Fundusz Kościelny

Fundusz Kościelnyfundusz powołany na mocy art. 8 ustawy z 20 marca 1950 roku o przejęciu przez państwo dóbr martwej ręki, poręczeniu proboszczom posiadania gospodarstw rolnych i utworzeniu Funduszu Kościelnego (Dz.U. z 1950 r. nr 9, poz. 87). Miał znajdować się pod nadzorem ministra administracji publicznej. Miesiąc później Sejm zreorganizował administrację centralną i m.in. powołał do życia Urząd do Spraw Wyznań[1]. Odtąd Fundusz Kościelny do 1989 znajdował się w strukturze UdSW jako samodzielny referat.

Obecnie Fundusz Kościelny działa na rzecz wszystkich Kościołów i innych związków wyznaniowych posiadających uregulowany status prawny w Rzeczypospolitej Polskiej (także tych, którym państwo niczego zabrać nie mogło, gdyż powstały po roku 1950). Według rejestru MSWiA jest ich ponad 160. Większość pieniędzy z Funduszu dostaje Kościół katolicki. Od 1990 roku jedynym źródłem finansowania Funduszu jest budżet państwa[2].

Organizacja funduszu

Organizację, organa i tryb działania Funduszu Kościelnego określa statut stanowiący załącznik do uchwały nr 148 Rady Ministrów z dnia 7 listopada 1991 r. w sprawie statutu Funduszu Kościelnego (M.P. z 1991 r. nr 39, poz. 279). Fundusz Kościelny nie posiada osobowości prawnej. Usytuowany jest w strukturze Departamentu Wyznań Religijnych oraz Mniejszości Narodowych i Etnicznych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Finansowanie

Fundusz Kościelny początkowo miał być finansowany przede wszystkim z dochodów z nieruchomości przejętych przez państwo na mocy ustawy dotyczącej tzw. dóbr martwej ręki[3] oraz uzupełniająco poprzez dotacje państwowe uchwalane przez Radę Ministrów. Okazało się to niemożliwe – nie wiadomo, jakie są to dochody, ponieważ nigdy nie zinwentaryzowano przejętych na rzecz skarbu państwa kościelnych dóbr ziemskich. Aktualnie (zgodnie z ustawami budżetowymi) Fundusz Kościelny jest finansowany z budżetu państwa[2].

Wydatki z budżetu państwa na Fundusz Kościelny w złotych (w nawiasie całkowite wydatki Funduszu Kościelnego):

  • 1990 – 2 000 000 (2 110 071)[4]
  • 1991 – 4 656 000 (4 459 747)[4]
  • 1992 – 7 800 000 (7 932 900)[4]
  • 1993 – 9 360 000 (9 474 400)[4]
  • 1994 – 11 000 000 (11 127 109)[4]
  • 1995 – 15 000 000 (15 122 318)[4]
  • 1996 – 22 100 000 (22 376 247)[4]
  • 1997 – 25 400 000 (25 400 000)[4]
  • 1998 – 28 579 000 (28 579 000)[4]
  • 1999 – 36 778 000 (36 778 000)[4]
  • 2000 – 67 834 000 (67 834 000)[4]
  • 2001 – 132 280 000 (132 280 000)[4]
  • 2002 – 75 719 000 (75 719 000)[4]
  • 2003 – 78 333 000 (78 333 000) (0,04% wszystkich wydatków budżetu państwa)[4]
  • 2004 – 78 333 000 (78 333 000)[4]
  • 2008 – 97 908 000[5]
  • 2009 – 95 929 000[6]
  • 2010 – 86 336 000[6]
  • 2011 – 89 000 000[7]
  • 2012 – 94 374 000[8]
  • 2013 – 94 374 000[9]
  • 2014 – 94 374 000 (133 142 700)[10][11]
  • 2015 – 118 230 000 (128 058 900)[12][13]
  • 2016 – 126 230 000 (133 650 100)[14][15]
  • 2017 – 133 230 000[16][17]
  • 2018 – zabezpieczono 156 893 000[18]
  • 2019 – 140 834 000[19]

Cele funduszu

W myśl pierwszego statutu Funduszu (z 1951 r.) jego działalność powinna obejmować[20]:

  • Konserwację i odbudowę miejsc poświęconych kultowi religijnemu;
  • Udzielanie duchownym pomocy materialnej oraz lekarskiej;
  • W uzasadnionych wypadkach obejmowanie duchownych ubezpieczeniem chorobowym;
  • Dotowanie związków wyznaniowych;
  • Specjalne zaopatrzenie emerytalne duchownych „społecznie zasłużonych”.

