Franz von Papen

Franz von Papen
Ilustracja
(c) Bundesarchiv, Bild 183-1988-0113-500 / CC-BY-SA 3.0
Pełne imię i nazwisko

Franz Joseph Hermann Michael Maria von Papen

Data i miejsce urodzenia

29 października 1879
Werl

Data i miejsce śmierci

2 maja 1969
Obersasbach

Kanclerz Rzeszy
Okres

od 1 czerwca 1932
do 3 grudnia 1932

Przynależność polityczna

Zentrum

Poprzednik

Heinrich Brüning

Następca

Kurt von Schleicher

Wicekanclerz Rzeszy
Okres

od 30 stycznia 1933
do 1 lipca 1934

Przynależność polityczna

bezpartyjny

Premier Prus
Okres

od 20 lipca 1932
do 3 grudnia 1932

Poprzednik

Otto Braun

Następca

Kurt von Schleicher

Okres

od 30 stycznia 1933
do 10 kwietnia 1933

Poprzednik

Kurt von Schleicher

Następca

Hermann Göring

podpis

Franz Joseph Hermann Michael Maria von Papen (ur. 29 października 1879 w Werl, zm. 2 maja 1969 w Obersasbach) – polityk Republiki Weimarskiej (Partia Centrum) i początków III Rzeszy, niemiecki dyplomata.

Dzieciństwo i nauka

Papen urodził się w bogatej rodzinie w Werl w Westfalii, był trzecim dzieckiem Friedricha von Papen-Köningen (1839-1906) i Anny Laury von Steffens (1852-1939)[1].

Papen uczył się w korpusie kadetów w Bensberg. Po czterech latach nauki odbył trzyletni staż w akademii wojskowej w Lichterfelde. Papen dołączył do niemieckiego sztabu generalnego jako kapitan w marcu 1913 roku.

Działalność polityczna

Od czerwca do grudnia 1932 kanclerz Rzeszy na czele pozaparlamentarnego rządu o profilu skrajnie konserwatywnym[2].

Najważniejszym posunięciem rządu Papena było odsunięcie od władzy w Prusach socjaldemokratycznego (SPD) rządu Ottona Brauna i wprowadzenie zarządu komisarycznego rządu Rzeszy (20 lipca 1932). Oznaczało to utratę kontroli nad administracją[3] największego kraju związkowego Rzeszy (2/3 terytorium państwa) przez największe ugrupowanie republikańskie i antyhitlerowskie i w konsekwencji pośrednie utorowanie drogi do władzy NSDAP – największego ugrupowania antyparlamentarnego i antyrepublikańskiego. Komisarzem Rzeszy w Prusach został sam Franz von Papen. 12 września 1932, wobec braku gotowości do ustąpienia po wyborach z 31 lipca 1932, kiedy to NSDAP zdobyła 230 mandatów, olbrzymią większością głosów (512:42) Reichstag uchwalił wobec niego wotum nieufności. Po popadnięciu 17 listopada w konflikt z własnym gabinetem został odsunięty od władzy przez Kurta von Schleichera, który obiecał prezydentowi Hindenburgowi stworzenie większości w Reichstagu poprzez dokonanie rozłamu w NSDAP (p. Gregor Strasser). W wyniku fiaska polityki Schleichera w tej kwestii, von Papen był osobą pośredniczącą w tajnych rozmowach pomiędzy Hitlerem a Hindenburgiem. Ich efektem było zdymisjonowanie rządu Schleichera (28 stycznia 1933) i mianowanie w dniu 30 stycznia 1933 Adolfa Hitlera kanclerzem Rzeszy. W rządzie Hitlera (początkowo koalicyjnym – NSDAP i DNVP) Papen objął stanowisko wicekanclerza.

