Frydek (Frydek-Mistek)

Frydek

Część miasta Frydka-Mistka
Frydecki rynek i zamek
Herb
Państwo	Czechy
Kraj	morawsko-śląski
Miasto	Frydek-Mistek
Powierzchnia	13,7 km²
Populacja (2001) • liczba ludności	33326
Kod pocztowy	738 01
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego Frydek
Położenie na mapie Czech (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Frydek
49°41′08″N 18°21′02″E/49,685556 18,350556
Portal Czechy

Frydek (cz. Frýdek, niem. Friedek, Friedeck, łac. Fridecca) – dawne miasto, obecnie część miasta Frydek-Mistek w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Frydek-Mistek w Czechach w granicach historycznego regionu Śląska Cieszyńskiego. Większość obszaru dawnego Frydka leży w granicach dwóch gmin katastralnych o nazwach Frýdek i Panské Nové Dvory o łącznej powierzchni ponad 1373 ha (Frýdek - 1063,3532 ha^[1], Panské Nové Dvory - 309,6755 ha^[2]). Populacja w 2001 wynosiła 33326 osób^[3], zaś w 2012 odnotowano 3008 adresów^[4].

Historia

Frydek leży na prawym brzegu rzeki Ostrawicy, na której w grudniu 1261 uregulowana została granica pomiędzy śląską kasztelanią cieszyńską księstwa opolsko-raciborskiego a Morawami co potwierdzono w specjalnym dokumencie wystawionym przez nowego króla czeskiego Przemysła Ottokara II.

Zanim powstał Frydek w obrębie jego dzisiejszych granic leżała samodzielna osada Jamnica, opisana jako miasteczko Jemnicz oppidis^[5] w dyplomie lennym Kazimierza I cieszyńskiego potwierdzonym przez Jana Luksemburskiego 23 lutego 1327 w Bytomiu. Obok widniał również dodatkowy zapis cum municionibus świadczący o istniejącym obronnym grodzie i potwierdzający to, że osada ta musiała istnieć wcześniej. Być może zapis item in Janutha w dokumencie Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis datowanym na ok. 1305 rok odnosił się do Jamnicy^[6]. Gród ten powstał najprawdopodobniej jeszcze zanim powstało księstwo cieszyńskie (1290) lub niewiele później^[7], skoro w Liber fundationis... nie określono liczby łanów, z których miałoby pobierać dziesięcinę. Po powstaniu księstwa cieszyńskiego granica na Ostrawicy została po raz kolejny uregulowana w 1297^[8]. Przypuszczalnie już wówczas przewidywano jej przekształcenie się w miasto, jednak po 1327 nie została lokowana. Wstrzymanie jej rozwoju i nie przeniesienie na prawo niemieckie może być związane ze stagnacją osadniczą lub też z małą zamożnością jej mieszkańców. Przy takim obrocie sprawy możliwe jest, że następni książęta cieszyńscy scedowali założenie nowego miasta obcemu zasadźcy, zapewne Niemcowi^[9].

