Friedrich Paulus

Friedrich Wilhelm Ernst Paulus

(c) Bundesarchiv, Bild 183-B24575 / Mittelstaedt, Heinz / CC-BY-SA 3.0 Friedrich Paulus (w mundurze generała)
feldmarszałek
Data i miejsce urodzenia	23 września 1890 Guxhagen
Data i miejsce śmierci	1 lutego 1957 Drezno
Przebieg służby
Lata służby	1910–1943 1953–1956
Siły zbrojne	Armia Cesarstwa Niemieckiego Reichswehra Wehrmacht Nationale Volksarmee
Stanowiska	dowódca 6 Armii
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa II wojna światowa • kampania wrześniowa • kampania francuska • operacja „Barbarossa” • operacja „Fall Blau” • bitwa stalingradzka
Odznaczenia

(c) Bundesarchiv, Bild 101I-021-2081-31A / Mittelstaedt, Heinz / CC-BY-SA 3.0

Friedrich Paulus na południu Związku Radzieckiego w styczniu 1942 roku

Friedrich Wilhelm Ernst Paulus (ur. 23 września 1890 w Guxhagen, zm. 1 lutego 1957 w Dreźnie) – niemiecki feldmarszałek. Dowódca przeprowadzonych na dużą skalę strategicznych symulacji działań na froncie wschodnim. Współtwórca operacji „Barbarossa”. Dowódca 6 Armii Polowej, która zapisała się na kartach historii, dzięki krwawym bojom w Stalingradzie. Pierwszy niemiecki feldmarszałek, który podczas działań II wojny światowej skapitulował i dał się wziąć do niewoli.

Młodość i okres przed II wojną światową

Friedrich Wilhelm Ernst Paulus urodził się 23 września 1890 roku w Breitenau, osiedlu Guxhagen. Mimo że potocznie mówi się o Paulusie jako o szlachcicu, dodając przydomek von, jest to błąd historyczny. Był synem biednego i mało znaczącego urzędnika. Gdy był młodzieńcem, nazywano go żartobliwie „lordem”. Później, wraz ze szlifami i nader wartościowymi osiągnięciami, zyskał przydomek „majora z seksapilem”. Było to związane z faktem, że Paulus świetnie się prezentował, był szarmancki i kurtuazyjny. Dbał o elegancję i higienę (ponoć czasami zmieniał bieliznę osobistą 6 razy dziennie) oraz zwracał szczególną i wyjątkową uwagę na prawidłową postawę ciała, dzięki czemu zawsze poruszał się z gracją. Uważał, iż tylko w ten sposób może choć powierzchownie dorównać swym rówieśnikom z lepszych rodzin^[1].

Pomimo trudności finansowych rodziców Paulus uczył się w gimnazjum w Kassel, gdzie w 1909 roku otrzymał świadectwo dojrzałości.

Po nieudanych staraniach o przyjęcie do marynarki, najbardziej elitarnej części armii cesarskiej, młody Paulus zdecydował się na studia uniwersyteckie. Rozpoczął naukę na wydziale prawa na Uniwersytecie Filipa w Marburgu. Uczył się bardzo dobrze i pilnie, gdyż sądził, iż tylko ciężką pracą można osiągnąć dobrą pozycje w hierarchii społecznej. W marcu 1910 roku, skończywszy jeden semestr studiów, wstąpił ochotniczo jako szeregowy do 3 Badeńskiego Pułku Piechoty w Rastatt.

W niedługim czasie awansował na stopień chorążego. Wkrótce też został skierowany do szkoły wojskowej w Emgers, by w sierpniu 1911 roku otrzymać stopień podporucznika. Mając 22 lata, poślubił wywodzącą się z jednego z najznamienitszych rodów rumuńskich Elenę Rosetti-Solescu, siostrę kolegi z pułku. Jego letnia rezydencja mieściła się w Krośnie Odrzańskim.

