Frysztak

Artykuł

49°50′09″N 21°36′34″E

- błąd

39 m

WD

49°49'59.9"N, 21°37'0.1"E, 49°52'N, 21°35'E

- błąd

14 m

Odległość

621 m

Frysztak
wieś
Ilustracja
Widok Frysztaka
Państwo

 Polska

Województwo

 podkarpackie

Powiat

strzyżowski

Gmina

Frysztak

Liczba ludności (2020)

1079[1]

Strefa numeracyjna

17

Kod pocztowy

38-130[2]

Tablice rejestracyjne

RSR

SIMC

0649090[3]

Położenie na mapie gminy Frysztak
Mapa konturowa gminy Frysztak, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Frysztak”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa podkarpackiego
Mapa konturowa województwa podkarpackiego, po lewej znajduje się punkt z opisem „Frysztak”
Położenie na mapie powiatu strzyżowskiego
Mapa konturowa powiatu strzyżowskiego, po lewej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Frysztak”
Ziemia49°50′09″N 21°36′34″E/49,835833 21,609444
Strona internetowa

Frysztak (niem. Freistadt) – wieś (dawne miasto) w Polsce położona w województwie podkarpackim, w powiecie strzyżowskim, w gminie Frysztak[3].

Leży na wzgórzu nad doliną Wisłoka.

Frysztak uzyskał lokację miejską w 1366 r., zdegradowany w 1934 r. wraz z innymi mniejszymi miastami[4].

W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Frysztak. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa rzeszowskiego.

Miejscowość jest siedzibą gminy Frysztak oraz parafii Narodzenia NMP, należącej do dekanatu Frysztak, diecezji rzeszowskiej.

Części wsi

Integralne części wsi Frysztak[5][3]
SIMCNazwaRodzaj
0649108Gliniczekczęść wsi
0649114Godkówkaczęść wsi
0649120Piekłoczęść wsi
Getto we Frysztaku podczas II wojny światowej
Kościół Narodzenia NMP

Historia

Prawa miejskie uzyskał w 1366 roku[6]. Pierwotna nazwa (niem. "wolne miasto") świadczy o osadzeniu kolonistów niemieckich, którzy ulegli następnie procesowi polonizacji. Od 1340 roku był częścią ziemi sanockiej, od 1434 znajdował się w województwie ruskim. W 1474 Frysztak został kompletnie zniszczony przez wojska króla węgierskiego Macieja Korwina. Z czasem Frysztak odbudował się po owych zniszczeniach, stając się silnym lokalnym ośrodkiem rzemieślniczym. Pod koniec XVIII w. Ewaryst Andrzej, hr. Kuropatnicki w swym "Opisaniu królestw Galicyi i Lodomeryi" podawał: Frysztak. Dziedziczne miasto domu Sierakowskich; obfite w rzemieślników, którzy terlice, kulbaki, siodła robią; i ganczarzów[7].

W połowie czerwca 1898 roku we Frysztaku, podobnie jak w całym powiecie jasielskim i strzyżowskim, miały miejsce rozruchy antyżydowskie[8]. 16 czerwca grupa chłopów, do których przyłączyli się ludzie wychodzący z kościoła, zaczęła rabować, niszczyć i plądrować karczmy, sklepy, stragany i domy żydowskie. Pozbawiona kierownictwa żandarmeria, nie mogąc opanować sytuacji, otworzyła ogień. Na miejscu śmierć poniosło sześć osób, drugie tyle zmarło w wyniku odniesionych ran. Do tragicznego finału rozruchów przyczyniła się postawa władz lokalnych (presja wywierana na żandarmów przez kierownika starostwa Jana Winiarskiego) i odmowa uspokojenia nastrojów wśród parafian przez księdza Franciszka Prusaka[9].

W 1932 miejscowość utraciła prawa miejskie, mieszkańcy dwukrotnie – najpierw w 1952 r. i ponownie w 1975 r. – starali się o ich przywrócenie jednak bez powodzenia. Frysztak, pomimo formalnego braku praw miejskich, ma charakter małomiasteczkowy i stanowi lokalny ośrodek kulturalny i gospodarczy.

Ludzie związani z Frysztakiem

  • Mikołaj Frysztacki herbu Radwan (XV w.) – rycerz Króla Władysława Warneńczyka
  • Eugeniusz Ciastoń (1861–1930) – generał brygady Wojska Polskiego
  • Ludwik de Laveaux (1891–1969) – generał brygady Wojska Polskiego
  • Edwin Norbert Wagner (1899–1944) – major Wojska Polskiego, poseł, prezes Związku Inwalidów Wojennych RP
  • Paweł Wildstein (1920–2008) – pułkownik Wojska Polskiego
  • Emil Orzechowski (ur. 1944) – profesor doktor, teatrolog i kulturoznawca
  • Jan Biedroń (ur. 1963) – ksiądz, doktor teologii, rektor Wyższego Seminarium Duchownego w Sandomierzu
  • Barbara Klose (ur. 1948) – piłkarka ręczna, mistrzyni i reprezentantka Polski

Połączenia drogowe

Wieś jest położona przy drodze wojewódzkiej nr 988 prowadzącej z Babicy do Warzyc, gdzie po 12 km łączy się z drogą krajową nr 28.

