Funkia

Funkia
	; funkia babkolistna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Rodzaj	funkia
	Nazwa systematyczna
	Hosta Tratt.; Arch. Gewächsk. Leopold Trattinick 1: 55 (1812)
	Typ nomenklatoryczny
	Hosta japonica Tratt ≡ Hosta plantaginea (Lam.) Asch.
Synonimy
	Bryocles Salisb.; Funkia Spreng.; Libertia Dumort.; Niobe Salisb.; Saussurea Salisb.;
	Bryocles Salisb.; Funkia Spreng.; Libertia Dumort.; Niobe Salisb.; Saussurea Salisb.;
	Homonimy
	Hosta Jacq.

Funkia, hosta (Hosta Tratt.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych (Asparagaceae), liczący około 20 gatunków roślin zielnych pochodzących z Azji Wschodniej – Japonii, Chin, Korei i Rosji^[3].

Gatunek funkia rozdęta (Funkia ventricosa) został introdukowany do wschodnich Stanów Zjednoczonych, a gatunek funkia babkolistna (F. plantaginea) do Europy, Uzbekistanu i Pensylwanii^[3].

Nazwa naukowa została nadana na cześć Nicolausa Hosta, żyjącego w latach 1761-1834 austriackiego botanika i lekarza cesarza Franciszka II Habsburga^[7].

Morfologia

Funkia sina

Funkia główkowata

Funkia mniejsza

Funkia Siebolda

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne, tworzące kopulaste kępy^[7].

Pędy: Krótkie, rozgałęzione kłącze, czasem tworzące stolony. Korzenie mięsiste^[7].

Liście: Liczne, odziomkowe, skrętoległe, wyraźnie ogonkowe. Ogonki liściowe okrągłe na przekroju, bruzdkowane, niekiedy prążkowane. Blaszki liściowe jasnozielone, żółtawozielone do ciemnozielonych, często pstre, sercowate do okrągłych lub lancetowatych, gładkie do pomarszczonych, całobrzegie, lekko pofałdowane (płaskie lub pomarszczone). Użyłkowanie liścia równoległe, kilka pierwszorzędowych żył zaczyna się w pobliżu nasady blaszki liściowej i biegnąc w zakrzywionych łukach, zbiega się przy wierzchołku. Żyłki te są wyraźnie widoczne, doosiowo wklęsłe i odosiowo wyraźnie wypukłe^[7].

Kwiaty: Zebrane w proste, wierzchołkowe, zwykle niemal jednostronne grono, wyrastające na głąbiku zwykle dłuższym od liści. U nasady głąbika obecne są 1–2 podsadki. Każdy kwiat zwykle wsparty jest przysadką. Okwiat rurkowaty do dzwonkowatego lub lejkowatego, sześciolistkowy. Listki okwiatu podobnej wielkości, białe, niebieskawofioletowe lub fioletowe, z ciemniejszymi liniami lub plamkami, zrośnięte u nasady w rurkę z szeroką gardzielą, powyżej rozpostarte, dłuższe od rurki, czasami odgięte na zewnątrz. Sześć pręcików umiejscowionych u nasady rurki okwiatu lub na wierzchołku zalążni, dłuższe od listków okwiatu. Nitki pręcików zakrzywione w dół, a następnie do góry, łączące się z łącznikiem od tyłu główki. Pylniki pękające do wewnątrz. Zalążnia górna, siedząca, trójkomorowa, podługowata, z przegrodowymi miodnikami. Szyjka słupka nitkowata, dłuższa od pręcików, zakończona drobnym, główkowatym lub trójklapowanym znamieniem^[7].

Owoce: Torebki, zwisłe po dojrzeniu, kanciaste, pękające komorowo. Nasiona czarne, spłaszczone, oskrzydlone^[7].

Biologia

Rozwój: W Polsce funkie kwietną nieprzerwanie od ostatniej dekady czerwca do pierwszego tygodnia sierpnia. Rośliny kwitną przez okres 16–36 dni. Kwiaty otwierają się od dołu kwiatostanu i pozostają otwarte przez 20–38 godzin. Cechy fenotypowe kwiatów, w tym długa, wąska rurka okwiatu, w której gromadzi się wydzielany nektar, ograniczają dostęp do nektaru wielu owadom. Kwiaty funkii najczęściej odwiedzane są przez trzmiele (60–70% wszystkich odwiedzających owadów), gromadzące nektar i pyłek, i pszczoły miodne (3–9% odwiedzin, z wyłączeniem gatunku H. capitata, w przypadku którego stanowiły 54–71% odwiedzin), które gromadziły wyłącznie pyłek^[8]. Badania biologii zapylania funkii sinej również wskazują na trzmiele jako głównych zapylaczy kwiatów funkii^[9]^[10].

