Front Litewsko-Białoruski

Front Litewsko-Białoruski

Odznaka pamiątkowa Frontu Litewsko-Białoruskiego
Historia
Państwo	II Rzeczpospolita
Sformowanie	15 maja 1919
Rozformowanie	23 marca 1920
Dowódcy
Pierwszy	gen. por. Stanisław Szeptycki
Ostatni	gen. por. Stanisław Szeptycki
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka, wojna litewska, łotewska wojna o niepodległość (bitwa pod Dyneburgiem)
Organizacja
Dyslokacja	Lida, Mołodeczno, Mińsk (sztaby)
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Podległość	Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego
Skład	Patrz niżej

gen. por. Stanisław Szeptycki ze swoim sztabem zima 1920

Front Litewsko-Białoruski – związek operacyjny Wojska Polskiego utworzony w trakcie wojny polsko-bolszewickiej dyrektywą Wodza Naczelnego Józefa Piłsudskiego z 15 maja 1919.

Historia

Po zwycięskiej wyprawie wileńskiej na terenach b. Wielkiego Księstwa Litewskiego operowały 4 grupy taktyczne: gen. Rydza Śmigłego, Mokrzeckiego, Lasockiego i płk Zarzyckiego. W związku z ogólną reorganizacją WP postanowiono je 15 maja 1919 zespolić we Front Litewsko-Białoruski pod dowództwem generała Stanisława Szeptyckiego^[1], którego zadaniem miało być wprowadzenie w życie koncepcji federalistycznej, czyli utworzenia niepodległych Litwy i Białorusi, które miały być buforem między II RP a ZSRR.

Ofensywa letnia w 1919

Reorganizacja wojsk nie przyniosła ożywienia na froncie polsko-radzieckim. Spowodowane było to zagrożeniem wojną polsko-niemiecką, próbą rozstrzygnięcia konfliktu z Ukrainą oraz ofensywą Denikina. W wyniku tego jednostki po obu stronach nie mogły zostać wzmocnione i doszło jedynie do niewielkich starć pod Czartoryskiem, Radziwiłłowem i Rafałówką z sowiecką Litewsko-Białoruską Armią Radziecką^[2].

Dopiero po podpisaniu traktatu pokojowego przez Niemcy oraz wyparciu wojsk zachodnioukraińskich za Zbrucz doszło do ofensywy polskiej, rozpoczętej 1 lipca. Wówczas 2 DPLeg. uderzyła z Bogdanowa na Wilejkę z zamiarem oskrzydlenia zgrupowania radzieckiego w Mołodecznie, atakowanego przez polskie lotnictwo. Stawiało ono jednak silny opór, choć wycofało się 4 lipca na Połock i Mińsk. Wtedy po raz pierwszy pojawiła się okazja oskrzydlenia wojsk sowieckich w Mińsku, lecz front miał wówczas do tej operacji za małe siły, więc działania w tym rejonie ustały.

W drugiej dekadzie lipca część Dywizji Litewsko-Białoruskiej pod dowództwem gen. Lasockiego próbowała zdobyć wyjście z Puszczy Nalibockiej, w wyniku czego między nią a 2 DPLeg. wytworzyła się luka, w którą w połowie lipca uderzyły wojska radzieckie. Zagrażało to prawemu skrzydłu 2 Dywizji, więc przesunięto na północ oddziały Lasockiego i ściągnięto posiłki znad linii demarkacyjnej z Litwą. Niebezpieczeństwo to zmusiło Naczelne Dowództwo WP to wzmocnienia z końcem lipca sił frontu 8 Dywizją Piechoty z Frontu Mazowieckiego i grupą gen. Konarzewskiego z Frontu Wielkopolskiego (był to dopiero początek transportu wojsk z zachodniej granicy na wschodnią, który apogeum osiągnął w sierpniu).

W ostatniej dekadzie lipca gen. Szeptyckiemu podporządkowano też Grupę Poleską^[3].

W związku z tym na początku sierpnia rozpoczęła się tzw. operacja mińska.

Józef Piłsudski w Mińsku 1919

Polegała ona na okrążeniu Mińska przez zgrupowanie północne (2 DPLeg., 1 DSW), wspierane przez 1 pułk Ułanów Wielkopolskich mający zdobyć Borysów i odciąć drogę odwrotu wojskom sowieckim, oraz południowe (1 DLB, 9 DP). Z kolei z Rakowa uderzyć na Kojdanów miała grupa Lasockiego. W wyniku tych działań WP (po zażartych walkach) 8 sierpnia wkroczyło do Mińska.