Zobacz też

  • Stary cmentarz żydowski we Frysztaku
  • Nowy cmentarz żydowski we Frysztaku
  • Kościół Narodzenia Najświętszej Maryi Panny we Frysztaku

Przypisy

  1. ↑ Raport o stanie gminy w roku 2020. Stan ludności 31.12.2020 str. 7 [dostęp 2022-02-08]
  2. ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 248 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
  3. ↑ a b c GUS. Rejestr TERYT
  4. ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 30-31.
  5. ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
  6. ↑ Frysztak, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2017-05-04].
  7. ↑ Ewaryst Andrzej Kuropatnicki: "Geografia albo dokładne opisanie królestw Galicyi i Lodomeryi", Przemyśl 1786
  8. ↑ Tim Buchen: Antisemitismus in Galizien. Agitation, Gewalt und Politik gegen Juden in der Habsburgermonarchie um 1900. Berlin: Metropol Verlag, 2012, seria: Studien zum Antisemitismus in Europa. (niem.).
  9. ↑ Marcin Piotr Soboń: Frysztak jako tragiczny przykład zachowania władz porządkowych w sytuacji pogromowej. W: Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku. T. 2, Studia przypadków (do 1939 roku). Kamil Kijek, Artur Markowski, Konrad Zieliński (red.). Instytut Historii PAN, 2019.

Linki zewnętrzne

Gmina Frysztak
Wsie
Integralne
części wsi
  • Bajorki
  • Bardacie
  • Budy
  • Bukowy Las
  • Chytrówka
  • Czajki
  • Dół (Cieszyna)
  • Dół (Glinik Górny)
  • Dół (Gogołów)
  • Dół (Lubla)
  • Dół (Stępina)
  • Dwór
  • Dział (Glinik Górny)
  • Dział (Gogołów)
  • Działy
  • Florkówka
  • Folwark
  • Gliniczek
  • Godkówka
  • Góra (Cieszyna)
  • Góra (Gogołów)
  • Góra (Kobyle)
  • Granice (Glinik Średni)
  • Granice (Lubla)
  • Hucisko
  • Janków
  • Kamieniec (Glinik Średni)
  • Kamieniec (Gogołów)
  • Kępa
  • Koci Zamek
  • Kociążki
  • Koło Szkoły
  • Komorówka
  • Kopalina
  • Kozia Góra
  • Łazy (Glinik Górny)
  • Łazy (Gogołów)
  • Młyn
  • Mniszki
  • Motykówka
  • Na Łanie
  • Olszyny
  • Piekło
  • Pod Kamieńcem
  • Poddział (Glinik Górny)
  • Poddział (Gogołów)
  • Podkamieniec
  • Podlas
  • Podlesie
  • Poręby
  • Potok
  • Przygórze
  • Przyrwy
  • Pysówka
  • Rzym
  • Smagączówka
  • Sośnina
  • Sztukówka
  • W Dołach
  • Za Dworem (Cieszyna)
  • Za Dworem (Lubla)
  • Za Górą (Cieszyna)
  • Za Górą (Stępina)
  • Za Kościołem
  • Za Miastem
  • Za Szkołą
  • Za Torem
  • Zadworze
  • Zagórze (Cieszyna)
  • Zagórze (Glinik Średni)
  • Zagórze (Kobyle)
  • Zagórze (Pułanki)
  • Zakamieniec
  • Zalesie
  • Zapotok
  • Zawodzie

POL gmina Frysztak COA.svg

Powiat strzyżowski (1920–32 i 1954–75) (► II RP)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–32)
  • brak
Miasteczka (1920–32)
Gminy miejskie (1920–32 i 1954–1975)
Gromady
(1954–72)
Gminy wiejskie zbiorowe (1973–75)
Powiat krośnieński (1920–39 i 1941–75) (► II RP) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39→ i 1945–75)
Osiedla (1954–72)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39→, 1945–54 i 1973–75)
Gromady
(1954–72)
Gminy (1941–44)
Miejskie
Wiejskie

Media użyte na tej stronie

Subcarpathian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Podkarpackie Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 50.9 N
  • S: 48.95 N
  • W: 21.03 E
  • E: 23.66 E
POL województwo podkarpackie flag.svg
Flaga województwa podkarpackiego
Kosciol-frysztak.jpg
Autor: ABach, Licencja: CC BY-SA 3.0
Frysztak - zespół kościoła parafialnego: kościół pw. Narodzenia NMP (zabytek nr A-500 z 28.02.2011)
Panorama Frysztaka.jpg
Autor: Ewa Pawlik / CC BY-SA (https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0), Licencja: CC BY-SA 4.0
Panorama Frysztaka. Oryginale zdjęcie zostało wykadrowane i rozjaśnione