Góra Gnojna

Góra Gnojna
Ilustracja
Góra Gnojna od strony Wisły
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Położenie

Śródmieście

Położenie na mapie Warszawy
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum na prawo znajduje się czarny trójkącik z opisem „Góra Gnojna”
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, w centrum znajduje się czarny trójkącik z opisem „Góra Gnojna”
Ziemia52°15′00″N 21°00′50″E/52,250000 21,013889
Fragment mapy Warszawy z 1772 roku, na którym widoczne jest Stare Miasto i Gnojowa (Gnojna) Góra
Taras widokowy na szczycie góry

Góra Gnojna[1][2][3], także Góra Gnojowa[4][5][6] – wzniesienie znajdujące się na skarpie wiślanej na Starym Mieście w Warszawie między wylotami ulic Celnej i Dawnej a ul. Bugaj. Dawne wysypisko śmieci i nieczystości Starej Warszawy.

Nazwa Gnojna Góra pochodzi od odpadków i gnoju, które trafiały w to miejsce z terenu całego miasta[1]. W murach obronnych nad wysypiskiem znajdowała się furta oraz wieża Gnojna[1].

Wysypisko funkcjonowało w tym miejscu do 1844[4]. Podejmowane wcześniej próby jego zamknięcia kończyły się niepowodzeniem, gdyż mieszkańcy z uporem używali Góry Gnojnej jako wygodnego miejsca pozbywania się śmieci i nieczystości[5].

Historia

Lokalizacja wysypiska była bardzo dogodna dla mieszkańców miasta, jednak było ono źródłem okropnych wyziewów[7]. Było także wylęgarnią szczurów[8] oraz zagrażało zatruciem wód znajdujących się w pobliżu[5].

W wysypisku zakopywani byli po szyję ludzie chorzy na syfilis – wierzono, że ma to właściwości zdrowotne[9].

W 1691 wysypisko osiągnęło tak duże rozmiary, że uchwałą magistratu postanowiono je „szarwarkiem chędożyć i do Wisły znieść”[3]. Nie przyniosło to jednak żadnego rezultatu[3]. Pod koniec XVII wieku rozrastająca się góra śmieci zagroziła „zasypaniem budynków ks. jezuitów”[3] i budynków gospodarczych znajdujących się u jej podnóża[5]. W 1722 po raz kolejny uchwałą miejską nieskutecznie zakazano dalszego składowania śmieci w tym miejscu i zarządzano wyczyszczenie góry[10]. W 1744 wysypisko obłożono darnią, a od końca XVIII wieku ograniczano wywóz śmieci[4]. Po 1831 właściciele posesji przy ul. Jezuickiej i ul. Bugaj skarżyli się w pismach do namiestnika na trujące wyziewy, niemożność wynajęcia lokali oraz zasypywanie domów przez obsuwającą się górę[11].

W 1834 inżynier miasta Klopmann opracował projekt zjazdu do Wisły przez ulicę Celną, którego realizacja wymagałoby likwidacji wysypiska, ale w 1843 został on odrzucony (zrealizowano projekt Feliksa Pancera)[12].

Wysypisko zostało zamknięte w 1844[4]. Po zamknięciu stok góry został obłożony ziemią[13].

Miąższość odpadków w górze wynosi około 23 metrów[14].

W 1923 na Górze Gnojnej wzniesiono wielki zespół domów mieszkalnych i magazynowych Pocztowej Kasy Oszczędności zaprojektowany przez Mariana Lalewicza[6]. Utworzony na rzucie podkowy, otaczał z trzech stron zbocze góry[6]. Uszkodzony w 1939 i zniszczony w 1944 kompleks nie został odbudowany po II wojnie światowej, gdyż jego górny budynek zasłaniał panoramę Starego Miasta[6]. Skrócono ulicę Brzozową i ponownie otwarto widok na rzekę.

W latach 1962–1968[4] przeprowadzono tam badania archeologiczne, które przyniosło wiele ciekawych informacji o życiu dawnych mieszkańców Warszawy[15].

W 2007 góra została zabezpieczona przed dalszym odkształcaniem pod wpływem czynników atmosferycznych[16]. Przykryto ją specjalną matą antyerozyjną, obsypano glebą i obsiano trawą[16].

Współcześnie Góra Gnojna pełni funkcję tarasu widokowego[15]. W jego południowej części znajduje się posąg Siłacza wykonany w 1908 przez Stanisława Czarnowskiego[17]. Rzeźba przedstawiająca nagiego mężczyznę dźwigającego głaz została tam ustawiona w 1972[17].

Pozostałe informacje

Podobne wysypisko, również nazywane Górą Gnojową, funkcjonowało do 1785 w Nowej Warszawie[5]. Znajdowało się na skarpie w pobliżu ul. Zakątnej[5].

Przypisy

  1. a b c Jan Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 19.
  2. Maria Lewicka: Atlas architektury Starego Miasta w Warszawie. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1992, s. 68. ISBN 83-213-3512-8.
  3. a b c d Marian Gajewski: Urządzenia komunalne Warszawy. Zarys historyczny. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1979, s. 217. ISBN 83-06-00089-7.
  4. a b c d e Encyklopedia Warszawy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 1994, s. 220. ISBN 83-01-08836-2.
  5. a b c d e f Anna Berdecka, Irena Turnau: Życie codzienne w Warszawie okresu Oświecenia. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969, s. 68.
  6. a b c d Jarosław Zieliński: Atlas dawnej architektury ulic i placów Warszawy. Tom 1. Agrykola–Burmistrzowska. Warszawa: Biblioteka Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, 1995, s. 239. ISBN 83-902793-5-5.
  7. Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 51.
  8. Adam Szczypiorski: Plan regulacyjny Pragi i zjazd Pancera [w: Rocznik Warszawski V]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 109.
  9. Warszawa Małgorzata Omilanowska, Wydawnictwo Wiedza i Życie 2000, wydanie 3, ISBN 83-7184-861-7
  10. Jan Stanisław Bystroń: Warszawa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1977, s. 93.
  11. Adam Szczypiorski: Plan regulacyjny Pragi i zjazd Pancera [w: Rocznik Warszawski V]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 110.
  12. Adam Szczypiorski: Plan regulacyjny Pragi i zjazd Pancera [w: Rocznik Warszawski V]. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1966, s. 110–111.
  13. Karol Mórawski, Wiesław Głębocki, Bedeker Warszawski, Warszawa: wyd. Iskry, 1996, ISBN 83-207-1525-3, OCLC 830113055.
  14. Zdzisław Biernacki: IV. Geomorfologia i wody powierzchniowe. W: Wisła w Warszawie. Warszawa: Biuro Zarządu m.st. Warszawy, Wydział Planowania Przestrzennego i Architektury, Opracowanie graficzne, druk i oprawa: Dom Wydawniczy ELIPSA, 2000, s. 22-70. ISBN 83-907333-7-4. [dostęp 2014-10-18].
  15. a b Tadeusz Kowalik: Wiślana skarpa warszawska. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1976, s. 37.
  16. a b Tomasz Urzykowski: Kolumna Zygmunta do remontu, pomnik prof. Zachwatowicza... Co jeszcze planują na Starówce władze Śródmieścia?. W: Gazeta Stołeczna [on-line]. warszawa.wyborcza.pl, 4 września 2020. [dostęp 2020-09-05].
  17. a b Jerzy Łoziński, Andrzej Rottermund (red.): Katalog zabytków sztuki. Miasto Warszawa. Część I – Stare Miasto. Warszawa: Wydawnictwa Artystyczna i Filmowe, 1993, s. 588. ISBN 83-221-0628-9.

Media użyte na tej stronie

Warszawa outline with districts v4.svg
(c) Mfloryan at pl.wikipedia, CC BY 2.5
Mapa Warszawy - podkład lokalizacyjny
Relief Map of Poland.svg
Autor: TUBSEmail Silk.svg Gallery, Licencja: CC BY-SA 3.0
Location map of Poland
Masovian Voivodeship Relief location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Relief location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
U+25B2.svg
Black up-pointing triangle , U+25B2 from Unicode-Block Geometric Shapes (25A0–25FF)
Góra Gnojna w Warszawie.jpg
(c) Arkadiusz Zarzecki, CC BY-SA 3.0
Góra Gnojna w Warszawie. Widok w stronę skrzyżowania ulicy Brzozowej i Celnej
Góra Gnojna w Warszawie 2021.jpg
Autor: Adrian Grycuk, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Góra Gnojna w Warszawie
Gnojowa góra 1772.png
Fragment mapy Warszawy Rizzi Zannoniego z 1772 roku obejmujący stare miasto, w tym Gnojową Górę