Cechy fitochemiczne: Rośliny z rodzaju funkia są bogate w saponiny steroidowe, sapogeniny, flawonoidy kemferolowe oraz alkaloidy benzylo-fenetylaminowe (np. hostazyninę), właściwe dla roślin z rodziny amarylkowatych^[11].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 60^[7].

Systematyka

Pozycja systematyczna: Rodzaj z podrodziny agawowe Agavoideae z rodziny szparagowatych Asparagaceae^[6].

Wykaz gatunków^[3]

Hosta albofarinosa D.Q.Wang
Hosta capitata (Koidz.) Nakai – funkia główkowata
Hosta clausa Nakai – funkia Clausa
Hosta hypoleuca Murata
Hosta jonesii M.G.Chung
Hosta kikutii F.Maek. – funkia Kikuta
Hosta kiyosumiensis F.Maek. – funkia kiyosumieńska
Hosta longipes (Franch. & Sav.) Matsum. – funkia długoszypułkowa
Hosta longissima F.Maek. – funkia wąskolistna
Hosta minor (Baker) Nakai – funkia niska
Hosta plantaginea (Lam.) Asch. – funkia babkolistna
Hosta pulchella N.Fujita
Hosta pycnophylla F.Maek.
Hosta shikokiana N.Fujita
Hosta sieboldiana (Hook.) Engl. – funkia sina
Hosta sieboldii (Paxton) J.W.Ingram – funkia Siebolda
Hosta tsushimensis N.Fujita
Hosta ventricosa Stearn – funkia rozdęta
Hosta venusta F.Maek. – funkia piękna
Hosta yingeri S.B.Jones

Systematyka rodzaju Hosta jest problematyczna ze względu na długą historię uprawy, hybrydyzacji i selekcji gatunkowej, szczególnie w Japonii, gdzie funkie są uprawiane od VIII wieku^[7]. W rodzaju występuje też wiele naturalnych mieszańców międzygatunkowych, których zasięg pokrywa się z zasięgami występowania gatunków w stanie naturalnym^[12]. W konsekwencji różnym formom, klonom i odmianom uprawnym nadawano w historii rangę gatunków^[12]. Współcześnie uznaje się, że do rodzaju należy około 20 gatunków^[3]. Wiele wcześniej wyodrębnianych gatunków zostało uznanych za synonimy^[5], dotyczy to na przykład gatunków uprawianych w Polsce, takich jak^[13]^[14]:

Hosta albomarginata (Hook) Ohwi (funkia biała) ≡ Hosta sieboldii (Paxton) J.W.Ingram
Hosta fortunei (Baker) L. H. Bailey. (funkia Fortunego) ≡ Hosta sieboldiana var. sieboldiana
Hosta japonica Asch. (funkia japońska) ≡ Hosta plantaginea (Lam.) Asch.
Hosta coerulea Jacq. (funkia niebieska) ≡ Cornutia coerulea (Jacq.) Moldenke
Hosta undulata (Otto & A. Dietr.) L. H. Bailey (funkia falista) – uznana za kultywar

Zastosowanie

Różnobarwne odmiany funkii

Rośliny lecznicze: Niektóre gatunki są tradycyjnie stosowane w leczeniu różnych chorób, w tym zapalenia sutka, zapalenia ucha, zapalenia gardła i krtani, zapalenia cewki moczowej, bolesnego miesiączkowania i ukąszenia węży^[11].

Rośliny spożywcze: Liście niektórych gatunków są gotowane i spożywane w Korei i Japonii^[7]

Rośliny ozdobne: Funkie są jednymi z częściej uprawianych bylin ozdobnych. Pierwsze gatunki funkii zostały sprowadzone do ogrodów Europy pod koniec XVIII wieku z Chin. W XIX wieku gatunki japońskie sprowadził do Europy Philipp Franz Balthasar von Siebold. Gwałtowny rozwój hodowli tych roślin nastąpił w drugiej połowie XX wieku^[12]. Pod koniec XX wieku znanych było ponad 1000 kultywarów, charakteryzujących się różnymi kombinacjami wielkości, kształtu, koloru i tekstury liści^[7].

