Frankistowskie obozy koncentracyjne

Szkic obozu koncentracyjnego w Miranda de Ebro

Pomnik poświęcony pamięci ofiar frankistowskich obozów koncentracyjnych

(c) Bundesarchiv, Bild 183-L15327 / CC-BY-SA 3.0

Heinrich Himmler, Karl Wolff i Joachim Peiper w czasie spotkania z Francisco Franco w roku 1940

Hiszpańscy więźniowie witają amerykańską 11 Dywizję Pancerną wyzwalającą obóz koncentracyjny Mauthausen, w tle baner w języku hiszpańskim „Hiszpanie antyfaszyści witają wyzwolicieli”. Zdjęcie zostało wykonane w dniu 6 maja 1945

Frankistowskie obozy koncentracyjne (hiszp. Campos de concentración franquistas) – obozy koncentracyjne działające w Hiszpanii w czasie wojny domowej i po niej (pomiędzy 1936 a 1947). Obozy były częścią „białego terroru”.

Powstanie obozów, charakter

Pierwszy obóz koncentracyjny powstał w 1936 w zamku El Hecho w Ceucie^[1], ostatni znajdujący się w Miranda del Ebro został zlikwidowany dopiero w roku 1947^[2]. Frankistowskie obozy koncentracyjne, zarówno stałe, jak i tymczasowe, prowadzone były przez Urząd Zmilitaryzowanych Kolonii Karnych (hiszp. Servicio de Colonias Penitenciarias Militarizadas). Przetrzymywano w nich bez wyroku sądowego republikanów, opozycjonistów politycznych, jak też homoseksualistów, a także pospolitych przestępców. Od 1940 obozy koncentracyjne podlegały generałowi Camili Alonso Vedze. Obozy zostały utworzone z myślą o jeńcach republikańskich, ci republikanie którzy nie podporządkowali się reżimowi byli mordowani na miejscu^[3]. Dzieci więźniów politycznych były często trwale odbierane rodzicom, współcześnie mówi się o 30 tys. przypadków uprowadzeń^[4]. W przypadku ucieczek więźniów republikańskich, wyrok wykonywano na członkach rodziny uciekiniera^[5]. Zmuszani do pracy więźniowie^[6] budowali: Valle de los Caídos^[7] i Canal del Bajo Guadalquivir.

Udział Niemców

Już powstały w 1937 obóz w Miranda de Ebro, został oparty na modelu zastosowanym w III Rzeszy. Obóz był wprowadzony przy wsparciu SS i Gestapo, a jego naczelnikiem został gestapowiec Paul Winzer^[8]. Po porozumieniu, które zawarli Severiano Martínez Anido i Heinrich Himmler w dniu 31 lipca 1938, obydwie strony zobowiązały się do ekstradycji „przestępców politycznych” oraz zwiększono zakres współpracy między reżimem frankistowskim a tajnymi służbami Hitlera – porozumienie w praktyce doprowadziło do zwiększenia liczby funkcjonariuszy Sicherheitsdienst na terenie Hiszpanii^[9][10]. W 1940, Heinrich Himmler i Karl Wolff złożyli wizytę w Hiszpanii. Wizyta miała dwa główne cele: przejęcie jeńców niemieckich i współpracę przy eliminacji potencjalnych alianckich szpiegów w kraju. Oprócz tego Himmler odwiedził obóz koncentracyjny w Miranda de Ebro.

Hiszpanie a niemieckie obozy koncentracyjne

Po zajęciu Francji przez nazistowskie Niemcy, stojący na czele dyktatury Francisco Franco zachęcał hitlerowców do umieszczania przebywających w kraju republikanów w obozach koncentracyjnych. Niemcy w odpowiedzi na apel generała Franco wysłali ich do obozów koncentracyjnych w Dachau, Buchenwaldzie, Bergen-Belsen, Sachsenhausen, Auschwitz-Birkenau, Flossenbürgu i Mauthausen-Gusen. Z łącznej sumy 7 000 lub 10 000 republikanów przebywających w nazistowskich obozach koncentracyjnych, przeżyło około 2 000. Nieliczni, którzy przeżyli niewolę nazistowską, nigdy już nie mogli powrócić do Hiszpanii^[11].

Postawa wobec Żydów

W 1941, Państwo Hiszpańskie przygotowało listę wszystkich 6 000 Żydów znajdujących się na jego terytorium i przekazało ją szefowi SS i Gestapo Heinrichowi Himmlerowi^[12][13], jednak nie wydało ich Niemcom i umożliwiło im przeżycie^[13]. Generał Franco w 1944 osobiście interweniował w Berlinie w sprawie około 400 Sefardyjczyków uwięzionych w obozie koncentracyjnym w Bergen-Belsen, co uratowało im życie. Wynikało to z faktu nadania w 1924 wszystkim europejskim Sefardyjczykom obywatelstwa hiszpańskiego. Po jego śmierci w nowojorskiej synagodze odprawiono modły za jego duszę. Ambasador Izraela w Madrycie Szelomo Ben Ammi powiedział w 1991: „Hiszpania uratowała więcej Żydów niż wszystkie kraje demokratyczne razem wzięte”^[14]. Co prawda po kapitulacji III Rzeszy w 1945 rząd hiszpański zniszczył wiele dokumentów potwierdzających jego współpracę z nazistami, to znalezione w 2010 dokumenty potwierdzają że frankiści współpracowali z Himmlerem przy próbie ustalenia miejsc pobytu Żydów nawróconych na chrześcijaństwo, a przedstawiciele władz lokalnych mieli zlokalizować Żydów sefardyjskich którzy mogli powrócić do Hiszpanii^[12].