Obecnie cele Funduszu Kościelnego to m.in.[21]:

  • dotowanie lub całkowite finansowanie składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne duchownych (całkowite dotyczy tylko misjonarzy i zakonnic klauzurowych)
  • wspomaganie kościelnej działalności charytatywnej,
  • wspomaganie kościelnej działalności oświatowo-wychowawczej i opiekuńczo-wychowawczej, a także inicjatyw związanych ze zwalczaniem patologii społecznych oraz współdziałania w tym zakresie organów administracji rządowej z Kościołami i innymi związkami wyznaniowymi,
  • odbudowę, remonty i konserwację obiektów sakralnych o wartości zabytkowej.
Struktura wydatków Funduszu Kościelnego w latach 1990–2004[4]
199019911992199319941995199619971998199920002001200220032004
(plan)
Ubezpieczenia społeczne i zdrowotne duchownych8%43%36%38%46%59%57%64%80%81%87%92%85%85%86%
Działalność charytatywno-opiekuńcza46%26%18%17%14%8%12%9%6%5%4%2%4%4%4%
Działalność oświatowo-wychowawcza14%9%14%12%13%8%8%6%3%3%2%1%3%3%3%
Remonty zabytkowych obiektów sakralnych32%26%32%34%26%24%23%21%11%11%7%5%8%8%7%

Sposób rozdziału środków

Dotacje z Funduszu Kościelnego przyznawane są na wniosek osób prawnych Kościołów i innych związków wyznaniowych lub z inicjatywy własnej Zarządu Funduszu Kościelnego. Przy decydowaniu o przyznaniu dotacji Zarząd Funduszu korzysta z opinii przedstawicielstw, jakie przy Funduszu Kościelnym mogą tworzyć osoby prawne Kościołów i innych związków wyznaniowych oraz bezpośrednio władz kościelnych.

W pierwszym roku działalności (1951) Fundusz przekazywał środki na następujące cele:

  • Odbudowa i konserwacja istniejących oraz budowa nowych obiektów sakralnych – 145.500 zł (Kościół prawosławny 60.000, Kościół Polskokatolicki 43.500, Kościół Ewangelicko-Augsburski 30.000 i Centralna Muzułmańska Gmina Wyznaniowa 12.000);
  • Pomoc materialna dla wymienionych z nazwiska duchownych (prawosławnego i polskokatolickiego) – 12.000;
  • „Dotacje na wydatki osobowe i administracyjno-materialne” – 520.000 (w tym 340.000 dla Kościoła prawosławnego i 180.000 dla polskokatolickiego);
  • Dla Kościoła ewangelicko-augsburskiego „na reorganizację prasy i organizację kursu” – 60.000.

W 1956 roku większość kwot (3.349.997 zł) wydatkowanych na działalność statutową Fundusz przeznaczył na pomoc materialną poszczególnym tzw. księżom patriotom. Pozostałe pozycje wydatków to: konserwacja i odbudowa obiektów sakralnych i innych obiektów kościelnych Kościoła rzymskokatolickiego (1.012.051,46 zł) i wyznań niekatolickich (459.000 zł) oraz dotacje związków wyznaniowych (631.291,49 zł).

Finansowanie ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych duchownych przez Fundusz Kościelny

1 lipca 1989 r. na mocy Ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o ubezpieczeniu społecznym duchownych[22] osoby duchowne zostały objęte powszechnym obowiązkowym systemem ubezpieczeń społecznych. Składkę na ubezpieczenie społeczne w wysokości określonej przez ustawę (art. 28 i 29) duchowni opłacali samodzielnie (art. 31 ust. 1), zaś za członków domów zakonnych i klasztorów – przełożeni zgromadzeń (art. 31 ust. 2). Na Fundusz Kościelny nałożono obowiązek finansowania składek członków zakonów kontemplacyjnych (art. 31 ust. 5) oraz koszty ubezpieczenia osób, które bez konieczności opłacania składek nabyły w momencie wejścia w życie ustawy uprawnienia emerytalne lub rentowe (art. 37). Rada Ministrów uchwałą z dnia 7 listopada 1991 r. (M.P. z 1991 r. nr 39, poz. 279) wprowadziła status Funduszu Kościelnego uzupełniony o odpowiednie zapisy realizujące postanowienia ustawy.

