Franz Lüdtke

Franz Paul Otto Lüdtke (ur. 1882, zm. 1945) – niemiecki pedagog, poeta, pisarz, redaktor pisma "Ostland", pierwszy Reichsleiter nazistowskiej organizacji Bund Deutscher Osten, Honorowy Obywatel Bydgoszczy.

Życiorys

Urodził się 5 sierpnia 1882 w. Bydgoszczy. Był synem Franza, sekretarza kolejowego i Therese z domu Hienrich. Lata dzieciństwa spędził w Bydgoszczy. Następnie rodzina na krótko przeniosła się do Grudziądza, po czym wróciła do Bydgoszczy. Uczęszczał do tutejszego Królewskiego Gimnazjum Fryderyka Wilhelma przy pl. Wolności, gdzie w 1900 r. złożył egzamin dojrzałości. Potem odbył studia w zakresie filologii germańskiej, najpierw na uniwersytecie w Berlinie, a następnie w Gryfii. Po studiach powrócił do Bydgoszczy i podjął pracę nauczyciela w miejscowym Królewskim Gimnazjum Realnym przy ul. Grodzkiej. Nauczał języka niemieckiego i historii.

Już w tym okresie obok pracy pedagogicznej jego pasją stało się pisarstwo, zwłaszcza historyczne. Inspirowały go dzieje tzw. niemieckiego Wschodu. Szczególnym sentymentem obdarzał Bydgoszcz i jej najbliższe okolice, traktowane jako tzw. Heimat. Z tego względu w jego szkicach historycznych przeważały wątki ojczyźniano-patriotyczne. Część z tych prac opublikował na łamach drukowanych sprawozdań rocznych z działalności gimnazjum, w którym uczył. Motywy ojczyźniane obecne były także w jego wierszach, z reguły nasyconych głębokim liryzmem.

Nauczycielem bydgoskiego gimnazjum realnego pozostał do 1919 r. Już wcześniej zaangażował się w działalność polityczną. Wszedł w skład bydgoskiej Deutscher Volksrat, skupiającej działaczy prawicowych. Był zwolennikiem utrzymania Bydgoszczy i całej Prowincji Westpreussen przy Rzeszy Niemieckiej. Z wykładami poświęconymi niemieckiemu rodowodowi tych ziem objechał większość pomorskich miast. Po podpisaniu traktatu pokojowego w Wersalu 28 czerwca 1919 r. podjął ostatecznie decyzję o opuszczeniu Bydgoszczy. Pozostał jednak jeszcze w mieście, aby pomóc ewakuującym się urzędom i Niemcom. Między innymi na skutek jego starań pomnik Fryderyka II, który był usytuowany na Starym Rynku wywieziono do Piły, zaś pomnik Wilhelma I na koniu na placu Wolności przetransportowano do Międzyrzecza.

Franz Lüdtke był założycielem Allgemeiner Deutscher Schulausschuß, organizacji, która zajęła się losem niemieckich nauczycieli zdecydowanych na pozostanie w Polsce (przekształconej później w Deutscher Schulverein). Po wyjeździe z Bydgoszczy miał zamiar osiąść w Berlinie, lecz ostatecznie zamieszkał we własnym domu w pobliskim Oranienburgu. Nie wrócił już do pracy pedagogicznej i poświęcił się wyłącznie pisarstwu. Szczególnie płodne twórczo były lata 20. i początek lat 30. XX w. Po 1933 r. poddał się leczeniu w związku z trapiącą go chorobą serca.

Lüdtke doczekał szturmu Berlina przez Armię Czerwoną. Walki przeniosły się także do Oranienburga. Czerwonoarmiści podpalili jego dom. Spłonęła w nim większa część jego wielotomowej i cennej biblioteki. Chcąc ratować jej resztki pełnił nocną straż przy pożarze. Był to wysiłek przekraczający jego siły. Zmarł z wyczerpania 30 kwietnia 1945 r. w Oranienburgu.

Narodowy socjalizm

Działalność nazistów cieszyła się uznaniem pisarza, który wyraził się swego czasu słowami "Wschód nowego tysiąclecia stoi pod znakiem hakenkreuza"^[1] Lüdtke był także pierwszym reichsleiterem antypolskiej, nazistowskiej organizacji Bund Deutscher Osten^[2] zanim z mianowania Rudolfa Heßa nie zastąpił go Theodor Oberländer^[3][4]. Przedstawiając tezy programowe kierowanego przez siebie związku Lüdtke stwierdził na konferencji kierownictwa organizacji, jaka się odbyła w dniach 9-11 września 1933: "Bund Deutscher Osten powstał właśnie po to, aby przygotować i wypełnić posłannictwo narodu niemieckiego na wschodzie. Musimy, jak to powiedział Führer, skierować oblicze narodu na wschód. Praca dla wschodu jest pracą narodowosocjalistyczną"^[5]

Honorowy Obywatel Bydgoszczy

Podczas II wojny światowej niemieckie władze okupacyjne Bydgoszczy zaprosiły Lüdtkego do miasta w celu odebrania godności Honorowego Obywatela Bydgoszczy.

Uroczystość odbyła się 5 sierpnia 1942 w sali posiedzeń bydgoskiego ratusza, a specjalną okolicznościową mowę wygłosił młody poeta, Herybert Menzel. Z tej też okazji jednej z ulic bydgoskich nadano nazwę Dr. Franz Lüdtke Strasse (dziś ul. Reymonta). Wyróżnienie to zbiegło się z 60. rocznicą jego urodzin. Było ono jednak przede wszystkim wyrazem uznaniu dla jego twórczości literackiej, w której poczesne miejsce znalazła także Bydgoszcz.

Twórczość literacka

Franz Lüdtke był zarówno poetą, jak i prozaikiem. Jego poezję cechował klimat liryzmu i nostalgii związany z koniecznością opuszczenia stron rodzinnych. Wiersze swoje publikował na łamach literackich czasopism berlińskich i prasy niemieckiej wychodzącej w Polsce. W jego twórczości znaczące miejsce zajmowała również proza. Był autorem powieści, nowel i opowiadań, często o tematyce historycznej. Do najważniejszych z jego dzieł należą: Der Heilandsweg des Benedikt Freudlos, Das Jahr der Heimat, Die Nacht der Erlösung i Die grauen Blätter Valentin Brunns, des Goldmachers. Spod jego pióra wyszło także dzieło o charakterze pedagogicznym zatytułowane Menschen um achtzehn, w którym przedstawił problem adaptacji młodej generacji wychowanej według kaiserowskich zasad w nowych warunkach, po upadku monarchii. Lüdtke był również autorem podręcznika historii dla Wehrmachtu o nazwie "1000-letnia wojna między Niemcami i Polską". Cześć prac wydał pod pseudonimem Frank Hinrich Brastatt.

Zobacz też

• Honorowi Obywatele Bydgoszczy

Przypisy

Bibliografia

• Błażejewski Stanisław, Kutta Janusz, Romaniuk Marek: Bydgoski Słownik Biograficzny. Tom IV. Bydgoszcz 1997. ISBN 83-85327-42-8, str. 70-71