Podczas I wojny światowej służył w Niemieckim Korpusie Alpejskim, w którym walczył m.in. na Bałkanach oraz pod Verdun. Osiągnął stopień kapitana. Jego służba miała głównie charakter sztabowy. Paulus zawsze przejawiał do niej największe predyspozycje i zdolności.

Po wojnie, w październiku 1922 roku, odesłano Paulusa do Berlina na specjalny kurs dla oficerów sztabu generalnego, zorganizowany przez Ministerstwo Reichswehry. Później młody oficer przeszedł jeszcze jeden kurs w Wyższej Szkole Technicznej. Po ukończeniu szkoleń w 1924 roku powrócił do służby, lecz nie na długo. W 1929 roku wrócił na uczelnię w okręgu Badenia-Wirtembergia, ale już w roli wykładowcy.

W dwudziestoleciu międzywojennym Paulus dowodził eksperymentalną jednostką pancerną^[2]. W 1938 roku został szefem sztabu XVI Korpusu Armijnego generała Heinza Guderiana.

II wojna światowa

Krótko przed wojną Paulus objął dowództwo nad 4 Gruppenkommando. Podczas ataku III Rzeszy na Polskę został szefem sztabu 10 Armii^[2], która 26 października 1939 roku została przemianowana na 6 Armię Polową. Po udanej operacji Fall Weiss Paulus wziął również udział w ataku na Francję i kraje Beneluksu^[2].

29 listopada 1940 roku w Berlinie Paulus – wówczas w stopniu generała majora – został promotorem ściśle tajnych, przeprowadzonych na wielką skalę symulacji działań strategicznych na froncie wschodnim^[3].

W maju roku następnego awansował i został głównym kwatermistrzem, tj. pierwszym zastępcą szefa wojsk lądowych. Na tym stanowisku przygotowywał i wprowadzał korekty do planu wojny ze Związkiem Radzieckim, zwanym operacją „Barbarossa”^[2].

Na ziemiach polskich, krótko przed atakiem na ZSRR, stacjonował prawdopodobnie w Nowej Dębie^[4][5][6].

Choć Paulus nie miał doświadczenia w dowodzeniu dużą formacją, wkrótce potem feldmarszałek Walter von Reichenau polecił go na stanowisko dowódcy 6 Armii^[2], którym to Paulus nominalnie został w styczniu 1942 roku. Z tą armią Paulus odniósł szereg sukcesów, m.in. odpierając radziecką ofensywę na Charków w 1942 roku. W sierpniu 1942 roku zdecydowano, iż armia Paulusa zostanie skierowana do walk o zdobycie Stalingradu.

(c) Bundesarchiv, Bild 183-F0316-0204-005 / CC-BY-SA 3.0

Feldmarsz. Friedrich Paulus udający się do niewoli radzieckiej

Pomimo wielokrotnie ponawianych ataków, miasto nie zostało ostatecznie zdobyte przez Niemców, chociaż zajęli oni ok. 90% jego terenu. Przeciwnie – z biegiem czasu 6 Armia została okrążona i niemal całkowicie odcięta od zaopatrzenia, które w niewystarczającym stopniu dostarczane było drogą powietrzną. Paulus zdawał sobie sprawę ze złego położenia swoich wojsk i był zwolennikiem wyrwania się z okrążenia, mając równocześnie świadomość, że będzie się to wiązało z utratą znacznej części ciężkiego sprzętu. Oddziały pancerne pod dowództwem gen. Seydlitz-Kurzbacha miały przerwać pierścień okrążenia. Hitler zakazał jednak jakichkolwiek działań odwrotowych, obiecując zaopatrzenie 6 Armii z powietrza, a następnie przywrócenie połączenia z resztą wojsk w wyniku równoczesnego ataku z zewnątrz i wewnątrz kotła.

