw uzbrojenia[5], terror okupantów i kolaborantów[6] oraz wizja zbliżającego się wyzwolenia umocniły Ruch Oporu. W regionach „A”, „C”, „B” i „P” (oprócz podregionu „P1”) rozwinięto działania sabotażowe, zaś w regionach „D”, „R1”, „R2”, „R3”, „R4”, „R5”, „R6” i podregionie „P1” postawiono na działalność maquis. Powstały partyzanckie reduty Masywu Centralnego, Reduta Alpejska, Reduta Pirenejska, Reduta Środkowo-Wschodnia (Jura-Wogezy-Morvan) oraz większe strefy maquis w Bretanii, Wandei, Charente, Normandii i Ardenach[7]. Jeszcze przed wybuchem powstania FFI zdążyły stoczyć kilka bitew partyzanckich, z których największa miała miejsce na płaskowyżu Glières (z 465 partyzantów 155 zginęło, 50 zostało rannych a 160 dostało się do niewoli)[8]. W pierwszym półroczu 1944 RAF i USAF przerzuciły do okupowanej Francji 3627 ton zaopatrzenia wojskowego (łącznie SOE przekazało Ruchowi Oporu w czasie wojny ok. 10 tys. ton zaopatrzenia, Jugosławii 76 tys. a Polsce 596 ton)[9].

Flaga Wolnej Republiki Vercors

Nocą z 5 na 6 czerwca 1944 Radio BBC nadało komunikat „Alpejska kozica skacze”. Był to sygnał dla FFI do rozpoczęcia mobilizacji i przygotowań do powstania, które rozpoczęło się wraz z początkiem alianckiej inwazji na Europę[10]. W tym czasie w opanowaniu plaż Normandii brała udział francuska flota, lotnictwo i 1 Batalion Komandosów Piechoty Morskiej a do Bretanii przerzucono francuskich komandosów z SAS[11]. Po wybuchu powstania siły FFI nasiliły działalność partyzancką i sabotażową wykonując w samym czerwcu 2731 akcji kolejowych – zgodnie z ustaleniami działania te były w strefie północnej skoordynowane z lotnictwem alianckim a w strefie południowej prowadzone samodzielnie[12]. Głównym zadaniem FFI było sparaliżowanie działań wojsk niemieckich oraz uniemożliwienie ich koncentracji i przerzutu do Normandii.

Mimo zabiegów gen. Marie-Pierre Kœnig'a mających na celu ograniczyć mobilizację ze względu na powolne przesuwanie się frontu normandzkiego Francuskie Siły Wewnętrzne podjęły już w czerwcu akcje samodzielnego wyzwolenia kraju. Opanowywanie miast i miasteczek z powodu nieskoordynowania działań na szerszą skalę było nietrwałe, najczęściej kończyło się wycofaniem się maquis ponownie w góry oraz represjami wobec ludności cywilnej jak miało to miejsce w Tulle. Najbardziej znane zbrodnie w pierwszym miesiącu powstania popełniła 2 Dywizja Pancerna SS „Das Reich”, min. masakrę w Oradour-sur-Glane (akcja pacyfikacyjna popełniona w ramach represji za domniemaną śmierć porwanego przez partyzantów SS-Stubaf Helmuta Kämpfe w rzeczywistości rozstrzelanego w zemście przez maquis po masakrze w Oradour-sur-Glane i Combeauvert)[13][14].

Największa bitwa partyzancka w okupowanej Francji miała miejsce na Vercors, gdzie maquis stworzyli wolną od okupacji republikę. Kraj partyzancki został brutalnie spacyfikowany przez siły niemieckie (min. spadochroniarzy) i Vichy, którzy dokonali brutalnej pacyfikacji mordując jeńców i ludność cywilną oraz paląc wioski. Z 4000-5000 maquis zginęło lub zostało zamordowanych 750[15]. Jednym z celów FFI było wyzwolenie przede wszystkich większych miast celem uchronienia ludności przed terrorem oraz alianckimi bombardowaniami[16].

