Fryderyk I Dzielny
 Fryderyk Dzielny na XIX-wiecznym malowidle | |
| margrabia Miśni | |
| Okres | |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| margrabia Miśni | |
| Okres | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| landgraf Turyngii (do 1307 r. z Diezmannem) | |
| Okres | |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data urodzenia | |
| Data i miejsce śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka | |
| Żona | Agnieszka z Gorycji |
| Dzieci | Fryderyk |
| Żona | Elżbieta z Lodbeburg-Arnshaugk |
| Dzieci | Elżbieta, Fryderyk II Poważny |
Fryderyk I Dzielny, niem. Friedrich I. der Freidige (ur. 1257, zm. 16 listopada 1323 na zamku Wartburg w obecnym Eisenach) – landgraf Turyngii od 1298 (do 1307 z bratem Diezmannem), margrabia Miśni 1291–1296 i od 1307, palatyn saski w latach 1281–1291 z dynastii Wettinów.
Życiorys
Był najstarszym synem margrabiego Miśni i landgrafa Turyngii, Albrechta II oraz Małgorzaty, córki cesarza Fryderyka II Hohenstaufa.
Po śmierci w 1268 Konradyna, ostatniego przedstawiciela męskiej linii Hohenstaufów, matka Fryderyka w imieniu syna zgłosiła roszczenia do dziedzictwa tronu, jej zabiegi o koronę dla syna nie zakończyły się jednak powodzeniem.
Wraz z młodszym bratem Dytrykiem (zwanym Diezmannem) wystąpił także przeciwko ojcu. Ten źle ich traktował, a w 1270 wygnał ich matkę. W latach 80. XIII w. doszło do wojny obu braci z ojcem. Jej przyczyną były starania tego ostatniego o uznanie jego spadkobiercą ich młodszego brata przyrodniego. W efekcie ojciec musiał przyznać im w 1281 palatynat saski, a w latach 1289–1290 zgodzić się na dopuszczenie do współrządów oraz oddać im część Miśni. Zrealizowaniu tego ostatniego postanowienia zapobiegł kuzyn Fryderyk Tuta, który opanował ten teren.
Po śmierci Tuty w 1291 Fryderyk i Diezmann opanowali Miśnię – ojcu pozostawili wyłącznie Landsberg, który ten sprzedał margrabiom brandenburskim. Zgodnie z układem między braćmi Fryderyk został margrabią Miśni, a Diezmann otrzymał tzw. Osterland. Z kolei w 1294 ojciec, mimo zawartego rok wcześniej układu z Diezmannem o następstwie tego ostatniego w Turyngii, sprzedał ją wybranemu w 1292 na króla Niemiec Adolfowi z Nassau. Król Adolf zgłaszał także roszczenia wobec Miśni, uważając, że po śmierci Tuty powinna ona powrócić jako opuszczone lenno do Cesarstwa. Pokonał wówczas braci, którzy w 1296 opuścili Miśnię. Diezmann udał się na Łużyce, a Fryderyk do Henryka Karynckiego (szwagra Fryderyka) – uczestniczył później w jego podróżach do Włoch, Wiednia i Pragi, a także współpracował z opozycją wobec króla Adolfa.
Po śmierci Adolfa w 1298 bracia podjęli wojnę przeciwko jego następcy Albrechtowi I Habsburgowi. Zdołali opanować większą część Turyngii, choć wojna toczyła się ze zmiennym szczęściem (Albrecht oblegał nawet braci na zamku Wartburg). W 1307 bracia zdołali pokonać Albrechta i opanować Miśnię, a sytuację rozwiązała ostatecznie śmierć Albrechta. W tym samym roku, podczas ataku na Lipsk zginął Diezmann, a zatem Fryderyk, także z powodu odsunięcia żyjącego wciąż ojca, został jedynym władcą Miśni i Turyngii, choć nadal prowadził walki z niektórymi miastami oraz z Brandenburgią.
W 1310 nowy król Niemiec Henryk VII Luksemburski oficjalnie uznał Fryderyka jako władcę Miśni i Turyngii. Nie powiodły się jednak walki o Landsberg i Łużyce toczone z Brandenburgią – Fryderyk schwytany przez margrabiego Waldemara musiał zgodzić się (na mocy układu zawartego w 1312) na odstąpienie od swych roszczeń do tych terytoriów oraz zapłacenie wysokiego okupu za swoją wolność. Walki ponownie wybuchły w 1316 i były tym razem szczęśliwsze dla Fryderyka.
Ciężko chory od 1321 został odsunięty od rządów, które odtąd zamiast niego sprawowała żona. Zmarł dwa lata później. Fryderyk był dwukrotnie żonaty. W 1286 poślubił Agnieszkę, córkę Meinharda II, hrabiego Gorycji i Tyrolu oraz księcia Karyntii. Zmarła ona w 1293. Z tego małżeństwa pochodził syn Fryderyk, który zginął jeszcze za życia ojca w 1315. W 1300 ożenił się z Elżbietą z Lodbeburg-Arnshaugk, zmarłą w 1359, z którą miał córkę Elżbietę, żonę landgrafa Hesji Henryka II Żelaznego oraz syna Fryderyka II Poważnego, który po śmierci ojca został jego następcą. Początkowo, jako małoletni, znajdował się pod kuratelą matki.
Bibliografia
- Harald Schieckel: Friedrich der Freidige. W: Neue Deutsche Biographie. T. 5. Berlin: Duncker & Humblot, 1961, s. 518–519. [dostęp 2009-12-17]. (niem.)
- Franz Xaver von Wegele: Friedrich der Freidige. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 7. Leipzig: Verlag von Dunckler & Humblot, 1878, s. 560–563. [dostęp 2009-12-17]. (niem.)
Linki zewnętrzne
- André Loh-Kliesch: Friedrich (Markgraf von Meißen, Landgraf von Thüringen) (niem.). W: Leipzig-Lexikon [on-line]. [dostęp 2009-12-17].