Uprawa

Funkie są długowieczne. Wymagają stanowiska cienistego, wilgotnego oraz żyznego, przepuszczalnego i lekko kwaśnego podłoża. Szczególnego zacienienia wymagają odmiany funkii o liściach pokrytych niebieskim nalotem^[14].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-07-27] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).
↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).
↑ ^a ^b Govaerts R.: World Checklist of Hosta. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).
↑ ^a ^b USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Frederick H. Utech: Hosta. Flora of North America @ efloras.org. [dostęp 2021-08-04].
↑ Małgorzata Bożek, Monika Strzałkowska-Abramek, Bożena Denisow. Nectar and Pollen Production and Insect Visitation on Ornamentals from the Genus Hosta Tratt. (Asparagaceae). „Journal of Apicultural Science”. 59 (2), s. 115–125, 2015-12-01. DOI: 10.1515/jas-2015-0021.
↑ Kazuo Suzuki, Ikumi Dohzono, Kayako Hiei, Yoko Fukuda. Pollination effectiveness of three bumblebee species on flowers of Hosta sieboldiana (Liliaceae) and its relation to floral structure and pollinator sizes. „Plant Species Biology”. 17 (2-3), s. 139–146, 2002-12. DOI: 10.1046/j.1442-1984.2002.00076.x.
↑ Hiroshi Takahashi, Yayoi Goto, Shinko Kanematsu, Shizuko Niwa i inni. Pollination Biology of Hosta sieboldiana (Lodd.) Engler and H. sieboldii (Paxton) J. Ingram (Liliaceae). „Plant Species Biology”. 9 (1), s. 23–30, 1994. DOI: 10.1111/j.1442-1984.1994.tb00078.x.
↑ ^a ^b Chemical constituents and biological activities of genus Hosta (Liliaceae). „Journal of Medicinal Plants Research”. 6 (14), 2012-04-16. DOI: 10.5897/JMPR11.1123.
↑ ^a ^b ^c Jacek Marcinkowski. Gatunki funkii (Hosta Tratt.) notowane w polskich kolekcjach. „Biuletyn Ogrodów Botanicznych”. 14, s. 55–66, 2005.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ ^a ^b Hosta (Funkia). Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu. [dostęp 2021-08-04].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-07-27] (ang.).

[kew-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).

[ing-4] Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).

[wcspl-5] Govaerts R.: World Checklist of Hosta. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew, 2006. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).

[grin-6] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).

[fna-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Frederick H. Utech: Hosta. Flora of North America @ efloras.org. [dostęp 2021-08-04].

[zap-8] Małgorzata Bożek, Monika Strzałkowska-Abramek, Bożena Denisow. Nectar and Pollen Production and Insect Visitation on Ornamentals from the Genus Hosta Tratt. (Asparagaceae). „Journal of Apicultural Science”. 59 (2), s. 115–125, 2015-12-01. DOI: 10.1515/jas-2015-0021.

[zap1-9] Kazuo Suzuki, Ikumi Dohzono, Kayako Hiei, Yoko Fukuda. Pollination effectiveness of three bumblebee species on flowers of Hosta sieboldiana (Liliaceae) and its relation to floral structure and pollinator sizes. „Plant Species Biology”. 17 (2-3), s. 139–146, 2002-12. DOI: 10.1046/j.1442-1984.2002.00076.x.

[zap2-10] Hiroshi Takahashi, Yayoi Goto, Shinko Kanematsu, Shizuko Niwa i inni. Pollination Biology of Hosta sieboldiana (Lodd.) Engler and H. sieboldii (Paxton) J. Ingram (Liliaceae). „Plant Species Biology”. 9 (1), s. 23–30, 1994. DOI: 10.1111/j.1442-1984.1994.tb00078.x.

[med-11] Chemical constituents and biological activities of genus Hosta (Liliaceae). „Journal of Medicinal Plants Research”. 6 (14), 2012-04-16. DOI: 10.5897/JMPR11.1123.

[bob-12] Jacek Marcinkowski. Gatunki funkii (Hosta Tratt.) notowane w polskich kolekcjach. „Biuletyn Ogrodów Botanicznych”. 14, s. 55–66, 2005.

[vasc-13] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[lob-14] Hosta (Funkia). Miejski Ogród Botaniczny w Zabrzu. [dostęp 2021-08-04].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne