Franz Reichleitner

Franz Reichleitner
Trottel
Ilustracja
SS-Hauptsturmführer SS-Hauptsturmführer
Data i miejsce urodzenia

2 grudnia 1906
Ried im Traunkreis

Data i miejsce śmierci

3 stycznia 1944
okolice Fiume

Przebieg służby
Lata służby

1937–1944

Formacja

Schutzstaffel

Stanowiska

komendant obozu zagłady w Sobiborze

Odznaczenia
Krzyż Zasługi Wojennej I klasy z mieczami (III Rzesza)

Franz Karl Reichleitner (ur. 2 grudnia 1906 w Ried im Traunkreis, zm. 3 stycznia 1944 w okolicach Fiume) – Austriak, funkcjonariusz Gestapo, SS-Hauptsturmführer, uczestnik akcji T4, drugi, a zarazem ostatni komendant obozu zagłady w Sobiborze.

Życiorys

Reichleitner (z lewej) z podwładnymi z załogi Sobiboru: Erichem Bauerem (w środku) i Johannem Niemannem (z prawej)

W 1936 roku został członkiem NSDAP, otrzymując legitymację partyjną nr 6 369 213. Rok później wstąpił w szeregi SS (numer członkowski 357 065)[1]. Po Anschlussie, w randze sekretarza kryminalnego (Kriminalsekretär), służył w placówce Gestapo w Linzu[2].

Należał do personelu akcji T4, czyli tajnego programu eksterminacji osób psychicznie chorych i niepełnosprawnych umysłowo. Pracował w „ośrodku eutanazji” na Zamku Hartheim, gdzie z czasem objął stanowisko kierownika administracyjnego[2][3]. W Hartheim poznał przyszłego inspektora obozów zagłady akcji „Reinhardt”, Christiana Wirtha[3], a także wielu późniejszych członków personelu Sobiboru[4].

Pod koniec sierpnia 1942 roku pierwszy komendant obozu zagłady w Sobiborze, Franz Stangl, został przeniesiony na stanowisko komendanta obozu zagłady w Treblince. Decyzją kierownika akcji „Reinhardt”, SS-Brigadeführera Odilo Globocnika, na stanowisku komendanta Sobiboru zastąpił go Reichleitner[5]. Po przybyciu do obozu zaprowadził znacznie surowszą dyscyplinę niż poprzednik[6]. Unikał kontaktu z żydowskimi więźniami oraz sporadycznie uczestniczył w przyjmowaniu transportów[a], stąd we wspomnieniach ocalonych jego osoba pojawia się stosunkowo rzadko[3]. Został zapamiętany jako alkoholik i wręcz obsesyjny antysemita[7]. Szlomo Szmajzner wspominał, że Reichleitner lubił okazywać swoją władzę zarówno żydowskim więźniom, jak i członkom załogi, którzy traktowali go z wyraźnym respektem[8]. Więźniowie nadali mu przydomek Trottel (niem. „idiota”), gdyż było to słowo, którym najczęściej się do nich zwracał[9].

W okresie, gdy pełnił funkcję komendanta, w komorach gazowych Sobiboru zgładzono około 100 tys. Żydów[10]. Odpowiadał także za brutalne traktowanie więźniów przydzielonych do obozowych komand roboczych, m.in. osobiście zarządził egzekucję kilkunastu Żydów w odwecie za zbiorową ucieczkę „komanda leśnego” (lipiec 1943)[11]. Wiosną 1943 roku otrzymał awans do stopnia SS-Hauptsturmführera[6][12]. W czasie buntu więźniów Sobiboru, który wybuchł 14 października 1943 roku, nie był obecny w obozie, gdyż przebywał na urlopie. Po powrocie przez pewien czas nadzorował prace związane z likwidacją obozu i zacieraniem śladów po jego istnieniu[6].

Pod koniec 1943 roku został podobnie jak większość weteranów akcji „Reinhardt” przeniesiony do Einsatz R operującej na wybrzeżu Adriatyku. Zadaniem tej jednostki była likwidacja miejscowych Żydów oraz walka z jugosłowiańską i włoską partyzantką[13][14]. Reichleitner objął dowództwo nad placówką Einsatz R w Fiume[15]. 3 stycznia 1944 roku poległ w potyczce z włoskimi partyzantami[6][7]. Spoczywa na niemieckim cmentarzu wojskowym w Costermano[7].

Został odznaczony Krzyżem Zasługi Wojennej z Mieczami[16].