Pokonana Armia Czerwona próbowała utrzymać Borysów nad Berezyną, jednak 2 Dywizja Piechoty zdobyła miasto i tym samym przyczółek nad rzeką. Tymczasem 1 DSW (dawna grupa Konarzewskiego) po pokonaniu wycofującego się spod Mińska zgrupowania radzieckiego w Ihumeniu 28 sierpnia zdobyła (wraz z 1 Pułkiem Czołgów) twierdzę Bobrujsk. Także 1 Dywizja Litewsko-Białoruska doszła do Berezyny, z wyjątkiem grupy gen. Mokrzyckiego która miała utrzymać łączność z zaliczaną od 14 sierpnia w skład Frontu 9 Dywizją Piechoty (Grupą Poleską). W tym czasie wojska frontu wsparły powstanie sejneńskie, staczając kilka potyczek z wojskami litewskimi. Utarczki na linii demarkacyjnej, powodowane chęcią odzyskania przez Litwinów Wilna, trwały do lata 1920 roku, kiedy to przerodziły się w regularne działania zbrojne.

We wrześniu na północnym skrzydle 8 DP ruszyła na Lepel i Połock a grupa gen. Rydza-Śmigłego (1 DPLeg. i 1 BJ) na Dryssę i Dyneburg. W roli ich przeciwników występowały 15. (dawna Łotewska) i 16 Armia (dawna Zachodnia). Doszło do całomiesięcznych walk na linii Dyneburg-Połock, zakończonych osiągnięciem Dryssy oraz wyparciem sowietów za Dźwinę i tym samym zwycięstwem polskim. W połowie października nastąpił kontratak 15 Armii, zakończony odwrotem 8 Dywizji nad Autę. Dopiero po przybyciu posiłków (z dywizji: 1 oraz 3 legionowe i 1 Litewsko-Białoruskiej) i wielodniowych walkach wojska polskie wróciły na poprzednie pozycje. Wówczas siły dowodzonego przez generała Stanisława Szeptyckiego Frontu po przybyciu posiłków wyglądały następująco:

Wyprawa dyneburska w 1920

FT-17 1 Pułku Czołgów pod Dyneburgiem

Pierwszą kampanią WP w 1920 było wyzwolenie Dyneburga (wraz z wojskiem łotewskim), które przygotowywane było już od grudnia. Udział w niej miało wziąć 30 tys. żołnierzy polskich (1 DPLeg., 3 DPLeg. i 1 pcz) oraz 10 tys. łotewskich. Dowódcą całej akcji był gen. ppor. Edward Rydz-Śmigły. Akcji nadano nazwę Operacja „Zima”, a rozpoczęła się 3 stycznia, co przy mrozie 25 °C i gwałtownych śniegach umożliwiło forsowanie Dźwiny po lodzie. Po krótkich i zażartych walkach oddziały polskie zajęły Dyneburg, z wyjątkiem części 1 Dywizji Legionów, która na północy w Wyszkach odpierała ataki odsieczy radzieckiej. Następnie wojska polsko-łotewskie kontynuowały działania, osiągając 25 stycznia linię Dryssa-Jezioro Oświejskie, od kiedy to jednostki polskie zostały stopniowo zastępowane przez łotewskie, z wyjątkiem dyneburskiej cytadeli, z której Polacy wycofali się dopiero w lipcu.

Wyprawa kijowska w 1920

Linia frontu po wyprawie dyneburskiej

28 stycznia Rada Komisarzy Ludowych zgłosiła chęć rozmów pokojowych, lecz wywiad polski zaobserwował koncentrację sił radzieckich przy linii frontu. W związku z tym Naczelne Dowództwo WP zaplanowało nową operacją zaczepną, tzw. wyprawę kijowską. Początkowa (operacja mozyrska) faza miała rozgrywać się na Polesiu. W tym celu 9 DP wzmocniły: II BJ, pułk piechoty oraz 20 dział, czyli razem dywizja liczyła 6100 piechurów i 400 kawalerzystów. 5 marca znad Uboreci ruszyły 2 uderzenia polskie: piechoty na Mozyrz, jazdy na Barbarów (oba miasta opanowano tego samego dnia) oraz znad Ptyczy uderzenia pomocnicze na Kalinkowicze (zajęte 6 marca). Siły radzieckie reprezentowane tu były przez 57 i część 47 DS. 7 marca 9 Dywizja zaczęła umacnianie swoich pozycji, a 8 marca zajęła Rzeczycę. Następnie siły radzieckie (10, 17 i 57 DS) 4 razy (16 marca, 30 marca-3 kwietnia, 6 kwietnia i 15 kwietnia) nieudanie kontratakowały. Jedynym ich sukcesem było zdobycie 15 marca Rzeczycy, odbitej 10 maja. Był to początek operacji kijowskiej, lecz ostatni akord działań Frontu, ponieważ w związku z kolejną reorganizacją WP (rozkazem NDWP nr 1940/I z 7 marca) 23 marca wszystkie fronty rozwiązano, a jednostki podległe gen. Szeptyckiemu weszły w skład następujących armii (stan z maja):

Dowództwo 4 Armii powstało w oparciu o odpowiednio zredukowany sztab Frontu Litewsko-Białoruskiego, dowództwo 1 Armii w oparciu o dowództwo Frontu Pomorskiego, a dowództwo 7 Armii w oparciu o dowództwo Grupy Operacyjnej gen. Żeligowskiego^[5].

