Gółka długoostrogowa

Gółka długoostrogowa
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domenaeukarionty
Królestworośliny
Podkrólestworośliny zielone
Nadgromadarośliny telomowe
Gromadarośliny naczyniowe
Podgromadarośliny nasienne
Nadklasaokrytonasienne
KlasaMagnoliopsida
Nadrządliliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rządszparagowce
Rodzinastorczykowate
Podrodzinastorczykowe
Rodzajgółka
Gatunekgółka długoostrogowa
Nazwa systematyczna
Gymnadenia conopsea (L.) R. Br[3].
Hortus Kew. 5: 191 1813
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]
Status iucn3.1 LC pl.svg

Gółka długoostrogowa, koślarek (Gymnadenia conopsea) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae). Występuje w Europie i w Azji na obszarach o klimacie umiarkowanym[5]. W Polsce występuje na całym terenie. Jest pospolity w Karpatach i Sudetach, na niżu jest rośliną rzadką.

Morfologia
Pojedynczy kwiat
Kwiatostan

Morfologia

Pokrój
Tworzy pojedyncze pędy o wysokości do 60 cm. Występuje przeważnie pojedynczo.
Łodyga
Prosta, wzniesiona, soczysta, dość gruba, naga, ulistniona.
Liście
Równowąskolancetowate, jasnozielone, lśniące, grube, całobrzegie. Obejmują pochwiasto łodygę, wyrastając na niej naprzemianlegle aż pod sam kwiatostan. Dolne liście duże, stopniowo zmniejszają się ku górze łodygi, pod kwiatostanem przechodzą w przysadki kwiatowe.
Kwiaty
Kwiaty zebrane w pojedynczy, walcowaty i bardzo gęsty kłos na szczycie łodygi. Kwiaty grzbieciste, o kolorze od lilioworożowego do fioletowopurpurowego, składające się z 6 niejednakowych działek. Dolna największa, tzw. warżka posiada cienką, długą ostrogę (11-18 mm). Jej środkowa klapa jest tępa i nie dłuższa od bocznych działek. Wewnątrz kwiatu 3 pręciki zrośnięte z szyjką słupka w tzw. prętosłup, tylko jeden z nich jest płodny. 3 pozostałe pręciki są zmarniałe.
Owoc
Torebka o długości do 7 mm z bardzo drobnymi nasionami.
Część podziemna
Pod ziemią, dość głęboko występują dwie bulwy. Jedna z nich ciemniejsza jest starsza, druga, jasnożółta jest młodsza. Ze starszej bulwy wyrasta pęd nadziemny, w młodszej gromadzą się substancje zapasowe na wytworzenie pędu w przyszłym roku. Tuż ponad bulwami wyrastają mięsiste korzenie.

Biologia i ekologia

Rozwój
Bylina. Kwiaty pachnące, kwitną od maja do lipca, zapylane są przez motyle. Do kiełkowania nasion niezbędna jest obecność w glebie pewnego gatunku grzyba, z którym nasiona tworzą symbiozę. Dopiero po kilku latach następuje ich kiełkowanie.
Siedlisko
Łąki, hale górskie, zarośla, przydroża, widne lasy, wśród skał, w kosodrzewinie, na trawiastych zboczach, w świetlistych lasach. W górach częściej niż na niżu. Występuje zarówno na podłożu wapiennym, jak i granitowym. W Sudetach występuje po 1425 m n.p.m., a w Karpatach po 1710 m (najwyżej położone jej stanowisko znajduje się na Cubrynie w Tatrach). Geofit ryzomowy, gatunek światłolubny, ale znoszący okresowe zacienienie.

Zagrożenia i ochrona

W Polsce gatunek objęty ścisłą ochroną gatunkową. Obydwa polskie podgatunki umieszczone zostały na polskiej czerwonej liście: podgatunek typowy otrzymał kategorię NT (bliski zagrożenia), natomiast podgatunek subsp. densiflora - kategorię EN (zagrożony)[6]. Zagrożona jest głównie na niżu i w niższych położeniach górskich z powodu intensyfikacji gospodarki łąkowej.

Zmienność

Występuje w Polsce w dwóch podgatunkach[7]:

  • Gymnadenia conopsea ssp. conopsea. Roślina o wysokości 20-30 cm, liściach ze stępionym wierzchołkiem i szerokości 5-8 mm. Kwiatostan luźny i krótki, ostroga dwukrotnie dłuższa od zalążni.
  • Gymnadenia conopsea ssp. densiflora. Roślina o wysokości 30-65 cm, o liściach zaostrzonych, o szerokości 10-20 mm. Kwiatostan gęsty, o długości do 20 cm, ostroga ok. 1,5 raza dłuższa od zalążni. Ten podgatunek spotykany jest na torfowiskach węglanowych.

Tworzy mieszańce z gółką wonną, koślaczkiem stożkowatym, kukułką bałtycką, k. Fuchsa, k. krwistą, k. plamistą, k. Traunsteinera, ozorką zieloną, podkolanem białym[7].

Przypisy

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-03] (ang.).
  3. ↑ The Plant List. [dostęp 2012-05-28].
  4. ↑ Gymnadenia conopsea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
  5. ↑ Gymnadenia conopsea w GRIM. [dostęp 2012-05-28].
  6. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  7. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.

Bibliografia

  • Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Kwiaty Tatr. Przewodnik kieszonkowy. Warszawa: MULTICO Oficyna Wyd., 2003. ISBN 83-7073-385-9.
  • Zofia Radwańska-Paryska: Rośliny tatrzańskie (Atlasy botaniczne). Irena Zaborowska (ilustr.). Warszawa: WSiP, 1988. ISBN 83-09-00256-4.
  • Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  • Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.

Media użyte na tej stronie

Status iucn3.1 LC pl.svg
Autor: unknown, Licencja: CC BY 2.5
Sturm04014.jpg
Autor: Johann Georg Sturm (Painter: Jacob Sturm), Licencja: CC-BY-SA-3.0

Gymnadenia conopsea subsp. conopsea, syn. Orchis conopsea L.

Original Description
Gewöhnliche Gymnadenie, Orchis conopsea
Gymnadenia conopsea T69.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gymnadenia conopsea
Gymnadenia conopsea T69.1.jpg
Autor: Jerzy Opioła, Licencja: CC BY-SA 4.0
Gymnadenia conopsea