Funkcje wypowiedzi

Funkcje wypowiedzi – koncepcja wprowadzona przez Romana Jakobsona, przypisująca wypowiedziom szereg funkcji.

Każdy tekst realizuje zwykle kilka funkcji, z których jedna najczęściej jest dominująca. Funkcje te można podzielić na dwie grupy: komunikacyjne i pozakomunikacyjne.

Funkcje komunikacyjne

Funkcje komunikacyjne rozważane są, gdy wypowiedziom towarzyszą rozmaite intencje komunikacyjne. Wyróżnia się następujące funkcje komunikatu[1][2]:

  • przedstawieniowa (poznawcza, informatywna, informacyjna) – skupia się na przekazaniu treści informacyjnej – np. w encyklopediach, słownikach, pracach i książkach naukowych.
  • ekspresywna (emotywna) – służy wyrażaniu uczuć i emocji za pomocą słów – np. w pamiętnikach, częściowo w reportażach
  • impresywna (konatywna) – służy wpływaniu na czyjeś poglądy, uczucia i czyny – np. w hasłach reklamowych, gdy próbujemy kogoś do czegoś przekonać.
  • fatyczna – służy do podtrzymania rozmowy, rozpoczęcia jej lub zakończenia – ogółem do nawiązania kontaktu. Charakterystyczne słowa to: „Dzień dobry”, „przepraszam”, „aha”, „naprawdę?” itp.
  • metajęzykowa – jest to przekazywanie informacji o języku za pomocą języka – np. formuły gramatyczne, hasła w słownikach gramatycznych. Przykład: „Zdanie złożone ma co najmniej dwa orzeczenia”
  • poetycka (estetyczna) – skupienie uwagi na walorach estetycznych komunikatu (por. styl artystyczny).

Funkcje pozakomunikacyjne

Wypowiedzi jednak mogą służyć nie tylko komunikowaniu w pełnym znaczeniu tego słowa. Funkcje te określa się jako:

  • sprawcza (performatywna) – kształtuje i zmienia rzeczywistość, np. „ogłaszam was mężem i żoną”, „nadaję ci imię”.
  • magiczna (stanowiąca) – wiąże się z wierzeniami, religią - wypowiedzenie słów ma, zdaniem mówiącego, wpłynąć na rzeczywistość, przy czym przekonanie to wynika z wyznawanej religii, przesądu itp., np. czary, przekleństwa, modlitwy.
  • ludyczna
  • prezentatywna (charakteryzująca) – za jej pomocą nadawca komunikatu przekazuje nam informacje o sobie. Robi to jednak nieświadomie. Np. zastosowanie w tekście gwary góralskiej pozwala stwierdzić, że nadawca jest Góralem, pochodzi z okolic Zakopanego.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Funkcje komunikatu. W: Słownik encyklopedyczny informacji, języków i systemów informacyjno-wyszukiwawczych. Bożenna Bojar (oprac.). Warszawa: Wydawnictwo SBP, 2002, s. 68. ISBN 83-87629-84-7.
  2. ↑ Grażyna Habrajska, Nakłanianie, perswazja, manipulacja językowa, „Acta Universitatis Lodziensis, Folia Litteraria Polonica”, 7, 2005, s. 92.