Funt (masa)
Funt (ang. pound lub pound-mass, od staroangielskiego pund, które wywodzi się z germańskiej adaptacji łacińskiego (libra) pondo – Pfund[1]; lb, lbm, lbm, ℔[2]) – pozaukładowa jednostka masy wywodząca się od rzymskiej libry. Miara funta była różna na przestrzeni wieków w różnych państwach, zwykle wynosiła pomiędzy 0,4 a 0,5 kilograma. Obecnie w państwach anglosaskich jest przyjęty międzynarodowy funt równy 0,453 592 37 kg oraz stosowany jest skrót lb (od libra, liczba mnoga w jęz. angielskim: lbs).
Współczesne rodzaje funta
- funt brytyjski (avoirdupois, powszechnie używany np. w USA), ang. pound: 1 lb = 0,453 592 37 kg = 16 oz (uncji) = 7000 granów (ziaren)
- 1 kilogram = 2,204 62 funta
Masa funta avoirdupois została określona przez kupców w Londynie w 1303. Jego dokładna miara i sposób ustalania zmieniały się. W 1878 zdefiniowano wzorzec funta jako odpowiadający ok. 0,453 592 338 kg, w 1883 – ok. 0,453 592 427 kg, wreszcie od 1889 w zaokrągleniu jako 0,453 592 43 kg. Od 1894 funt równy 0,453 592 427 kg przyjęto również w Stanach Zjednoczonych. Współczesny funt międzynarodowy o mierze 0,453 592 37 kg przyjęto w 1958 w porozumieniu między USA a krajami Brytyjskiej Wspólnoty Narodów.
W niektórych regionach krajów niemieckojęzycznych, przeważnie jednak w Niemczech słowa „funt” (Pfund) używa się w potocznym języku zamiast „pół kilograma”.
Funt jest także jednostką używaną w oznaczaniu siły naciągu łuku oraz krzywej ugięcia wędzisk (charakterystyka pracy/sztywność).
Dawne rodzaje funta
- używane w Wielkiej Brytanii:
- funt troy – używany od IX wieku do 1879, głównie do metali szlachetnych, według obecnych miar – 0,373 241 721 kg
- funt tower
- funt londyński
- funt kupiecki (Merchants' pound)
- używane we Francji:
- funt karoliński:
- 0,454 kg (VIII-IX w.)[3]
- ok. 0,409 kg[4], czyli 1,25 funta rzymskiego
- monetarny[5]/komercyjny[6]: funt esterlin (fr. livre esterlin; pierwsza norma krajowa[7]) / funt rzymski (fr. livre romaine)[8] = ok. 0,367 kg[3] (ok. 367,1-367,2 g[9][10][11]; od końca XIII do połowy XIV w. [po 1350][9]); odpowiednik funta arabskiego[10]
- funt paryski (fr. livre de Paris) / fr. livre poids de marc[6][8] = ok. 0,490 kg[3] (489,506 g od poł. XIV [po 1350][9] do 1557[8], 489,505 846 6 g od 1557 do 1793)[8]; teoretycznie miało to być 1,5 funta rzymskiego; istniały także inne oficjalne normy funta dla farmaceutów, lekarzy i handlarzy[7]
- funt metryczny (fr. livre métrique)[3][wymaga weryfikacji?] = 1 kg, używany od 1793[8]
- funt usuelle (fr. livre usuelle)[wymaga weryfikacji?] / funt metryczny (fr. livre métrique)[6] = 0,500 kg, używany od 1812 do 1840[3][6]
- funt karoliński:
- w Rosji:
- funt = 0,409 5124 kg (używany do 1924)
- w Hiszpanii, Portugalii i Ameryce Łacińskiej:
- funt = 0,459–0,460 kg
- W Królestwie Polskim:
- funt nowopolski = 0,405 504 kg
- w Polsce:
- funt zwyczajny = 0,500 kg
Przypisy
- ↑ "pound". Oxford Dictionaries. (ang.). Oxford University Press, April 2010. [dostęp 2012-07-24].
- ↑ Unicode chart 2100-214F (ang.). W: Character 2114 of the Unicode 6.0 and 5.0 standards [on-line]. Unicode Consortium. [dostęp 2012-07-24].
- ↑ a b c d e 2. Historyczne źródła współczesnej metrologii (przypis 4), [w:] Wojciech T. Chyla , Metrologia we współczesnej gospodarce globalnej [pdf], „Nauka”, 2014, s. 141 [dostęp 2022-04-08] .
- ↑ funt, [w:] Encyklopedia PWN [online] [dostęp 2022-04-09] .
- ↑ Weighing and measuring - Standard units of weight, [w:] Henry William Chisholm , On the Science of Weighing and Measuring and Standards of Measure and Weight, Macmillan and Company, 1877, s. 47 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
- ↑ a b c d Ch. VI. Measures of weight - Commercial pounds and analogous units - Former, local, or special units - France, [w:] Lowis D'Aguilar Jackson , Modern Metrology: A Manual of the Metrical Units and Systems of the Present Century, C Lockwood and Company, 1882, s. 215 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
- ↑ a b Ronald Edward Zupko , Weights and measures, [w:] William W. Kibler, Grover A. Zinn (red.), Routledge Revivals: Medieval France (1995): An Encyclopedia [ebook], Routledge, 5 lipca 2017, ISBN 978-1-351-66565-0 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
- ↑ a b c d e Jan Gyllenbok , Encyclopaedia of Historical Metrology, Weights, and Measures: Volume 2, Birkhäuser, 25 kwietnia 2018, s. 1104-1105, ISBN 978-3-319-66691-4 [dostęp 2022-04-09] (ang.).
- ↑ a b c Ronald Edward Zupko , Medieval Apothecary Weights and Measures: The Principal Units of England and France, „Pharmacy in History”, 32 (2), 1990, s. 60, ISSN 0031-7047 [dostęp 2022-04-09] .
- ↑ a b Édouard Braconnier , Geografia na tle historyczném osnowana czyli Rys geografii w połączeniu z historyą. Cz. 2, t. 3 [pdf], w Drukarni Józefa Unger, 1857, s. 376 [dostęp 2022-04-09] .
- ↑ Studia wczesnośredniowieczne, Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 1953, s. 34-35 [dostęp 2022-04-09] (pol.).
Media użyte na tej stronie
Autor: Poulpy, Licencja: CC BY-SA 4.0
One pound avoirdupois weight, England, c. 1800.