Od 1 stycznia 1999 r. Ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych[23] zobowiązano Fundusz Kościelny do finansowania 80% składek na ubezpieczenie społeczne, rentowe i wypadkowe osób duchowych (art. 16 ust. 10) oraz 100% składek za członków zakonów kontemplacyjnych klauzurowych, misjonarzy w okresach pracy na terenach misyjnych (art. 16 ust. 10), pozostawiając duchownym możliwość samodzielnego opłacania dobrowolnego ubezpieczenie chorobowego (art. 16. ust. 11). Jednocześnie Ustawą z dnia 18 lipca 1998 r. o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym[24] ustawodawca zobowiązał Fundusz Kościelny do finansowania składki na ubezpieczenie zdrowotne duchownych, z wyłączeniem osób duchownych będących podatnikami podatku dochodowego od osób fizycznych lub zryczałtowanego podatku od przychodów osób duchownych (art. 1 pkt. 23 lit. c). Zapisy te utrzymano w obowiązującej obecnie Ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych[25] (art. 86 ust. 4).

Finansowanie remontów obiektów sakralnych z Funduszu Kościelnego

Od 2016 obowiązują przepisy ustawowe dające podstawę do udzielania przez Fundusz Kościelny dotacji na konserwację i remonty obiektów sakralnych i kościelnych o wartości zabytkowej[26].

Krytyka

Pieniądze z Funduszu dostają także Kościoły, których dóbr państwo nigdy nie przejęło[27]. Krytycy wskazują też, że Kościół odzyskał już wszystkie zabrane mu ziemie, więc fundusz stracił rację bytu[28][29][30].

Zapowiedź likwidacji

W exposé z 18 listopada 2011 r. Prezes Rady Ministrów Donald Tusk wyraził intencję zaprzestania finansowania ubezpieczeń emerytalnych osób duchownych z budżetu państwa, argumentując, iż z uwagi na zaspokojenie roszczeń majątkowych Kościołów, ustały przesłanki dla dalszego uprzywilejowania duchowieństwa w systemie emerytalnym[31]. W odpowiedzi na interpelację poselską nr 671 w sprawie Komisji majątkowej i ewentualnej likwidacji Funduszu Kościelnego[32] przedstawiciel Rządu wyjaśnił, że nałożenie na Fundusz Kościelny obowiązku finansowania ubezpieczeń społecznych osób duchownych Ustawą z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych nie stanowiło realizacji zapisów Konkordatu między Stolicą Apostolską i Rzecząpospolitą Polską i może być zmienione bez porozumienia z przedstawicielami Kościołów. Zamianę Funduszu Kościelnego „na bardziej nowoczesne sposoby finansowania różnych form działalności kościołów” zawierać ma przygotowywana przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji Ustawa o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz niektórych innych ustaw[32][33].

W grudniu 2012 Klub Poselski Ruch Palikota podjął próbę ograniczenia finansowania Funduszu zgłaszając m.in. 5899 poprawek do projektu ustawy budżetowej na 2013 rok, z których każda kolejno zmniejszała o 12 tys. zł dotacje i subwencje w części 43 – Wyznania religijne oraz mniejszości narodowe i etniczne w rozdziale 75822 – Fundusz Kościelny, z przeznaczeniem na utworzenie nowej rezerwy celowej pod nazwą „Finansowanie zabiegów in vitro[34]. Poprawki stały się jednak bezprzedmiotowe, gdyż wcześniej na wniosek Klubu Parlamentarnego Platformy Obywatelskiej zmniejszono środki w tym rozdziale o 94 mln 373 tys. zł tworząc nową rezerwę celową w części 83 pod nazwą Fundusz Kościelny[35]. W styczniu 2013 Sejm przyjął poprawkę Senatu, zgodnie z którą zwiększono dotacje i subwencje na Fundusz Kościelny o 94 mln 373 tys. zł przy jednoczesnym skreśleniu tej pozycji z listy rezerw celowych[36].

