Frantz Fanon

Frantz Fanon

Data i miejsce urodzenia	20 lipca 1925 Fort-de-France, Martynika
Data i miejsce śmierci	6 grudnia 1961 Bethesda, Stany Zjednoczone
Zawód, zajęcie	pisarz
Odznaczenia

Frantz Fanon (ur. 20 lipca 1925 w Fort-de-France, Martynika, zm. 6 grudnia 1961 w Bethesda, Stany Zjednoczone) – francuski lekarz psychiatra, pisarz, filozof^[1] oraz działacz polityczny związany z algierskim Frontem Wyzwolenia Narodowego.

Życiorys

Dzieciństwo i młodość na Martynice, okres II wojny

Urodził się na Martynice, w mieście Fort-de-France w zamożnej rodzinie. Jego ojciec był urzędnikiem, matka prowadziła sklep^[2]. Martynika była wówczas kolonią francuską, wszystkie instytucje, w tym szkoły były wzorowane na instytucjach francuskich, językiem oficjalnym był francuski^[2]. W 1943 roku przerwał naukę i udał się statkiem na Dominikę w celu dołączenia do armii Wolnej Francji pod przywództwem generała De Gaulle’a^[3]. Nie zrealizował jednak tego zamiaru, prawdopodobnie z powodu młodego wieku, został wydalony z powrotem na Martynikę, gdzie kontynuował naukę^[3].

W 1944 roku po upadku kolaboracyjnego reżimu na Martynice dołączył do wojsk Wolnej Francji^[3]. Został przyjęty do marynarki wojennej i wypłynął w rejs do Maroka. W Maroku oddział Fanona został skierowany na szkolenie wojskowe. W tym kraju Fanon po raz pierwszy zetknął się z realiami kolonializmu w krajach Afryki Północnej, co było ważnym tematem w jego późniejszej twórczości^[3]. Z Maroka jego oddział został przeniesiony na teren Francji. Fanon wziął udział w walkach II wojny światowej, odniósł rany w walce z armią niemiecką w okolicy miejscowości Nantua pod koniec 1944 roku^[3]. Za zasługi wojenne otrzymał odznaczenie Krzyż Wojenny z brązową gwiazdą^[3]. W październiku 1945 roku powrócił na Martynikę, gdzie kontynuował edukacje w liceum^[3].

Pobyt we Francji

Po ukończeniu szkoły średniej zdecydował się powrócić do Francji z Martyniki i rozpoczął studia medyczne w Lyonie. Jako weteran wojenny był zwolniony z oplat za studia^[4]. Podczas studiów rozpoczął pisanie swojej pierwszej książki, którą wydał w 1952 roku. Zainteresował się także psychiatrią i psychoanalizą. W 1952 roku ukończył studia, pracę magisterską poświęcił m.in. psychoanalizie Jacquesa Lacana. W tym samym roku rozpoczął pracę w szpitalu psychiatrycznym niedaleko Lyonu^[4]. W szpitalu zetknął się z pacjentami z Afryki Północnej, co zainspirowało go do refleksji nad związkiem pomiędzy zaburzeniami psychicznymi a kolonializmem^[4].

Swój pierwszy tekst opublikował w czasopiśmie „Esprit” w maju 1951 roku, był to fragment książki Peau noire, masques blancs, którą opublikował w 1952 roku. Jego pierwsza książka nie zebrała początkowo pozytywnych recenzji^[5].

Algieria

Szpital psychiatryczny w Al-Bulajda, w którym zatrudniony był Frantz Fanon

W 1953 roku zdał egzamin specjalizacyjny z psychiatrii co oznaczało, że może pracować samodzielnie jako lekarz psychiatra^[5]. W tym samym roku przeniósł się do Algierii, gdzie, na zlecenie francuskiego ministerstwa zdrowia, rozpoczął pracę jako psychiatra w szpitalu psychiatrycznym w miejscowości Blida (obecna nazwa Al-Bulajda) (Algieria była wówczas kolonią Francji)^[6].

Wkrótce po tym, gdy Fanon rozpoczął pracę w szpitalu, rozpoczęła się algierska wojna o niepodległość. Fanon leczył zarówno Francuzów, jak i Algierczyków. Pod wpływem doświadczeń w szpitalu narastał w nim krytycyzm wobec kolonializmu i rasizmu^[7]. Potajemnie zaangażował się w wojnę po stronie algierskiego Frontu Wyzwolenia Narodowego (fr. Front de Libération Nationale, FLN)^[7]. Jego pomoc polegała na tym, że w ramach swojej pracy w szpitalu zapewniał partyzantom lekarstwa i przyjmował ukrywających się działaczy do szpitala, zapewniając im bezpieczną kryjówkę^[8]. W 1956 roku jego działalność została wykryta przez rząd Francji, dla którego wciąż oficjalnie pracował w szpitalu^[7]. Zrezygnował ze stanowiska i został wydalony z Algierii przez rząd francuski^[7]. Osiedlił się w Tunisie, gdzie już jawnie angażował się w działalność FLN (organizacja stworzyła w Tunisie rząd na emigracji)^[9].

W tym okresie Fanon aktywnie działał na rzecz niepodległości Algierii, publikował liczne artykuły na temat rasizmu i kolonializmu^[10]. W oczach opinii publicznej na zachodzie stał się ikoną walki o niepodległość Algierii^[11]. Ze względu na jego aktywność polityczną doszło do kilku zamachów na jego życie^[9].

W 1960 roku, gdy pracował jako ambasador Algierii w Ghanie, zdiagnozowano u niego białaczkę^[9]. Początkowo leczył się w ZSRR, następnie w 1961 roku z pomocą CIA został przetransportowany na leczenie do szpitala w USA^[9]. CIA udzieliło mu pomocy, ponieważ rząd amerykański był zainteresowany uzyskaniem tajnych informacji na temat działań partyzantów w Północnej Afryce. W momencie przylotu do USA jego stan był jednak ciężki. Zmarł 6 grudnia 1961 roku^[9].

Grób Frantza Fanona

Poglądy

Najbardziej wpływowym dziełem Fanona jest książka „Wyklęty lud ziemi” (1961)^[12]. Fanon analizuje w niej mechanizm przemocy kolonialnej i uzasadnia konieczność sięgnięcia po przemoc przez grupy skolonizowane. Zmaganie pomiędzy kolonializmem a anty-kolonializmem umieszcza w kontekście walki między kapitalizmem a socjalizmem. Za zagrożenie dla losów krajów kolonialnych po uzyskaniu niepodległości uznaje rządy elit wychowanych w czasach kolonialnych^[12]. Uważa, że jeśli w krajach Afryki po odzyskaniu niepodległości nie dojdzie do wzrostu poziomu zamożności ludności doprowadzi to do wzrostu radykalizmu i przemocy plemiennej^[9]. W pracy inspiruje się dziełami Marksa, Jeana-Paula Sartre’a i Sigmunda Freuda^[13]. Krytycznie odnosi się do zachodniego humanizmu, argumentując, że stanowił on uzasadnienie władzy nad krajami Afryki^[13]. Podkreśla znaczenie tworzenia kultur narodowych, autonomicznych i niezależnych od kultury zachodu^[13].

Recepcja

Teksty Fanona wywarły wpływ na intelektualistów krajów Trzeciego Świata, USA i Europy Zachodniej w krajach gdzie tematyka rasy i kolonializmu odgrywała wówczas istotną rolę. Na dzieła Fanona powoływali się: Malcolm X, Amiri Baraka, Homi Bhabha, Edward Said, ruch Black Power^[12]. Jego dzieła miały znaczący wpływ na studia postkolonialne, teorię krytyczną, badania nad rasizmem. Jego życie i twórczość były inspiracją dla wielu narodowych ruchów wyzwoleńczych.

Publikacje

• Peau noire, masques blancs (1952), wyd. pol. Czarna skóra, białe maski, tłum. Urszula Kropiwiec, Karakter, Kraków 2020
• L’An V de la révolution algérienne (1959), wyd. pol. Algieria zrzuca zasłonę, tłum. Zygmunt Szymański, Iskry, Warszawa 1962
• Les Damnés de la terre (1961), wyd. pol. Wyklęty lud ziemi (1985, tłum. Hanna Tygielska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, z posłowiem Jean-Paul Sartre’a)
• Pour la révolution africaine (1964).

Przypisy

Bibliografia

• Nadira Regrag: Fanon Frantz (1925-1961). W: Andrew Edgar (red), Peter Sedgwick: Cultural Theory. The Key Thinkers. London – New York: Routledge, 2002, s. 69–71.
• John Drabinski. Frantz Fanon. „Stanford Encyclopedia of Philosophy”, 2019. ISSN 1095-5054 (ang.). [dostęp 2019-05-15]. 
• David Macey: Frantz Fanon: a biography [ebook]. 2014. ISBN 978-1-84467-848-8.
• Rajeev Patke: Frantz Fanon (1925-1961). W: John Hawley (red.): Encyclopedia of postcolonial studies. Westport, Conn.: 2004. ISBN 0-313-31192-7.
• Alan Bairner: Fanon, Frantz (1925–61). W: John Stone (red.): The Wiley Blackwell encyclopedia of race, ethnicity, and nationalism. Chichester, West Sussex, UK: 2016. DOI: 10.1002/9781118663202.wberen031. ISBN 978-1-78684-432-3.