Frank Meisler

Frank Meisler

Data i miejsce urodzenia	30 grudnia 1925 Gdańsk
Data i miejsce śmierci	24 marca 2018 Tel Awiw
Zawód, zajęcie	architekt, rzeźbiarz
Odznaczenia
Honorowy Ambasador Miasta Gdańska w Izraelu

Frank Meisler (ur. 30 grudnia 1925^[1] w Gdańsku, zm. 24 marca 2018 w Tel Awiwie^[2]) – gdańsko-izraelsko-brytyjski architekt i rzeźbiarz, autor m.in. cyklu pomników upamiętniających Kindertransporty.

Życiorys

Ze strony matki – Mety (Gdańsk 1902 – KZ Auschwitz 1943?) – Frank Meisler urodził się w niemiecko-żydowskiej rodzinie Bossów mieszkającej od wielu pokoleń w Gdańsku i na Pomorzu. Jego dziadek – Franz Boss – był poważanym gdańskim przedsiębiorcą, w latach 1925–1928 członkiem Rady Reprezentantów z ramienia liberałów we władzach Gdańskiej Gminy Synagogalnej. Ojciec – Frank Meisler (Łódź 1896 – KZ Auschwitz 1943?), urodził się w polsko-żydowskiej rodzinie, studiował przez sześć semestrów medycynę na Uniwersytecie Warszawskim. Do Wolnego Miasta Gdańska przybył w 1920 r., aby rozwijać tu rodzinne przedsiębiorstwo logistyczne. Kuzynem matki Franka Meislera był gdański dziennikarz i niemiecki poeta ekspresjonizmu Erich Ruschkewitz (Bytów 1904 – Ryga 1941?), publikujący w polskich i niemieckich periodykach^[3].

Czternastoletni Frank został uratowany wraz z 14 innymi dziećmi w trzecim (i ostatnim) gdańskim Kindertransporcie 25 sierpnia 1939^[4]. Rodziców deportowano do warszawskiego getta, a następnie wywieziono do Auschwitz i zamordowano^[1].

Po usunięciu dzieci żydowskich ze szkół publicznych w Wolnym Mieście Gdańsku Frank Meisler w latach 1936–1939 uczęszczał do Polskiego Gimnazjum im. Macierzy Szkolnej. W Wielkiej Brytanii ukończył szkołę średnią, a następnie zgłosił się na ochotnika do Polskich Sił Zbrojnych. Brał udział w walkach jako członek służb meteorologicznych. Po wojnie podjął studia architektury na Uniwersytecie w Manchesterze jako stypendysta rządu polskiego na emigracji; ukończył je w 1952 r. W roku 1956 wyemigrował do Izraela, gdzie m.in. w latach 60. brał udział w rewitalizacji Starej Jafy^[5]. Mieszkał i pracował w dzielnicy artystów w Starej Jafie w Tel-Awiwie. Tu znajduje się jego warsztat i galeria.

Pochowany został na cmentarzu w kibucu Giwat Brenner.

Twórczość

Po przybyciu do Izraela Frank Meisler działał najpierw jako architekt przy rozbudowie Tel Awiwu. Od lat 60. XX w. zajął się intensywnie rzeźbą, wpierw obierając za tworzywo drewno, a od lat 70. – metal. M.in. w latach 90. zaprojektował wnętrze synagogi w Mannheim, a także pierwszej synagogi wybudowanej w XXI wieku w Moskwie. Jest autorem pomnika w Jantarnym (Obwód Kaliningradzki), upamiętniającego masakrę więźniarek żydowskich w styczniu 1945 na plaży w Palmnicken. Jego rzeźby znajdują się w przestrzeni publicznej m.in. w Jerozolimie, Los Angeles, Miami, Santo Domingo, Londynie, Mannheim, Berlinie, Hamburgu, Moskwie, Soczi, Kijowie i Gdańsku.

W 1996 opublikował autobiografię On the Vistula Facing East, wydał ją Andre Deutsch w Londynie. Polskie tłumaczenie ukazało się w 2014 pod tytułem Zaułkami pamięci. Gdańsk – Londyn – Jaffa w serii Stegnami pomorskiego pogranicza, nakładem Instytutu Kaszubskiego w Gdańsku^[6]. Niemieckie tłumaczenie An der Weichsel gegen Osten. Mein Leben zwischen Danzig, London und Jaffa wydano w 2016 roku w serii autobiograficznej Fundacji Pomnik Pomordowanych Żydów Europy.

Książka zawiera autobiograficzną opowieść o okresie życia Franka Meislera do przybycia do Izraela w 1956 roku. Znaczącą jej część zajmują nie tyle refleksje o utraconym świecie gdańskich Żydów, co raczej portrety barwnych postaci oraz obrazy-wspomnienia codzienności Wolnego Miasta Gdańska i Kaszub, których istotny element stanowili także Żydzi. To narracja o gdańsko-pomorskim pograniczu w przededniu II Wojny Światowej i Holocaustu, wraz z jego nieoczywistością wyborów i złożoną kulturową rzeczywistością. To opowieść o WMG i rodzinie autora jako miejscu spotkania Żydów wschodnio- i zachodnioeuropejskich na styku polskiej i niemieckiej kultury, uporządkowanej m.in. wzajemnymi utartymi wyobrażeniami. Historia utkana jest z pietyzmem, poprzeplatana anegdotą i wielowymiarową refleksją, a całość dopełniona licznymi fotografiami z archiwum autora i posłowiem redaktorki.

W 2006 stworzył pomnik upamiętniający akcję Kindertransportów Children of the Kindertransport (Dzieci Kindertransportu), który znajduje się na Hope Square obok Liverpool Street Station w Londynie. Była to stacja końcowa dla Kindertransportów. Realistyczna, grupowa rzeźba przedstawia grupkę żydowskich dzieci z niewielkim podręcznym bagażem oraz szynę kolejową symbolizującą podróż w nieznane. Za dzieło to otrzymał nagrodę „Freedom of the City of London”.

W roku 2007 brał w Gdańsku udział w polsko-niemiecko-izraelskim projekcie Odczytując mowę kamieni – Śladami żydowskimi po Kaszubach / Die Sprache der Steine lesen – Jüdische Spuren in der Kaschubei^[7].

W 2008 w Berlinie przy dworcu Friedrichstrasse odsłonięto drugą z tego cyklu rzeźbę o tytule Züge in das Leben – Züge in den Tod (Pociągi do życia – pociągi do śmierci). Przedstawia ona dwie grupy dzieci na torach, czekających na odjazd w przeciwnych kierunkach: mniejsza grupa została ocalona dzięki Kindertransportom na Zachód, liczniejsza pojechała do hitlerowskich obozów zagłady na Wschód.

Gdański pomnik, zatytułowany Kindertransport – odjazd, odsłonięto w 2009 przed budynkiem dworca PKP Gdańsk Główny. Zgodnie z zamierzeniem autora, dzieci czekające na pociąg w Gdańsku to te same postaci, które wysiadają na dworcu w Londynie. Tematem tej rzeźby jest odjazd, pożegnanie z domem rodzinnym i rozstanie – najczęściej na zawsze – z rodzinami^[8]. To w tym miejscu 25 sierpnia 1939 roku żegnali nastoletniego Franka najbliżsi – mama i wujek Erich Ruschkewitz.

W grudniu 2011 odsłonił w Rotterdamie (Hoek van Holland) pomnik Channel crossing to life (Kanał prowadzący do życia). To tutaj ratowane dzieci żydowskie przesiadały się na prom, który przeprawiał je do Wielkiej Brytanii. W maju 2015 – dotychczas ostatni z cyklu pomników Der letzte Abschied (Ostatnie pożegnanie) przed stacją kolejową Dammtor w Hamburgu.

W 1999 Czeska Akademia Sztuki nagrodziła Franka Meislera Złotym Medalem Franza Kafki. W 2002 dostąpił tytułu Honorowego Akademika Rosyjskiej i Ukraińskiej Akademii Sztuki. W styczniu 2012 został nagrodzony niemieckim Orderem Zasługi I Klasy. W 2014 Miasto Gdańsk przyznało Frankowi Meislerowi tytuł Honorowego Ambasadora Miasta Gdańsk w Izraelu.

• 

  Pomnik Franka Meislera na dworcu w Gdańsku, upamiętniający Kindertransporty

• 

  Pomnik Pociągi do życia, pociągi do śmierci 1938-1945, Berlin Mitte, Dorothea-Schlegel-Platz

• 

  Pomnik Channel crossing to life Hoek van Holland, Holandia

• 

  (c) StoneColdCrazy z angielskiej Wikipedii, CC BY-SA 3.0

  Pomnik Kindertransport przed Liverpool Street Station w Londynie

Przypisy

Bibliografia

• Strona internetowa Meislera
• Frank Meisler Sculpture. frankmeislersculpture.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-20)].
• Frank Meisler Zaułkami pamięci. Gdańsk – Londyn – Jaffa, oprac. i posłowie Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk, tłum. Agata Teperek i Andrzej Szewczyk, Gdańsk: Instytut Kaszubski, 2014 ISBN 978-83-63368-40-1.
• Frank Meisler: An der Weichsel gegen Osten. Mein Leben zwischen Danzig, London und Jaffa, hrsg. v. Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk und Uwe Neumärker, mit Nachwort von Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk. Berlin: Stiftung Denkmal für die ermordeten Juden Europas in Zusammenarbeit mit dem Instytut Kaszubski, 2016. ISBN 978-3942240246.