Polacy w obozach koncentracyjnych

W obozie Miranda de Ebro internowano wielu uchodźców polskich, którzy nielegalnie przekraczali granicę francusko-hiszpańską po upadku Francji i przez cały okres 1940–1944. Ich liczba szacowana jest na 1200–2000 osób^[15]. W Miranda de Ebro więziony był m.in. Antoni Kępiński, który dostał się do niewoli wraz z grupą Polaków, która po klęsce Francji przekroczyła Pireneje^[16]. Większość z polskich więźniów obozów koncentracyjnych trafiło do obozu w Miranda de Ebro^[17]. Franco zwalniał ich jednak stopniowo i nie wydawał Niemcom, mimo nacisków dyplomacji berlińskiej. Władze hiszpańskie pozwalały także na działalność Polskiego Czerwonego Krzyża i organizacji związanych z rządem polskim w Londynie^[18].

Liczba jeńców

Według Javiera Rodrigi (2006) pomiędzy 1936 a 1942 przez frankistowskie obozy koncentracyjne przewinęło się około pół miliona ludzi. Według Stanleya G. Payne’a po zwycięstwie Franco w więzieniach i obozach pracy znalazło się 270 000 republikanów, z których zwolniono 220 000 w ciągu pięciu lat^[19]. Brytyjski historyk Antony Beevor określa liczbę ofiar obozów koncentracyjnych, określając je jako „frankistowski gułag” na 190 000 osób a liczbę osób zabitych w wyniku egzekucji na 30 000^[20]. Wykopaliska i identyfikację ofiar rozpoczęto w obozie Burgos, gdzie znaleziono w sumie 30 000 zwłok w masowych grobach^[21]. Po roku 1938 wielu internowanych kombatantów Brygad Międzynarodowych zostało, przy wsparciu hitlerowców, poddanych eksperymentom pseudomedycznym przeprowadzonym w celu zbadania rzekomych deformacji fizycznych i psychicznych^[22]. Ci republikanie którzy zostali uznani przez reżim za winnych najgorszych okrucieństw rewolucyjnych nie objęła amnestia, ścigano ich do roku 1959^[23].

Niektóre z obozów koncentracyjnych

• Campo de Los Merinales en Sevilla
• Hospital de San Marcos en León (7000 mężczyzn, 300 kobiet pomiędzy 1936 a 1939)
• Campo de concentración de Miranda de Ebro
• Campo de concentración de Castuera
• Campo de la península de Llevant Mallorca
• Campo de Formentera
• Campo de concentración de La Isleta Gran Canaria
• Campo de concentración de Lazareto de Gando Gran Canaria
• Cartuja de Porta Coeli(hiszp.) (klasztor, 4400 osób, w latach 1939-41)

Przypisy

Bibliografia

• Gutiérrez Casalá, J.L. (2003). Colonias penitenciarias militarizadas de Montijo : represión franquista en el partido judicial de Mérida. Editora Regional de Extremadura, Mérida.
• Molinero, C., Sala, M., and Sobrequés i Callicó, J. (2003). Una inmensa prisión : los campos de concentración y las prisiones durante la guerra civil y el franquismo. Crítica contrastes: Crítica, Barcelona.
• Morawiec, A. (2011). Campo de Concentración de Miranda de Ebro. Niedostrzeżony rozdział polskiej literatury obozowej, w: W kręgu twórczości pisarzy emigracyjnych. Kontynuacje, red. Z. Andres, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, s. 308-347.
• Núñez Díaz-Balart, M. (2004). Los años del terror: la estrategia de dominio y represión del general Franco. 1. ed. ed. Esfera de los Libros, Madrid.
• Rodrigo, J. (2003). Los campos de concentración franquistas: entre la historia y la memoria. Siete Mares, Madrid.
• Rodrigo, J. (2005). Cautivos : campos de concentración en la España franquista, 1936-1947. Crítica, Barcelona.
• Rodrigo, J. (2006). Internamiento y trabajo forzoso: los campos de concentración de Franco. Hispania Nova, Revista de historia contemporánea, vol. 6, Separata (hiszp.)
• Campos de Concentración y Unidades Disciplinarias de Trabajadores de la España de Franco (Catalán). seneca.uab.es. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-12-10)]. (hiszp.)