W trakcie I ofensywy Tuchaczewskiego z tych związków 17 maja utworzono Front gen. Szeptyckiego.

Ordre de Bataille

Stan na dzień 15 sierpnia 1919

• Kwatera Główna Frontu Litewsko-Białoruskiego
• Dywizja Litewsko-Białoruska
• 1 Dywizja Piechoty Legionów
• 2 Dywizja Piechoty Legionów
• 9 Dywizja Piechoty
• 2 Brygada Strzelców Wielkopolskich
• XVI Kombinowana Brygada Piechoty (21 i 33 pp)
• Suwalski pułk piechoty
• 1 Brygada Jazdy
• 2 Brygada Jazdy
• I Grupa Lotnicza
• Dowództwo Twierdzy Grodno
• 3 i 4 kompania II batalionu saperów
• 3 i 4 kompania III batalionu saperów
• III batalion Wojsk Kolejowych
• IV batalion Wojsk Kolejowych
• Pociąg Pancerny nr 2 „Piłsudczyk”
• Pociąg Pancerny nr 2 „Śmiały”
• Pociąg Pancerny „Śmiały” (szeroki)
• I Warszawski batalion etapowy w Brześciu
• I Warszawski batalion etapowy
• II Kielecki batalion etapowy
• I Krakowski batalion etapowy
• II Krakowski batalion etapowy w Brześciu
• IV Krakowski batalion etapowy
• IV Lwowski batalion etapowy
• IV Łódzki batalion etapowy
• baon straży kolejowej
• Oddział Sztabowy
• Ekspozytura Żandarmerii Polowej Frontu Litewsko-Białoruskiego
• kompania telegraficzna
• Poczta Polowa nr 26
• Szpital Polowy nr 15

15 sierpnia 1919 roku stan żywionych, łącznie z formacjami zapasowymi Dywizji Litewsko-Białoruskiej i formacjami etapowymi frontu, wynosił 2012 oficerów i 74.440 żołnierzy oraz 15.335 koni.

Zmiany w OdeB

• 8 Dywizja Piechoty (od sierpnia)
• 1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich/14 Dywizja Piechoty (od sierpnia)
• 1 Pułk Czołgów (od sierpnia)
• 3 Dywizja Piechoty Legionów (od października)
• 6 Dywizja Piechoty (od października)
• 10 Dywizja Piechoty (od października)

Łącznie:

• ok. 60 000 żołnierzy (zima 1919/1920)^[6]

Obsada personalna dowództwa

Dowódca frontu

• gen. por. Stanisław Szeptycki (1919–1920)

Szefowie sztabu

• płk SG Jan Thullie (1919)
• płk SG Eugeniusz Tinz (1920)

Oficerowie dowództwa

• szef sanitarny – gen. ppor. lek. Aleksander Bernatowicz

Wyposażenie

Wojska Frontu formowały się głównie na terenach pod dawną okupacją niemiecką, więc posiadały przede wszystkim wyposażenie tamtejszej produkcji. Dodatkowym źródłem zaopatrzenia były magazyny Ober-Ostu w Brześciu Litewskim, Białymstoku i Grodnie oraz sprzęt zdobyczny powstańców wielkopolskich oraz własnych oddziałów. Zaś od 1919 zaczęto używać amerykańskich mundurów z demobilu oraz produkcji krajowej w kolorze khaki.

Ponieważ w WP używano wówczas wiele typów różnych broni, w poniższym wykazie znajdą się tylko te najczęściej używane.

• karabiny powtarzalne: Mauser wz. 98, Mosin wz. 91
• karabiny maszynowe: Maxim wz. 08, Maxim wz. 08/15, Maxim wz. 10
• działa 76 mm wz. 1902
• czołgi Renault FT-17
• samoloty: Albatros B.II, Hannover Roland CL.II, Salmson 2

Zobacz też

• Odznaka Pamiątkowa Frontu Litewsko-Białoruskiego

Przypisy

Bibliografia

• Norman Davies: White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War, 1919-20. London: Pimlico, 2003. ISBN 83-03-01373-4.
• Janusz Odziemkowski: Piechota polska w wojnie z Rosją bolszewicką 1919-1920. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adam”, 2010. ISBN 978-83-7072-650-8.
• Juliusz S. Tym: Naczelny wódz w kampaniach wojennych 1919–1920 oraz 1939–1945. W: Tomasz Kośmider (red.): Naczelny dowódca sił zbrojnych w systemie obronnym państwa polskiego. Warszawa: Akademia Obrony Narodowej, 2014. ISBN 978-83-7523-329-2.
• Tadeusz Wawrzyński. Dowództwa frontów 1919-1920. „Biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego 20/1997”. 
• Mieczysław Wrzosek: Wojny o granice Polski Odrodzonej. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1992. ISBN 83-214-0752-8.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.