15 sierpnia 1944 w Prowansji wylądował aliancki desant mający na celu odciążenie wojsk walczących na północy. W jego skład wchodziła min. Armia B regularnej Francuskiej Armii Wyzwolenia. Druga w tym roku operacja desantowa przyczyniła się do jeszcze większego napływu ochotników do FFI liczących w tym czasie 400-500 tys. ludzi oraz złamania morale Wehrmachtu, który rozpoczął proces wycofywania swoich wojsk z Francji. Umożliwiło to Ruchowi Oporu całkowite wyzwolenie danych obszarów, które nie udało się w czerwcu, po wybuchu powstania. Najbardziej priorytetowo traktowano stolicę kraju – Paryż. Już w pierwszej połowie sierpnia wybuchła tam fala strajków zakończona strajkiem generalnym wszystkich zawodów (w tym Policji Narodowej i Żandarmerii Narodowej). 19 sierpnia 1944 komendant podregionu ppłk Henriego Tanguya ps. „Rol” ogłosił insurekcję a bojownicy FFI zaatakowali główne punkty niemieckiego oporu i rozpoczęli budowę barykad na ulicach miasta. Przewodniczący Rządu Tymczasowego, konserwatysta Charles de Gaulle, odniósł się krytycznie do insurekcji, gdyż większość FFI stanowiły organizacje lewicowe, w tym FTP związani z ruchem komunistycznym (sam „Rol” był działaczem PCF i wywodził się z FTP). Ostatecznie de Gaulle wymusił na Amerykanach pomoc dla walczącej stolicy[17]. 24 sierpnia do miasta weszła francuska 2 Dywizja Pancerna, która wylądowała w Normandii 1 sierpnia 1944. Następnego dnia z dodatkowym wsparciem przybyła amerykańska 4 Dywizja Piechoty. Komendant Twierdzy Paryż gen. Dietrich von Choltitz nie chcąc wykonywać rozkazu Hitlera o całkowitym zniszczeniu miasta poddał je Francuzom i Amerykanom (siły policji i bezpieczeństwa opuściły miasto 18 sierpnia)[18]. Jest to najbardziej znany epizod powstania narodowowyzwoleńczego.

Podobnie jak Paryż wiele innych miast, takich jak Marsylia, Dijon czy Caen zostały wyzwolone przy współpracy FFI z wojskami alianckimi. Spory obszar kraju został jednak wyzwolony przez FFI samodzielnie, m.in. miasta takie jak Annecy, Morlaix i Bourges. Na wszystkich terenach wyzwolonych wprowadzano władzę Rządu Tymczasowego[19].

Zakończenie i bilans powstania

We wrześniu 1944 wyzwolony został praktycznie cały obszar Francji kontynentalnej w związku z czym rozwiązano Francuskie Siły Wewnętrzne (ok. 114-137 tys. byłych bojowników wstąpiło do wojsk regularnych)[20][21][22]. Działania FFI, które straciły 14-20 tys. (z czego ok. 3000 zamordowanych przez okupanta w egzekucjach)[23] w wyzwoleniu Francji gen. Dwight Eisenhower ocenił równoznaczne ze wsparciem piętnastu dywizji wojsk regularnych[24].

Pod władzą Rzeszy pozostały w dalszym ciągu anektowane Alzacja i Lotaryngia wyzwalane stopniowo do lutego 1945 (Strasbourg wyzwolono 23 listopada 1944 a Metz 13 grudnia 1944). W rejonie Wogezów funkcjonowało (rozwiązane w końcu listopada 1944) szefostwo sił bezpieczeństwa i policji na okupowaną Francję, min. Wyższy Dowódca SS i Policji SS-Ogruf Carl Oberg i dowódca Sipo-SD SS-Staf dr Helmut Knochen (po jego zdegradowaniu do SS-Schütze i skierowaniu do Waffen-SS stanowisko to objął SS-Ostubaf Friedrich Suhr). Najdłużej broniły się zorganizowane przez hitlerowców twierdze w portach Saint-Nazaire, La Rochelle, Lorient, Rochefort i Royan nad Atlantykiem oraz Dunkierka nad La Manche. Skapitulowały one dopiero wiosną 1945, niektóre jak Saint-Nazaire dopiero po kapitulacji III Rzeszy[1].

