Gábor Bethlen

Gábor Bethlen
Ilustracja
Wizerunek herbu
książę Siedmiogrodu
Okres

od 1613
do 1629

Poprzednik

Gabriel Batory

Następca

Katarzyna Brandenburska

książę opolsko-raciborski
Okres

od 1622
do 1625

Dane biograficzne
Data i miejsce urodzenia

1580
Marosillye

Data i miejsce śmierci

15 listopada 1629
Gyulafehérvár

Ojciec

Lupus Bethlen

Matka

Fruzsina Lázár de Szárhegy

Żona

1. Zuzanna Károlyi,
2. Katarzyna Brandenburska

Gábor Bethlen

Gábor Bethlen węg. Bethlen Gábor, słow. Gabriel Betlen (ur. w 1580 w Marosillye – dzisiaj Ilia w Rumunii, zm. 15 listopada 1629 w Gyulafehérvár) – książę Siedmiogrodu w latach 1613–1629, książę opolski i raciborski 1622–1625 oraz przywódca powstania antyhabsburskiego podczas wojny trzydziestoletniej. Król Węgier (1620–1621).

Życiorys

Był synem Lupusa Bethlena i Fruzsiny Lázár de Szárhegy. Pochodził ze średniej szlachty, jednak jego ród już w XVI wieku osiągnął znaczącą pozycję w kraju. Był protestantem wyznania reformowanego, a więc w okresie kontrreformacji w naturalny sposób znajdował się w obozie antyhabsburskim.

Początkowo był w służbie na dworze księcia Siedmiogrodu, Zygmunta Batorego. Po usunięciu jego następcy, prohabsburskiego Gábora Batorego, w 1613 r. sułtan Ahmed I ogłosił Bethlena księciem Siedmiogrodu. Nominacja została zatwierdzona przez siedmiogrodzki sejm w Kolozsvárze oraz w 1615 przez cesarza Macieja Habsburga, co zapewniło pokój z Turcją na kolejne 20 lat[1]. W tym czasie Bethlen wzmocnił wydatnie władzę książęcą i podniósł prestiż Siedmiogrodu na arenie europejskiej.

W czasie wojny trzydziestoletniej, jako wyznawca kalwinizmu, Bethlen otwarcie wystąpił przeciwko katolickim Habsburgom. W 1619 r. sprzymierzył się z Czechami i wystąpił zbrojnie przeciwko cesarzowi Ferdynandowi II Habsburgowi. Jesienią zajął północne Węgry (Słowację), m.in. dzisiejszą Bratysławę, gdzie w jego ręce wpadły węgierskie insygnia koronacyjne. Następnie połączył się z dowodzoną przez czeskiego szlachcica Henryka Macieja Thurn-Valassina armią stanów, czeskich, morawskich, śląskich i na czele około 40 tys. żołnierzy w listopadzie zaatakował Wiedeń. Jednak panująca w obozie oblegających epidemia zarazy oraz dywersja oddziałów polskich lisowczyków, którzy najechali północny Siedmiogród, zmusiła Bethlena do zwinięcia 5 grudnia oblężenia Wiednia i zawarcia z Ferdynandem II zawieszenia broni. W dniu 16 stycznia 1620 r. w Bratysławie zawarto 6 miesięczny rozejm.

W sierpniu 1620 sejm w Bańskiej Bystrzycy (węg. Beszetercebánya) obwołał Bethlena królem Węgier, ale ten nie zdecydował się na koronację. Zrzekł się pretensji do tronu węgierskiego w traktacie pokojowym zawartym 6 stycznia 1622 r. w Nikolsburgu[2], w zamian za siedem komitatów Górnych Węgier (dzisiejsza wsch. część Słowacji; Koszyce stały się drugą stolicą Bethlena) oraz księstwa opolskie i raciborskie. Ferdynand zobowiązał się do zapłacenia Bethlenowi odszkodowania w wysokości 50 tys. forintów i do przestrzegania postanowień pokoju wiedeńskiego. Bethlen formalnie objął władzę na Górnym Śląsku 30 maja 1622 r. W Opolu i Raciborzu zaczęto bić lichą monetę. Miejscowa ludność była jednak nieufna i żywiła pogardę wobec nowego władcy. 20 stycznia 1624 r. na mocy rozejmu w Bańskiej Bystrzycy utracił księstwo opolsko-raciborskie oraz 5 komitatów węgierskich.

Kiedy główny ciężar walk wojny trzydziestoletniej przeniósł się na teren Niemiec, Bethlen w 1623 r. zaatakował Morawy, gdzie pod Hodoninem otoczył wojska cesarskie, dowodzone przez Albrechta von Wallensteina. Cesarz zaproponował pokój, który zawarto 8 maja 1624 r. w Wiedniu na warunkach pokoju nikolsburskiego.

Bethlen, szukając w Europie sprzymierzeńców, pojął w 1625 r. za żonę Katarzynę Brandenburską, siostrę Marii Eleonory Hohenzollern, królowej Szwecji. Zachęcony sukcesami ligi antyhabsburskiej i obietnicami francuskiego kardynała Armanda Richelieu jeszcze raz wystąpił w 1626 r. przeciwko Ferdynandowi II. Po klęsce sojuszników, w 1627 r. zawarł pokój z Habsburgami[3].

Dalsze działania Bethlena skupiły się na próbach szukania sojuszników przeciw Habsburgom na zachodzie Europy. Jednocześnie myślał on o koronie polskiej. W 1627 prowadził rokowania, m.in. z Gustawem II Adolfem i z Moskwą w sprawie objęcia tronu polskiego. Zmarł niespodziewanie, nie doczekawszy realizacji tych planów.

Zarówno ze względu na poprawę sytuacji ekonomicznej, jak również rozkwit oświaty, kultury i sztuki, okres rządów Gábora Bethlena jest uważany za „złoty wiek” Siedmiogrodu. Przyczynił się on do rozwoju gospodarki, wprowadzając książęcy monopol na handel bydłem, miodem i woskiem. Popierał rozwój górnictwa i rzemiosła, zreformował też finanse księstwa. Założył liczne szkoły, w tym uniwersytet w stolicy Siedmiogrodu – Gyulafehérvár. Miasto to, znacznie rozbudowane, stało się znaczącym ośrodkiem kultury, promieniującym również na tereny Królestwa Węgierskiego.

Gabor Bethlen był dwukrotnie żonaty: z Zuzanną Károlyi (zm. 1622) oraz ze wspomnianą Katarzyną, córką Jana Zygmunta, elektora brandenburskiego. Nie doczekał się potomstwa.

Przypisy

  1. Wereszycki 1986 ↓, s. 86.
  2. Wereszycki 1986 ↓, s. 87.
  3. Mała Encyklopedia Wojskowa. A-J. Warszawa 1967, s. 141.

Bibliografia

  • Felczak Wacław, Historia Węgier, wyd. Ossolineum, Wrocław 1983, ISBN 83-04-01028-3.
  • Raciborzanie Tysiąclecia, Katarzyna Gruchot (red.), Grzegorz Wawoczny (red.), Ryszard Kincel, Racibórz: wyd. Nowiny Raciborskie, 2002, ISBN 83-912666-2-1, OCLC 69501871.
  • Henryk Wereszycki: Historia Austrii. Wyd. 2. Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1986. ISBN 83-04-01680X.

Media użyte na tej stronie

Transylvania - Siebenbürgen - Erdély - Transilvania v1.svg
Autor: OSeveno, accrediting for elements created by:
User:Shadowxfox (eagle),
User:Etxeko (tower),
User:Madboy74 (sun, moon), Licencja: CC BY-SA 4.0
Coat of arms of Transylvania
GabrielBethlen.jpg
Gabriel Bethlen
Banner of Gabriel Bethlen.svg
Autor: Dahn, Licencja: CC BY 4.0
Banner of Gabriel Bethlen, Prince of Transylvania, in 1615. Features Bethlen's arms alongside Transylvania's, within a red field with "tongues of fire". Based on several reconstructions, including that provided by the Hungarian Canadian Cultural Center, MaghiaRomânia, and Parókia Portál.