Cieszył się zaufaniem prezydenta Paula von Hindenburga. 20 lipca 1933 roku kardynał Pacelli (późniejszy papież Pius XII) podpisał w Rzymie konkordat z Niemcami. Negocjacje konkordatu prowadził w imieniu rządu Rzeszy von Papen i on też ze strony niemieckiej podpisał ten dokument[4][5]. Na mocy konkordatu Watykan miał wycofać poparcie dla niemieckiej partii katolickiej Centrum (która 6 lipca 1933 jako ostatnia partia demokratyczna Niemiec podjęła wymuszoną przez reżim decyzję o samorozwiązaniu). Prócz tego artykuł 14 tego układu głosił: „Bulle nominacyjne dla arcybiskupów, biskupów, koadiutorów z prawem następstwa lub prałata niezależnego wtedy dopiero zostaną wydane, gdy nazwisko kandydata przedstawione zostanie pełnomocnikowi Rzeszy w odnośnym kraju i zostanie ustalone, że nie istnieją przeciwko niemu zastrzeżenia natury ogólnopolitycznej”.

17 czerwca 1934 na uniwersytecie w Marburgu von Papen wygłosił przemówienie (autorstwa Edgara Junga), w którym publicznie wezwał do powrotu do praworządności i swobody wypowiedzi w życiu publicznym Niemiec, zniweczonej w konsekwencji rządów NSDAP. Rozpowszechnianie tekstu przemówienia wicekanclerza Rzeszy zostało zablokowane przez cenzurę, zaś Adolf Hitler rozpoczął ostateczne przygotowania do krwawej czystki politycznej, mającej zabezpieczyć jego władzę wobec spodziewanej rychłej śmierci prezydenta Hindenburga – formalnego i faktycznego zwierzchnika sił zbrojnych Rzeszy. Czystka została przeprowadzona siłami SS przy faktycznym, uzyskanym w ostatniej chwili przez Hitlera, poparciu armii[6]. Rozpoczęta w nocy z 29 na 30 czerwca 1934 była skierowana z jednej strony przeciwko kierownictwu SA (na czele z Ernstem Roehmem), z drugiej przeciw oponentom Hitlera w kręgach chadeckich, narodowokonserwatywnych i potencjalnym przywódcom opozycji (Kurt von Schleicher, Gregor Strasser). Czystkę określono jako tzw. Noc długich noży.

Po nocy długich noży, w czasie której zamordowano również bliskich współpracowników Papena (Herbert von Bose, Edgar Jung), Papen został przejściowo internowany w areszcie domowym. 1 lipca 1934 zrezygnował z urzędu wicekanclerza. Po śmierci Hindenburga (2 sierpnia 1934) wobec połączenia dekretem rządu Rzeszy urzędów Prezydenta i Kanclerza Rzeszy i oficjalnego powierzenia nowego urzędu („Führer i Kanclerz Rzeszy”) Adolfowi Hitlerowi urząd wicekanclerza został zlikwidowany z dniem 7 sierpnia 1934.

Papen był następnie ambasadorem w Austrii (1934–1938 – do Anschlussu), później w Turcji (1939–1945)[7]. Nazywany był „Sługusem Hitlera” i „Diabłem w cylindrze”[8]. W czasie procesu norymberskiego uniewinniony, lecz skazany przez komisję denazyfikacyjną na osiem lat robót przymusowych. Został zwolniony w 1949. W 1959 otrzymał od Jana XXIII tytuł tajnego szambelana papieskiego.

Gabinet von Papena

(c) Bundesarchiv, Bild 183-R1230-505 / CC-BY-SA 3.0
Gabinet von Papena
  • Franz von Papen – kanclerz Rzeszy
  • Konstantin von Neurath – minister spraw zagranicznych
  • Wilhelm von Gayl (DNVP) – minister spraw wewnętrznych
  • Lutz Schwerin von Krosigk – minister finansów Rzeszy
  • Hermann Warmbold – minister gospodarki Rzeszy
  • Hugo Schäffer – minister pracy Rzeszy
  • Franz Gürtner (DNVP) – minister sprawiedliwości Rzeszy
  • Kurt von Schleicher – minister obrony (Reichsheer)
  • Paul Eltz von Rübenach – minister poczty i transportu Rzeszy
  • Magnus von Braun – minister rolnictwa Rzeszy

Przypisy

  1. Richard Rolfs, The Sorcerer's Apprentice: The Life Of Franz von Papen. Lanham: University Press of America., s. 4.
  2. Z uwagi na dominację konserwatywnych polityków z tytułami arystokratycznymi gabinet był określany ironicznie rządem baronów.
  3. A co w ówczesnej sytuacji politycznej najważniejsze – pruską policją.
  4. Reichskonkordat (with Hitler, 1933): Full text (ang.). [dostęp 2012-05-07].
  5. W książce Satan in Top Hat (Szatan w cylindrze) Tibor Koeves skomentował to następująco: Konkordat był dla Hitlera wielkim osiągnięciem. Stanowił pierwsze poparcie moralne z zewnątrz, i to od wielce poważanego autorytetu.
  6. Armia poparła Hitlera w zamian za obietnicę rezygnacji z planów Roehma remilitaryzacji Rzeszy w oparciu o kadry SA i likwidację zagrożenia dla statusu armii ze strony kierownictwa SA.
  7. Na tym stanowisku podpisał Niemiecko – Turecki Układ o przyjaźni z 18 czerwca 1941 r. (Treaty of Friendship Between Germany and Turkey June 18, 1941).
  8. J. Heydecker, J. Leeb, Trzecia Rzesza w świetle Norymbergi. Bilans tysiąca lat, Warszawa 1979.

Bibliografia

  • Franz von Papen: Memoirs. London: Andre Deutsch, 1952.
  • Richard Rolfs: The Sorcerer's Apprentice: The Life Of Franz von Papen. Lanham: University Press of America.. 1995. ISBN 0-7618-0163-4. (ang.)

Media użyte na tej stronie

Hitler portrait crop (colorized).jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 183-H1216-0500-002 / CC-BY-SA
Portrait of Adolf Hitler.
Franz von Papen signature.svg
Franz von Papen signature
Defendants in the dock at nuremberg trials.jpg
View of the defendants in the dock at the International Military Tribunal trial of war criminals in Nuremberg, Bavaria, Germany.
Bundesarchiv Bild 183-1988-0113-500, Franz v. Papen.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 183-1988-0113-500 / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
Geburtstag des Vizekanzlers.

Der Stellvertreter des Reichskanzlers, Vizekanzler Franz von Papen, wird am 29.10. 54 Jahre alt. Herr von Papen, der sich um die Einigung des nationalen Deutschland ein historisches Verdienst erworben hat, ist gebürtiger Westfale und war zunächst aktiver Offizier, 1913 Hauptmann im Grossen Generalstab, 1914-16 Militär-Attachè in Washington und in Mexiko. In den beiden letzten Kriegsjahren nahm Herr von Papen am Feldzug teil und war zuletzt Oberstleutnant und Chef des Stabes der 4. Osmanischen Armee. Als Mitglied des Zentrums hat er dem Preussischen Landtag von 1920 bis 1928 und von 1930 - 1932 angehört. Am 1. Juni 1932 übernahm Herr von Papen auf Wunsch des Reichspräsidenten das Reichskanzleramt, das er bis zum 2. Dezember innehatte. Seit dem 30. Januar 33 , dem Tag der Amtsübernahme der Regierung Hitler, ist Herr von Papen Stellvertreter des Reichskanzlers.

37161-33
Bundesarchiv Bild 183-R1230-505, Reichkabinett von Papen.jpg
(c) Bundesarchiv, Bild 183-R1230-505 / CC-BY-SA 3.0
Dla celów dokumentacyjnych Niemieckie Archiwum Federalne często zachowywało oryginalny opis fotografii, który może być błędny, tendencyjny, przestarzały bądź politycznie skrajny. Info non-talk.svg
ADN-ZB, Deutschland, Neues Reichskabinett:

1. Juni 1932: Reichskanzler Franz von Papen bildet ein von Schleicher unter Mitwirkung von Schacht vorbereitetes Kabinett. Die Regierung ist ohne jede parlamentarische Mehrheit.
UBz: Das neue Kabinett.
Stehend vlnr: Dr. Franz Gürtner (Justiz), Dr. Warmbold (Wirtschaft), General von Schleicher (Reichswehr).

Sitzend vlnr: Braun (Ernährung und Landwirtschaft sowie Ostkommissar), Wilhelm Freiherr von Gayl (Inneres), Reichskanzler von Papen, Konstantin Freiherr von Neurath (Äußeres).
Coat of arms of Prussia.svg

Prussian Eagle in the era of Wilhelm II.