Przypisy

  1. a b L’incroyable histoire de la „Poche de Saint-Nazaire” – Le blog de l’ULAC de Bagnolet, ufacbagnolet.over-blog.com [dostęp 2019-03-05] (fr.).
  2. Selon le livre Grenoble 40-44, page 9.
  3. a b François Marcot (dir.), Université de Franche-Comté et Université de Bourgogne, La Résistance et les Français: lutte armée et maquis, Presses Universitaires de Franche-Comté, coll. « colloque international de Besançon 15-17 juin », 1996, 549 p., p. 167.
  4. File:Vichy france map.png – Wikimedia Commons, commons.wikimedia.org [dostęp 2019-01-23] (ang.).
  5. W pierwszej połowie 1944 Royal Air Force, United States Air Force i lotnictwo francuskie dostarczyły do okupowanego kraju 3627 ton zaopatrzenia wojskowego.
  6. Milicja Francuska ze względu na swoją brutalność została nazwana „Francuskim Gestapo. W swoich działaniach milicjanci byli często bardziej radykalni niż funkcjonariusze hitlerowskiego aparatu bezpieczeństwa.
  7. Musée de la résistance en ligne, museedelaresistanceenligne.org [dostęp 2019-01-23].
  8. II wojna światowa. Maquis. Ruch oporu na zachodzie Europy, s. 58.
  9. II wojna światowa. Maquis. Ruch oporu na zachodzie Europy, s. 54.
  10. Batalie największej z wojen, tom o powstaniu paryskim, s. 10.
  11. Elizabeth Coquart, Philippe Huet: Le jour le plus fou: 6 juin 1944 : les civils dans la tourmente. Michel Albin, 1994.
  12. II Wojna Światowa. Maquis. Ruch oporu na Zachodzie Europy 1940-1945, s. 55.
  13. Masakra w Oradour sur Glane. SS wymordowało tu ponad 600 osób – WP Opinie, opinie.wp.pl [dostęp 2019-06-11] (pol.).
  14. Zbrodnia w Oradour-sur-Glane, www.dws-xip.pl [dostęp 2019-06-11] (pol.).
  15. II Wojna Światowa. Maquis. Ruch oporu na Zachodzie Europy 1940-1945, s. 58–59.
  16. II Wojna Światowa. Maquis. Ruch oporu na Zachodzie Europy 1940-1945, s. 58–54.
  17. m.TV.PL – Historia w postaciach zapisana – Charles de Gaulle (TVP Historia – sobota: 2018-10-06), m.tv.pl [dostęp 2019-01-23] (pol.).
  18. II Wojna Światowa. Maquis. Ruch oporu na Zachodzie Europy 1940-1945, s. 66.
  19. II Wojna Światowa. Maquis. Ruch oporu na Zachodzie Europy 1940-1945, s. 53.
  20. https://www.aegeanhotels.net/fr/stratiscorg/
  21. http://museedelaresistanceenligne.org/musee/doc/pdf/180.pdf
  22. http://www.aegeanhotels.net/fr/stratiscorg/
  23. Jean Quellien, "Les pertes humaines" in La France pendant la seconde guerre mondiale – Atlas historique, Fayard, Ministère de la Défense, 2010, p. 262-263
  24. La Grande Encyclopédie de Larousse, Librairie Larousse, 1978, p. 10319

Bibliografia

  • II Wojna Światowa. Maquis. Ruch oporu na Zachodzie Europy 1940-1945, Warszawa 1986

Media użyte na tej stronie

Flag of the United States (1912-1959).svg
US Flag with 48 stars. In use for 47 years from July 4, 1912, to July 3, 1959.
Flag of Canada (1921–1957).svg
The Canadian Red Ensign used between 1921 and 1957.

