Futurologia

Futurologia (niem. Futurologie, od łac. futurus ‘przyszły’), in. prognostyka, studia nad przyszłością – dyscyplina wiedzy zajmująca się historycznie przewidywaniem i prognozowaniem przyszłości, m.in. w dziedzinie techniki, przyrostu naturalnego, gospodarki, geopolityki, kultury czy też środowiska przyrodniczego, a współcześnie analizą możliwych przyszłości i wyobrażeń na ich temat[1].

Historia

Termin „futurologia” wymyślił i wprowadził w 1943 roku Ossip K. Flechtheim, a jedne z pierwszych badań w tym nurcie prowadził wojskowy Think tank RAND Corporation. W Europie futurologia pod państwowym mecenatem rozwijała się od 1962 roku, gdy rząd Francji powołał grupę „Roku 1985”, która miała za zadanie analizować informacje o przyszłości kraju i formułować rekomendacje polityczne. Wkrótce w Wielkiej Brytanii powstał projekt Mankind 2000, a 1964 w USA, powołana przez Amerykańską Akademię Sztuk i Nauk „Komisja roku 2000”[2]. Równolegle futurologia rozwijała się w kręgach pozarządowych, a kamieniem milowym tego nurtu było powstanie w 1966 r. World Future Society, organizacji futurologicznej dopuszczającej do członkostwa obywateli wielu państw Zachodu[3]. W Polsce badaniami przyszłości zajął się Komitet Badań i Prognoz „Polska 2000” przy prezydium Polskiej Akademii Nauk. Większość z tych ośrodków prognozowało znaczne przełomy społeczne, techniczne, naukowe.

Obecnie futurologia jako nauka mająca ambicje „poznania” przyszłych społeczeństw, skłonna rościć sobie prawo do przepowiadania struktury społecznej za kilkadziesiąt lat, nie istnieje z powodu, który zauważył Lem, mówiąc „Nawet niewielki postęp na każdym polu odsłania przed nami olbrzymie, a dotąd niewidzialne przedpole naszej ignorancji”.

Paul Kennedy przytacza[4] słowa Thomasa Malthusa, który boleje na początku XVIII wieku nad przyszłością Ziemi, prognozując katastrofę związaną z niewystarczającą podażą żywności wobec rosnącej liczby ludności. Kennedy pyta, dlaczego proroctwa się nie ziściły i podaje trzy sprawy, których Malthus nie wziął pod uwagę: emigracja ludności z Wysp Brytyjskich, wzrost wydajności rolnictwa na świecie i pierwszy etap rewolucji przemysłowej. Innym często cytowanym przykładem są francuskie prognozy z pierwszej połowy XIX w., w myśl których, jeśli ówczesne tempo wzrostu pogłowia koni we Francji będzie trwało przez 100 lat, to w połowie XX wieku liczba koni w samym Paryżu będzie tak duża, że dla zapewnienia im owsa konieczne będzie obsianie tym zbożem całości francuskich ziem uprawnych; autorzy prognoz nie wzięli pod uwagę tego, że mogą pojawić się takie rozwiązania (kolej, samochód, traktor etc.), które wyeliminują konie z transportu i rolnictwa.

Futurologia jako nauka

Futurologia jest określana bardzo różnie, a jej przewidywania – często nie bez racji – negowane. Próby określenia czym tak naprawdę ta dziedzina nauki jest były podejmowane wielokrotnie[5][6][7]. Można zaryzykować stwierdzenie, że futurologia jest dziedziną wiedzy, czerpiącą z metodologii badań społecznych i historycznych. Na tej podstawie można nazwać ją historią przyszłości[8] lub socjologią przyszłości, która w przeciwieństwie do socjologii klasycznej nie bada społeczeństw z perspektywy statycznej, tylko dynamicznej. Innymi słowy jest nastawiona na badanie procesów w konkretnym czasie (przyszłym), a nie uniwersalnych.

Cele

  • Dla nauk społecznych futurologia stanowi „generator scenariuszy”, który służy do penetracji wyróżnionych zagadnień, dla szerzej rozumianych obszarów badawczych.
  • Może pełnić role ostrzegawcze zaniechania bądź kontynuowania określonych procesów.
  • Może służyć jako ideologiczne uzasadnienie panującej formacji (patrz: Propaganda)
  • Może służyć jako „wabik” dla społeczeństwa, w celu realizacji określonych zamierzeń władzy.

Metodologia

Najważniejszą i najpopularniejszą, acz bardzo prostą metodą „badania przyszłości” jest przede wszystkim analiza współczesnych i przeszłych zjawisk, na podstawie obserwacji społeczeństwa, mediów i wyodrębnienie z nich najważniejszych tzw. trendów przeznaczonych do badania i penetracji. Innym sposobem są metody czysto matematyczne, jak rachunek prawdopodobieństwa, a także sposoby komputerowe, które na podstawie określonych danych formułują koncepcje przyszłości.