Film

Franz Reichleitner jest jednym z antagonistów w brytyjskim filmie telewizyjnym Ucieczka z Sobiboru z 1987 roku. W jego postać wcielił się Eric P. Caspar[17].

Uwagi

  1. ↑ Więźniowie Sobiboru zapamiętali, że w jednym z transportów, przy których likwidacji obecny był Reichleitner, przywieziono starego Żyda, który po wyprowadzeniu z wagonu oświadczył, że nie wierzy w niemieckie zapewnienia o „lekkiej pracy i dobrych warunkach życia”. Następnie nabrał w obie dłonie po garści piachu i zwrócił się do SS-Oberscharführera Karla Frenzla ze słowami: „Widzisz jak rozrzucam ten piasek, powoli, ziarenko po ziarenku, a wiatr je rozwiewa? To was właśnie czeka. Cała wasza wielka Rzesza zniknie, jak unoszący się kurz albo ulotny dym!”. Następnie odszedł wraz z tłumem recytując modlitwę Szema Jisrael, po czym w pewnym momencie odwrócił się i przy słowach „Jeden jest Pan” spoliczkował Frenzla. Ten zamierzał rzucić się na Żyda, lecz rozbawiony tą sceną Reichleitner powstrzymał go słowami: „Ja wyrównam z nim rachunki, ty wracaj do swojej roboty”. Następnie odprowadził starca na bok i zastrzelił go na oczach rodziny i całego transportu. Patrz: Bem 2014 ↓, s. 243 i Arad 1999 ↓, s. 188–189.

Przypisy

  1. ↑ The Sobibor Perpetrators An overview of the German and Austrian SS and Police Staff. deathcamps.org. [dostęp 2018-01-01].
  2. ↑ a b Webb 2017 ↓, s. 315.
  3. ↑ a b c Arad 1999 ↓, s. 188.
  4. ↑ Bem 2014 ↓, s. 118.
  5. ↑ Webb 2017 ↓, s. 60–61.
  6. ↑ a b c d Webb 2017 ↓, s. 316.
  7. ↑ a b c Bem 2014 ↓, s. 122.
  8. ↑ Webb 2017 ↓, s. 61.
  9. ↑ Webb 2017 ↓, s. 61 i 316.
  10. ↑ Kuwałek 2014 ↓, s. 38–39 i 59.
  11. ↑ Bem 2014 ↓, s. 264.
  12. ↑ Arad 1999 ↓, s. 167–168.
  13. ↑ Heberer 2004 ↓, s. 76–77.
  14. ↑ Bem 2014 ↓, s. 122 i 126.
  15. ↑ Heberer 2004 ↓, s. 77.
  16. ↑ Reichleitner, Franz Karl (ang.). tracesofwar.com. [dostęp 2021-07-18].
  17. ↑ Escape from Sobibor. Full Cast & Crew (ang.). imdb.com. [dostęp 2018-01-01].

Bibliografia

  • Yitzhak Arad: Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps. Bloomington i Indianapolis: Indiana University Press, 1999. ISBN 978-0-253-21305-1. (ang.)
  • Marek Bem: Sobibór. Obóz zagłady 1942–1943. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2014. ISBN 978-83-7399-611-3.
  • Patricia Heberer: Ciągłość eksterminacji: Sprawcy „T4” i „akcja Reinhardt”. W: Dariusz Libionka (red.): Akcja Reinhardt. Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2004. ISBN 83-89078-68-6.
  • Robert Kuwałek. Nowe ustalenia dotyczące liczby ofiar niemieckiego obozu zagłady w Sobiborze. „Zeszyty Majdanka”. XXVI, 2014. Lublin. ISSN 0514-7409. 
  • Chris Webb: The Sobibor death camp. History, Biographies, Remembrance. Stuttgart: ibidem-Verlag, 2017. ISBN 978-3-8382-0966-1. (ang.)

Media użyte na tej stronie

DEU KVK 1 Klasse swords BAR.svg
Baretka: Wojenny Krzyż Zasługi z Mieczami I Klasy (III Rzesza).
SS-Hauptsturmführer collar.svg
Autor: Rama, Licencja: CC BY-SA 2.0 fr
Rang insignia of the SS/Waffen-SS, here universal collar patches to the CO-rank “SS-Hauptsturmfuehrer” until 1945.
Kommandant des Vernichtungslager Sobibor Franz Reichleitner.jpg
Autor: Johann Niemann, Licencja: CC BY-SA 4.0
Kommandant des Vernichtungslager Sobibor Franz Reichleitner