This image has compared for accuracy (mainly colors) using an image from World Statesmen. The only change is making the maple leaves green from red. This image has compared for accuracy (mainly colors) using an image from World Statesmen. The most recent version of this image has changed the harp into one with a female figure; see [http://flagspot.net/flags/ca-1921.html FOTW
Flag of Poland (1928–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Poland (1927–1980).svg
Flaga Rzeczypospolitej Polskiej, a później Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w okresie 1928-1980 ustanowiona rozporządzeniem Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 13 grudnia 1927 r. o godłach i barwach państwowych oraz o oznakach, chorągwiach i pieczęciach, Dz. U. z 1927 r. Nr 115, poz. 980 i potwierdzona dekretem z dnia 9 listopada 1955 r. o znakach Sił Zbrojnych, Dz. U. z 1955 r. Nr 47, poz. 315.
Do odwzorowania barwy czerwonej użyto domyślnego odcienia "vermilion" (#E34234, cynober). Proporcje 5:8 (w dekrecie z 1955 roku błędnie ustalone jako 3:8, skorygowane w obwieszczeniu Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 lutego 1956 r. o sprostowania błędu w dekrecie z dnia 7 grudnia 1955 r. o godle i barwach Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej oraz o pieczęciach państwowych, Dz.U. z 1955 r. Nr 47 poz. 314).
Flag of Germany (1935–1945).svg
National flag and merchant ensign of Germany from 1935 to 1945.
Régions résistance.jpg
Organisation géographique de la Résistance française
Arc de triophe, D-day - National Museum of Health & Medicine.jpg
Autor: Otis Historical Archives of “National Museum of Health & Medicine” (OTIS Archive 1), Licencja: CC BY 2.0
Libération of France D-day at the Arc de Triomphe in Paris. These photographs are from his 400 image slide collection documenting his time in France ; OHA 143.02 Crynes Collection ; Major Sylvester F. Crynes MC was a pathologist with the 217th General Hospital during WWII.
Poland badge.jpg
Poland badge. Second World War period Polish Army (post-1939 Free Polish Army) shoulder title.
Heer - decal for helmet 1942.svg
Decal for German helmet (Heer), model 1942.
Gammamilice.gif
Insignia of the collaborationist French Militia (World War II}
Français : Emblème de la Milice française
Flag of Forces Françaises de l'Intérieur (FFI).png
Autor: Picaballo, Licencja: CC0
An armband of the Forces françaises de l'Interieur.
Flag of Free France (1940-1944).svg
Flag used by the Free French Forces during the Second World War.
Logo Czechoslovak Army (pre1961).svg
Autor: , Licencja: CC BY-SA 3.0
Emblemat Armii Czechosłowackiej (przed 1961).
Flag of Free Republic of Vercors.svg
Autor: Vectorized by Froztbyte, Licencja: CC BY-SA 3.0
Flag of Free Republic of Vercors (June-July 1944) - the design depicted the French Republic tricolour featuring an emblem consisting of the cross of Lorraine surmonted by the letter "V". This digital reproduction has its design and colours taken from the national flag of France (dimensions 2:3), its cross design from File:Drapeau-republique du vercors.png - also see France: Anti-German Resistance (1940-1944) - Vercors maquis (FOTW)
Sig runes.svg
Doppel Siegrunes, as used by the Nazi SS.
MinistryofDefence.svg
Autor: Autor nie został podany w rozpoznawalny automatycznie sposób. Założono, że to Geord0 (w oparciu o szablon praw autorskich)., Licencja: CC BY-SA 3.0

Source: http://www.mod.uk
Copyright holder: Ministry of Defence
Permission: British Crown Copyright. [1]
Details:

"Material featured on this site is subject to Crown copyright protection unless otherwise indicated. The Crown copyright protected material may be reproduced free of charge in any format or media without requiring specific permission. This is subject to the material being reproduced accurately and not being used in a derogatory manner or in a misleading context. Where the material is being published or issued to others, the source and copyright status must be acknowledged.