Zobacz też

Przypisy

  1. Dz.U. z 1950 r. nr 19, poz. 156.
  2. a b Artur Stopka: Księża płacą z własnej kieszeni!. www.goscniedzielny.pl. [dostęp 2017-11-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-09-26)]. (pol.).
  3. Zygmunt Zieliński, Kościół w Polsce 1944-2002 POLWEN Radom 2003, s. 90.
  4. a b c d e f g h i j k l m n o p Racjonalista.pl – Fundusz Kościelny.
  5. Ustawa budżetowa na rok 2008, załącznik 2.
  6. a b Kościół ma sponsora, a podatnicy podwyżkę VAT – WP Finanse. finanse.wp.pl. [dostęp 2017-11-23].
  7. Niespodziewany pomysł Kościoła: chcą 1% zamiast... – WP Wiadomości. wiadomosci.wp.pl. [dostęp 2017-11-23].
  8. Dz.U. z 2012 r. poz. 273.
  9. Dz.U. z 2013 r. poz. 169.
  10. Analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w 2014 r. – kontrole cząstkowe – Najwyższa Izba Kontroli. www.nik.gov.pl. [dostęp 2018-02-21].
  11. Dz.U. z 2014 r. poz. 162.
  12. Dz.U. z 2015 r. poz. 153.
  13. Analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w 2015 r. – kontrole cząstkowe – Najwyższa Izba Kontroli. www.nik.gov.pl. [dostęp 2018-02-21].
  14. Analiza wykonania budżetu państwa i założeń polityki pieniężnej w 2016 r. – kontrole cząstkowe – Najwyższa Izba Kontroli. www.nik.gov.pl. [dostęp 2018-02-21].
  15. Dz.U. z 2016 r. poz. 278.
  16. Dla roku 2017 nie jest jeszcze dostępna informacja o całościowym wydatku na Fundusz Kościelny.
  17. Dz.U. z 2017 r. poz. 108.
  18. Dz.U. z 2018 r. poz. 291.
  19. Ustawa budżetowa na rok 2019 z dnia 16 stycznia 2019 r., isap.sejm.gov.pl [dostęp 2022-10-06].
  20. Dz.U. z 1950 r. nr 9, poz. 87.
  21. Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji. mswia.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-05-19)]..
  22. Dz.U. z 1989 r. nr 29, poz. 156.
  23. Dz.U. z 2022 r. poz. 1009.
  24. Dz.U. z 1998 r. nr 117, poz. 756.
  25. Dz.U. z 2021 r. poz. 1285.
  26. Wiktor Ferfecki: Fundusz Kościelny rekordowo wysoki. rp.pl, 26 lipca 2018. [dostęp 2018-08-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-08-25)].
  27. Tygodnik Powszechny, 23 października 2011, s. 13, http://tygodnik.onet.pl/1,69572,druk.html.
  28. Prześwietlamy majątek Kościoła | Co Kościół ma – strona 3 – Polityka.pl. www.polityka.pl. [dostęp 2017-11-23].
  29. Pastusiak: Kościół dostał więcej odszkodowań niż mu się należało. www.money.pl. [dostęp 2017-11-23].
  30. Marcin Przeciszewski: Państwo to ogromny dłużnik Kościoła – m.SE.pl.
  31. Exposé Prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska wygłoszone w Sejmie 18 listopada 2011 r. – pełny tekst.
  32. a b Interpelacja poselska nr 671 z 22 grudnia 2012 r.
  33. Projekt ustawy o zmianie ustawy o gwarancjach wolności sumienia i wyznania oraz niektórych innych ustaw.
  34. Dodatkowe sprawozdanie Komisji Finansów Publicznych o rządowyn projekcie ustawy budżetowej na rok 2013 (druk nr 755). sejm.gov.pl. s. 7–48. [dostęp 2013-03-14].
  35. Sejm uchwalił: ustawę budżetową na rok 2013. [w:] Kronika Sejmowa [on-line]. sejm.gov.pl, 31 grudnia 2012. s. 13. [dostęp 2013-03-14].
  36. Sprawozdanie stenograficzne z 32 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 25 stycznia 2013 r.. sejm.gov.pl. s. 233–234. [dostęp 2013-03-14].