Miasto Frydek zostało założone na gruntach Jamnicy, niejako na jej przedłużeniu, aczkolwiek nie w jej bezpośrednim sąsiedztwie. Proces lokacji na prawie niemieckim rozpoczął się pod koniec pierwszej połowy XIV wieku, na co wskazuje brak wzmianki o nim we wspomnianym dokumencie lennym z 1327 roku. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi dopiero z 1386, a następna z 1416 roku^[10], w międzyczasie Jamnica i tamtejszy gród i kościół (którego funkcję parafialną jeszcze w XIV wieku przejął kościół we Frydku) powoli zanikły^[11]. W czasie kiedy lokowano miasto powstał również nowy zamek ściśle związany z miastem i z połączonymi umocnieniami i obwałowaniami grodowym (inaczej niż w Jamnicy). Zadaniem zamku było strzeżenie przejścia na szlaku handlowym z Moraw do Cieszyna. Na zamku tym miał swą siedzibę również książęcy urzędnik, mający pobierać i gromadzić w tej części księstwa cieszyńskiego daniny od poddanych. Założona w XIV wieku parafia św. Jana Chrzciciela^[12] w połowie XV wieku liczyła 450 osób^[13]. W XV wieku Kazimierz II cieszyński postanowił rozbudować zamek by mógł pełnić również rolę siedziby książęcej. Z 1523 pochodzi wzmianka o miejscowym szpitalu (przysiółku dla ubogich) powstałym prawdopodobnie w XV wieku^[14]. W 1423 książę Bolesław nadał miastu szereg przywilejów^[15]. W 1434 księżna Ofka, żona Bolesława I, zastawiła Frydek wraz z okolicznymi wioskami Arnoštowi z Tworkowa. Po śmierci Ofki w 1447 nastąpił Frydek z okolicznymi wsiami otrzymał Bolko II, a po jego śmierci jako oprawę wdowią, jego żona księżna Anna. W następnych dekadach zastawnymi właścicielami klucza frydeckiego byli Mikołaj Kornic z Dębowca, Jan Burzej z Klvova, Janusz Labut z Křin i Jan Trnka z Raciborza^[16]. Pod koniec panowania Kazimierza II w zastaw zatrzymał te Jan z Pernsteinu, a w 1554 formalnie odzyskał je Wacław III Adam, który na jego terenie poszerzył wpływy luteranizmu, a z powodu nieustających kłopotów finansowych zastawiał dalej dobra frydeckie Jerzemu Czelo z Czechowic, Burianowi Barskiemu z Bastie i Janowi Puklerowi z Grodziska, z kolei w 1560 wydzielił z księstwa dla swego syna Fryderyka Kazimierza dział obejmujący początkowo Frydek, Frysztat i Skoczów z okolicznymi wsiami^[17]. Z powodu rosnących długów swego syna dobra frydeckie definitywnie sprzedał co w 1573 utworzyło frydeckie państwo stanowe. 14 lutego tego roku zakupili je za 36 000 złotych Jerzy i Maciej z Łagowa i Starej Wsi (von Logau i Altendorf) z dolnośląskiej rodziny szlacheckiej. Posiadali oni również położone po drugiej stronie Ostrawicy dobra misteckie. Na frydeckim zamku zasiadł Jerzy z Łagowa przebudowując go przy okazji w stylu renesansowym. 17 listopada 1581 Logauowie sprzedali zarówno dobra frydeckie jak i misteckie biskupowi ołomunieckiego Stanisławowi Pawłowskiemu. Z powodu protestów szlachty śląskiej w 1584 odsprzedał państwo frydeckie Bartłomiejowi Bruntalskiemu z Wierzbna (Vrbno), obaj przyczynili się do usunięcia ewangelickich pastorów i wpływów nowego wyznania we frydeckim państwie stanowym^[18]. W 1599 cieszyński książę Adam Wacław zamierzał ponowić staranie o odzyskanie Frydka^[19]. W 1636 odkupił je Jerzy hrabia von Oppersdorff, który frydecki zamek przebudował w stylu barokowym.

Za czasów frydeckiego państwa stanowego miasto rozwijało się jako jego ośrodek administracyjny. Już od czasów zastawu przez Jan z Pernsteinu zwiększało się znaczenie ludności częskojęzycznej obok niemieckiej^[20]. W 1580 swoje warsztaty prowadziło tu 63 sukienników (!), 16 szewców, 8 kowali, 7 rzeźników, 4 garncarzy^[21], 24 mieszkańców posiadało większe gospodarstwa rolne w okolicy, np. 10 w Jamnicy, 41 posiadało zagrody na gruntach miejskich^[22], w sumie mieszczanie mieli około 190 gospodarstw i zagród, co w zestawieniu z liczbą domostw miejskich (163) oznacza, że praktycznie każdy mieszczanin zajmował się rolnictwem^[23]. Znaczny rozwój nastąpił na przełomie XVIII i XIX wieku. Frydek stał się ośrodkiem przemysłu włókienniczego.

Według austriackiego spisu ludności z 1900 w 681 budynkach we Frydku na obszarze 1023 hektarów mieszkało 9037 osób, co dawało gęstość zaludnienia równą 883,4 os./km², z tego 8400 (93%) mieszkańców było katolikami, 308 (3,4%) ewangelikami a 326 (3,6%) żydami, 3 osoby były innego jeszcze wyznania, 4981 (55,1%) było czesko-, 3362 (37,2%) niemiecko- a 543 (6%) polskojęzycznymi^[24]. Do 1910 roku liczba budynków wzrosła do 734 a mieszkańców do 9879 osób, z czego 9199 (93,1%) było katolikami, 353 (3,6%) protestantami, 353 (3,6%) żydami, 5123 (51,9%) niemiecko-, 4033 (40,8%) czesko- a 574 (5,8%) polskojęzycznymi^[25].

Po I wojnie światowej Polska nie wnosiła pretensji do Frydku i okolic jako terenów w większości zamieszkanych przez ludność czeską (nie zalicza się więc go do tzw. Zaolzia). W związku z tym w 1918 roku Frydek wraz z Mistkiem znalazł się w granicach Czechosłowacji. W latach międzywojennym silny był tutejszy ruch robotniczy zaznaczony trzykrotnymi strajkami generalnymi w latach 1930-1931^[26]. W marcu 1939 roku Niemcy zajęli Frydek wcielając miasto do Protektoratu Czech i Moraw.

1 stycznia 1943 roku połączono Frydek, Mistek i kilka okolicznych wsi w miasto Frydek-Mistek. W maju 1945 ciężkie walki o miasto pomiędzy wycofującą się armią niemiecką i oddziałami Armii Czerwonej (zakończone 4 maja wyparciem Niemców na Morawy). Po wojnie Frydek-Mistek włączono ponownie do Czechosłowacji.

Zabytki

Przypisy