Friedrich Wilhelm von Erdmannsdorff

Friedrich Wilhelm von Erdmannsdorff

Portret von Erdmannsdorffa pędzla Friedricha Tischbeina, 1796
Data i miejsce urodzenia	18 maja 1736 Drezno
Data i miejsce śmierci	9 marca 1800 Dessau
Dziedzina sztuki	Architektura
Epoka	Klasycyzm

Friedrich Wilhelm Freiherr von Erdmannsdorff (ur. 18 maja 1736 w Dreźnie, zm. 9 marca 1800 w Dessau) – niemiecki architekt, działający głównie na terenie księstwa Dessau-Anhalt, przedstawiciel niemieckiego wczesnego klasycyzmu. Zaprojektował pałac Wörlitz – pierwszy w stylu klasycystycznym na terenie Niemiec. Jego uczniem był Friedrich Gilly, późniejszy nauczyciel Karola Fryderyka Schinkla.

Życiorys

Von Erdmannsdorff był synem Ernsta Ferdinanda von Erdmannsdorffa – architekta (niem. Hofbaumeister) na dworze księcia von Dessau-Anhalt^[1].

W latach 1754–1757 studiował na uniwersytecie w Wittenberdze historię, filozofię i językoznawstwo^[1]. W 1761–1762 pojechał w pierwszą podróż studyjną do Włochy, odwiedzając Wenecję i Florencję, gdzie zapoznał się z włoską sztuką i architekturą i zaczął sporządzać pierwsze szkice^[1]. W trakcie studiów w Wittenberdze poznał księcia Franza von Anhalt-Dessau, z którym odbył liczne podróże studyjne^[1]. Po zakończeniu wojny siedmioletniej, w latach 1763–1764 towarzyszył Franzowi w podróży do Anglii^[2]. Celem podroży obok zaznajomienia się z trendami w sztuce i architekturze były studia nad gospodarką, szczególnie nad angielskim rolnictwem, handlem, rzemiosłem oraz zapoznanie się z działalnością manufaktur^[3]. Po powrocie do kraju, Franz wprowadził podpatrzone w Anglii nowe metody gospodarowania, m.in. nowoczesne techniki uprawy w rolnictwie i ogrodnictwie, zreorganizował armię i służbę zdrowia, zreformował system szkolny^[3]. Za jego panowania Dessau stało się centrum myśli oświeceniowej^[3]. Podczas pobytu w Anglii von Erdmannsdorff studiował angielską literaturę o budowlach antycznych, zapoznał się z dziełami angielskich architektów, m.in. Williama Chambersa oraz braci Johna, Roberta i Jamesa Adamów^[1]. Po powrocie zajął się tłumaczeniem dzieła Witruwiusza o architekturze antycznej, którego jednak nie ukończył^[1]. W latach 1765–1766 towarzyszył Franzowi w rocznej Grand Tour po Włoszech, Niderlandach, Francji i Anglii^[2][1]. W Rzymie znalazł się pod wpływem niemieckiego archeologa i historyka sztuki Johanna Joachima Winckelmanna, studiował również architekturę u Charles’a-Louisa Clérisseaua, prekursora architektury klasycystycznej w Anglii^[1]. Po powrocie przeprojektował wnętrza Wielkiej Sali i Owalnego Kabinetu w pałacu w Dessau^[1].

Płyta na grobie Friedricha Wilhelma von Erdmannsdorffa w Dessau

(c) I, Nikater, CC BY-SA 3.0

Pałac Wörlitz

Pałac Georgium

Pozostając pod wrażeniem angielskiej sztuki ogrodowej, Franz rozpoczął ok. 1765 pierwsze projekty ogrodowe w stylu angielskim. Po ślubie z Luise von Brandenburg-Schwedt w 1767, książę wybrał Wörlitz na swoją siedzibę, gdzie zlecił von Erdmannsdorffowi projekt nowego pałacu i ogrodów w stylu angielskim^[2], zainspirowany ogrodami Stourhead, Stowe i Claremont, widzianymi podczas podroży po Anglii^[4]. Pałac w Wörlitz był pierwszym wzniesionym w stylu klasycystycznym na terenie Niemiec (1769–1773)^[5]. Von Erdmannsdorff zaprojektował go jako angielski dom wiejski, otoczony parkiem w stylu angielskim – pierwszym tego typu w Europie kontynentalnej^[5].

W latach 1770–1771 von Erdmannsdorff udał się po raz trzeci do Włoch, by ukończyć rozpoczęte studia^[1]. W Rzymie spotykał się z artystami i archeologami, m.in. z Clérisseau, Piranesim i Hackertem^[1]. W 1775 i 1785 von Erdmannsdorff odbył wraz z Franzem kolejne dwie podróże do Anglii^[3]. Po powrocie często przebywał w Berlinie i Poczdamie, gdzie na zlecenie króla pruskiego Fryderyka Wilhelma II przeprowadzał renowację nieistniejącego już dziś Zamku Berlińskiego (niem. Berliner Schloss) w stylu klasycystycznym (1787–1789)^[6] i oraz prowadził przebudowę pokoju dziennego w pałacu Sanssouci^[1]. W 1782 ożenił się z Wilhelminą von Ahlimb, z którą miał dwie córki^[7]. W latach 1789–1790 udał się w kolejną podróż do Włoch z następcą tronu księstwa Braunschweigu, nabywając dla króla pruskiego wiele cennych dzieł sztuki^[1]. W 1790 pojechał z następcą tronu księstwa Dessau-Anhalt w dwumiesięczną podróż do Weimaru, Gothy, Kassel i Karlsruhe, a następnie osiadł w Dessau, gdzie spędził resztę życia^[2].

Działalność

Von Erdmannsdorff był prekursorem klasycyzmu w Niemczech – jego styl bazuje na studiach architektury antycznej i prac angielskich architektów neo-klasycznych^[1]. Jednym z jego uczniów był Friedrich Gilly^[1], późniejszy nauczyciel Karola Fryderyka Schinkla^[8].

Wybrane dzieła

Wörlitz

• 1769–1773 Pałac Wörlitz
• 1773 Dom Gotycki (niem. Gotisches Haus)^[9]

Dessau

• 1774–1778 Pałac Luisium^[10]
• po 1780 Pałac Georgium^[11]
• 1794–1798 dawny teatr dworski (niem. Hoftheater)^[12]

Zobacz też

Przypisy