Futurologia a filozofia

Problem futurologii, polega na zdefiniowaniu i określeniu przyszłości i rozwiązania problemu czy ona istnieje już obecnie (determinizm) jako jednoznacznie określona czy też nie. Jan Łukasiewicz przytacza dwa argumenty za determinizmem: fizyczna zasada przyczynowości oraz logiczna zasada wyłączonego środka ( czyli „tautologią jest twierdzenie, że albo p albo nie p”). Oba obala, zaczynając od pierwszej, twierdząc, że nie jest prawdą iż jeśli to nieskończony ciąg przyczyn tego faktu, musi sięgać chwili teraźniejszej i każdej chwili przeszłej. Ciąg ten może mieć swą granicę dolną w chwili, która jest późniejsza od teraźniejszej, a więc jeszcze nie nadeszła. Taki ciąg więc – konkludując – nie musi posiadać początku a jedynie dążyć do jakiejś chwili będąc nieskończonym.

Zasadę wyłączonego środka Łukasiewicz obala postulując wprowadzenie trzeciej wartości logicznej (logika dwuwartościowa posługuje się tylko wartościami prawdy i nieprawdy), która wyrażałaby „możliwość”. Innymi słowy możliwym jest że jakaś osoba będzie w domu, w kawiarni, w szpitalu, a ta możliwość nie determinuje faktu, że cała przyszłość jest z góry ustalona.

Aby zatem uprawiać futurologię, trzeba przyjąć założenie, że przyszłość istnieje w takim zakresie, w jakim jest zdeterminowana przez łańcuchy przyczynowo-skutkowe, które sięgają już naszej teraźniejszości, lub że istnieje jako metafora, w postaci prognoz i wizji indywidualnych osób lub grup społecznych.

Futurologia jako tuba propagandowa

Futurologia będąc finansowaną przez państwa była im winna „przysługi” w postaci wykorzystywania swoich metod i autorytetu do podbudowywania statusu władzy w danym państwie. Łączyło się to jednak z zahamowaniem obiektywizmu i odejściem od pierwotnych idei. Przyszłość, w „futurologii państwowej” była ściśle dostosowana do potrzeb propagandowych danego kraju, była – jak nazywa to Lech Nijakowski – teraźniejszością w bogatych i dostojnych szatach. W Ameryce kreśliła wizję dobroczynnego i zbawiennego kapitalizmu, zaś w krajach bloku sowieckiego zwycięskiego komunizmu.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Futures Studies, Polskie Towarzystwo Studiów nad Przyszłością [dostęp 2021-07-19] (pol.).
  2. ↑ Commission on the Year 2000, American Academy of Arts & Sciences [dostęp 2021-07-19] (ang.).
  3. ↑ Edward Cornish (1927-2019), tytan studiów nad przyszłością - PTSP.pl, Polskie Towarzystwo Studiów nad Przyszłością, 16 sierpnia 2019 [dostęp 2021-07-19] (pol.).
  4. ↑ Kennedy Paul, U progu XXI wieku, tłum P. Konczewski, 1994, s. 16.
  5. ↑ Abdul Khakee, Relationship between futures studies and planning, „European Journal of Operational Research”, 33 (2), Operational Research in the Public Sector, 1988, s. 200–211, DOI: 10.1016/0377-2217(88)90371-2, ISSN 0377-2217 [dostęp 2021-11-27] (ang.).
  6. ↑ Andrzej Karpiński, Co trzeba wiedzieć o studiach nad przyszłością? = (All one should know about futures studies), Warszawa: Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, 2009, ISBN 978-83-88700-33-0, OCLC 751159075 [dostęp 2021-11-27].
  7. ↑ Eleonora Masini, Rethinking futures studies, „Futures”, 38 (10), Eleonora Masini: The doyen of futures studies, 2006, s. 1158–1168, DOI: 10.1016/j.futures.2006.02.004, ISSN 0016-3287 [dostęp 2021-11-27] (ang.).
  8. ↑ Longin Pastusiak, Futurologia historią przyszłości?, „Przegląd Dziennikarski”, 19 lutego 2017 [dostęp 2017-05-23].

Bibliografia

  • Nijakowski Lech Michał, Wokół problemów futurologii, 2000 ISSN 1505-1161.
  • Bönish Alfred, Futurologia – jej funkcje i cele, Wyd. Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1980, ISBN 83-04-00302-3.
  • Łukasiewicz Jan, Z zagadnień logiki i filozofii. Pisma wybrane, Warszawa 1961.
  • Stanisław Lem, Fantastyka i futurologia, Kraków 2003.

Media użyte na tej stronie