W bardzo ciężkich zimowych warunkach, przy ostrym mrozie i zamieci śnieżnej, oddziały pod dowództwem feldmarszałka Ericha von Mansteina próbowały 12 grudnia uderzeniem z zewnątrz przerwać okrążenie. Operacja odsieczy z zewnątrz nosiła kryptonim Wintergewitter (Burza zimowa). Wyrwanie się z okrążenia wojsk w kotle i wyjście odsieczy naprzeciw nosiło kryptonim Donnerschlag (Uderzenie pioruna). Von Manstein odebrał rozkaz Hitlera w ten sposób, iż ma otworzyć korytarz, przez który wydostanie się 6 Armia i przeprowadzona zostanie ewakuacja. Z drugiej strony Paulus dostał rozkazy, które mówiły o utrzymaniu miasta za wszelką cenę. Von Manstein liczył na równoczesne ze swoim uderzenie Paulusa i połączenie obu armii. Jednak Paulus odmawiał rozpoczęcia akcji bez rozkazu Hitlera i padł tym samym ofiarą własnego posłuszeństwa. Rozkazy Hitlera nie nadeszły nigdy. Pomimo lokalnych sukcesów, próby przebicia się przez okrążenie nie powiodły się. W pewnym momencie obie armie dzieliło tylko kilkanaście kilometrów bronionych przez oddziały sowieckie. Cały czas próbowano dostarczać zaopatrzenie drogą powietrzną, lecz wbrew zapewnieniom głównego dowódcy Luftwaffe, Hermanna Göringa, nie zdołano tą drogą (głównie z powodu braku lotnisk i dostatecznej liczby samolotów transportowych oraz niezwykle ciężkich warunków atmosferycznych) należycie zaopatrzyć wojska Paulusa. W efekcie brakowało żywności, materiałów pędnych oraz amunicji.

Nieudane próby przerwania blokady, brak właściwego zaopatrzenia oraz potęgujące się bombardowania i ataki wojsk sowieckich spowodowały, że wojsko Paulusa znalazło się w tragicznym położeniu. Sytuację tę obrazują słowa Paulusa, które wypowiedział do jednego ze swych oficerów^[7]:

Ludzie padają z wyczerpania. Od czterech dni już nic nie jedli. Co ja mam powiedzieć jako dowódca armii, gdy żołnierz przychodzi do mnie i mówi: Panie generale, proszę mi dać kromkę chleba. Zjadamy ostatnie konie. Czy kiedykolwiek wyobrażał pan sobie naszych żołnierzy, jak rzucają się na padłego konia, odcinają głowę i wyjadają surowy mózg? Jak możemy walczyć, skoro nasi żołnierze nawet nie mają zimowych mundurów?

Hitler kategorycznie zakazał jednak kapitulacji i rozkazał bronić miasta, choćby do ostatniego żołnierza. Oprócz obsesyjnego uporu Hitlera przedłużanie się walk wiązało znaczne siły sowieckie, które nie mogły zostać użyte w działaniach ofensywnych na innych kierunkach. W tym kontekście poświęcenie 6 Armii miało istotne znaczenie strategiczne i prawdopodobnie zapobiegło załamaniu się całego frontu południowego.

(c) Bundesarchiv, Bild 183-25343-0001 / CC-BY-SA 3.0

Friedrich Paulus przemawiający podczas konferencji prasowej w Berlinie Wschodnim w 1954 roku

W przededniu kapitulacji, tj. 30 stycznia 1943 roku, Paulus został awansowany przez Hitlera do stopnia feldmarszałka. Adolf Hitler liczył na to, że Paulus nie skapituluje i popełni samobójstwo, bowiem od 1871 roku żaden niemiecki feldmarszałek nie dał się żywcem wziąć do niewoli. W mniemaniu Hitlera samobójstwo Paulusa stanowiłoby symbol nieustępliwości wojsk niemieckich. Hitler, gdy dowiedział się o kapitulacji Paulusa i jego oddaniu się w ręce sowieckie, wpadł we wściekłość, mówiąc, że kobieta pozbawiona godności potrafi popełnić samobójstwo, a nie ma do tego odwagi feldmarszałek niemiecki. Równocześnie ogłosił, że do końca wojny nikogo już nie mianuje feldmarszałkiem.

Paulus nie zamierzał odebrać sobie życia i 31 stycznia 1943 roku bezwarunkowo poddał się dowódcy 64 Armii – generałowi Szumiłowowi. Po przesłuchaniach, w marcu tego samego roku, wraz z innymi wyższymi oficerami Wehrmachtu został zesłany do łagru Krasnogorodskij Nr 27.

Po zamachu na Hitlera w lipcu 1944 roku przystąpił pod presją do zorganizowanej w ZSRR antynazistowskiej organizacji Komitet Narodowy Wolne Niemcy (Nationalkomitee Freies Deutschland – NKFD).

Po wojnie

Willa i rezydencja feldmarszałka Friedricha Wilhelma Ernsta Paulusa w Dreźnie Oberloschwitz

W 1946 roku Paulus zeznawał jako świadek przed Międzynarodowym Trybunale Wojskowym w Norymberdze^[8].

Do Niemiec Paulus wrócił z niewoli dopiero w 1953 roku i zgodził się osiąść w NRD. Prasa w RFN spekulowała, czy będzie uczestniczyć w tworzeniu wojsk lądowych NRD, które wówczas funkcjonowały zakamuflowane jako Kasernierte Volkspolizei (KVP, z niem. Skoszarowana Policja Ludowa). W rzeczywistości Paulus tylko doradzał jej dowódcom. Został też szefem instytutu historycznego przy akademii KVP w Dreźnie. Na zlecenie władz próbował jednoczyć żyjących w obydwu państwach niemieckich weteranów Wehrmachtu do walki przeciw wstąpieniu RFN do NATO. Plan ten, z uwagi na to, że Paulus na Zachodzie był skompromitowany kolaboracją z Sowietami nie przyniósł spodziewanych rezultatów^[9].

Po wielomiesięcznej chorobie zmarł w 1957 roku w Dreźnie. Jego ciało zostało sprowadzone na Zachód i pochowane obok zwłok żony w Baden-Baden^[10].

Feldmarszałka Paulusa wzięła do niewoli 1. kompania 255 Wołgogradzko-Korsuńskiego Pułku Zmechanizowanego Gwardii. Pułk ten po II wojnie światowej stacjonował na terytorium Polski, w Pstrążu. Na budynku 1. kompanii widniała pamiątkowa tablica o treści: 1-a kompania 255 PZ Gw. w Stalingradzie wzięła do niewoli feldmarszałka Paulusa. Tablica ta nie zachowała się po opuszczeniu Polski przez Armię Radziecką^[11].

Odznaczenia

• Okucie Ponownego Nadania Krzyża Żelaznego II Klasy (21 września 1939)^[12]
• Okucie Ponownego Nadania Krzyża Żelaznego I Klasy (27 września 1939)^[12]
• Wspomnienie w Wehrmachtbericht (30 maja 1942, 11 sierpnia 1942, 31 stycznia 1943, 1 lutego 1943, 3 lutego 1943)^[12]
• Krzyż Rycerski Krzyża Żelaznego (26 sierpnia 1942)^[12]
• Liście Dębu do Krzyża Rycerskiego (15 stycznia 1943)^[12]
• Order Michała Walecznego (5 lutego 1943)^[12]
  • III Klasy
  • II Klasy
  • I Klasy
• Krzyż Honorowy dla Walczących na Froncie^[12]
• Medal Pamiątkowy 13 marca 1938^[12]
• Medal Pamiątkowy 1 października 1938 z okuciem Zamek Praga^[12]
• Medal za Kampanię Zimową na Wschodzie 1941/1942^[12]
• Odznaka za 25-letnią Służbę w Heer^[12]
• Order Krzyża Wolności I Klasy^[12]

Przypisy

Bibliografia

• Bogusław Wołoszański, Tajna wojna Hitlera, ISSN 83-904972-2-0.
• Wolfgang Benz, Historia Trzeciej Rzeszy, ISSN 83-7436-076-3.