Góra Kalwaria

Góra Kalwaria
miasto w gminie miejsko-wiejskiej
Ilustracja
Klasycystyczny ratusz w Górze Kalwarii
HerbFlaga
HerbFlaga
Państwo

 Polska

Województwo

 mazowieckie

Powiat

piaseczyński

Gmina

Góra Kalwaria

Data założenia

XIII wiek

Prawa miejskie

1670

Burmistrz

Arkadiusz Strzyżewski

Powierzchnia

13,67[1] km²

Populacja (31.12.2019)
• liczba ludności
• gęstość


12 109[2]
885,8 os./km²

Strefa numeracyjna

+48 22

Kod pocztowy

05-530

Tablice rejestracyjne

WPI

Położenie na mapie gminy Góra Kalwaria
Mapa konturowa gminy Góra Kalwaria, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Góra Kalwaria”
Położenie na mapie Polski
Położenie na mapie województwa mazowieckiego
Mapa konturowa województwa mazowieckiego, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „Góra Kalwaria”
Położenie na mapie powiatu piaseczyńskiego
Mapa konturowa powiatu piaseczyńskiego, po prawej nieco na dole znajduje się punkt z opisem „Góra Kalwaria”
Ziemia51°59′05″N 21°12′50″E/51,984722 21,213889
TERC (TERYT)

1418014

SIMC

0920321

Urząd miejski
ul. 3 Maja 10
05-530 Góra Kalwaria
Strona internetowa

Góra Kalwaria (jid. ‏גער‎ Ger) – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie piaseczyńskim, w gminie Góra Kalwaria, położone nad rzeką Wisłą, 34 km od centrum Warszawy.

Góra Kalwaria uzyskała lokację miejską w 1670 roku, zdegradowana w 1883 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1919 roku[3].

Historia

Wieś rycerska Góra istniała już w XIII w. Wieś szlachecka Góra położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie czerskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego[4].

Większe znaczenie zaczęła odgrywać od 1666, z chwilą, gdy stała się własnością biskupa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego. Zniszczenie wsi w czasie potopu szwedzkiego umożliwiło zrealizowanie planowanego założenia urbanistycznego – systemu dróg kalwaryjskich, przystosowanych do odprawiania nabożeństw pasyjnych. W 1670 wydany został przywilej miejski (prawo magdeburskie) oraz nadana nazwa Nowa Jerozolima. Zostały osadzone zakony dominikanów, dominikanek, franciszkanów obserwantów, bernardynów, pijarów i marianów (1677), a samo miasto w całości przeznaczone dla katolików (zabroniono osiedlać się w nim Żydom). Po śmierci Wierzbowskiego nastąpił stopniowy upadek. Pod koniec XVIII w. i na początku XIX w. większość kościołów i kaplic została rozebrana, a na początku XIX w. uchylono zakaz osiedlania się Żydów, którzy w krótkim czasie stali się największą grupą wyznaniową w mieście. Góra Kalwaria wyrosła wtedy na jedno z ważniejszych w Polsce centrów chasydyzmu prowadzone przez osiadłych tu cadyków Alterów) (od 1859).

W latach 1867–1879 siedziba powiatu, 1883–1919 pozbawiona praw miejskich.

Do II wojny światowej w Górze Kalwarii istniała Główna Szkoła Straży Granicznej oraz stacjonował 1 pułk artylerii najcięższej (pan)[5].

W 1940 Niemcy utworzyli w mieście getto dla ludności żydowskiej[6]. Przebywało w nim ok. 3500 osób[6]. Getto zostało zlikwidowane w lutym 1941. Większość jego mieszkańców wywieziono do getta warszawskiego, a część rozstrzelano[6].

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 103 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Górze Kalwarii[7].

Zabytki

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego
Remiza strażacka w stylu klasycystycznym
Dwór cadyka Altera
Cmentarz katolicki
  • układ urbanistyczny zrealizowany po 1670, oparty w planie o formę krzyża łacińskiego, wytyczony na podstawie średniowiecznych planów Jerozolimy, z możliwym udziałem Tylmana z Gameren i charakteryzujący się wykorzystaniem naturalnego ukształtowania terenu. Został częściowo zatarty na skutek rozbudowy miasta na początku XIX w.
  • pobernardyński kościół Niepokalanego Poczęcia NMP (obecnie parafialny). Pierwotny drewniany kościół parafialny w tym miejscu stał już w XIII w., kolejny został wybudowany z fundacji biskupa Wierzbowskiego w latach 60. XVII w. i przekazany bernardynom. Obecny, trzeci z kolei został zbudowany w latach 1765–1770 z fundacji marszałka Franciszka Bielińskiego według projektu Jakuba Fontany (jest to jedyne udokumentowane dzieło kościelne tego architekta)
  • kaplica kalwaryjska: tzw. „Ratusz Piłata”, obecnie kościół filialny pw. Podwyższenia Krzyża św., barokowy z drugiej połowy XVII w.
  • kaplica kalwaryjska Zwiastowania
  • dawny kościół marianów, tzw. „Wieczernik” z 1674
  • dawne kolegium zakonu Pijarów z 1675, przebudowane w XIX w.
  • klasycystyczne budynki z pierwszej połowy XIX w.:
  • Synagoga w Górze Kalwarii (ul. Pijarska 10/12),
  • Synagoga w Górze Kalwarii (ul. Pijarska 5),
  • Kirkut,
  • Dwór Cadyka Altera, ul. Pijarska 10/12.

Demografia

RokLiczba mieszkańców
18582 101
18692 388
199510 884
199711 022
200011 010
200210 960
200411 060
200611 225
201111 620
201211 651
201711 942
  • Piramida wieku mieszkańców Góry Kalwarii w 2019 roku[8].


Kultura

  • W 2010 po dwustu latach, reaktywowano tradycję misteryjną, która jest ściśle związana z historią Góry Kalwarii – nazywanej często Kalwarią Mazowsza[9]. Patrz: Misterium męki Pańskiej w Górze Kalwarii.
  • W Górze Kalwarii działa również grupa teatralna „Młodzieżowa Inicjatywa Teatralna” oraz Ogólne Stowarzyszenie „Społeczna Inicjatywa Młodych”.

Wojsko w Górze Kalwarii

Formacje wojskowe i paramilitarne stacjonujące na terenie Góry Kalwarii.

Wspólnoty wyznaniowe

Burmistrzowie Góry Kalwarii

  • Jan Drobiecki (1989-1992)
  • Józef Latała (1992-1998)
  • Ryszard Janusz Baj (1998-2002)
  • Barbara Samborska (2002-2010)
  • Dariusz Zieliński (2010-2018)
  • Arkadiusz Strzyżewski (od 2018)

Transport

Port rzeczny w Górze Kalwarii

W Górze Kalwarii krzyżują się dwie drogi krajowe, droga krajowa nr 50 z drogą krajową nr 79. Od grudnia 2019 roku istnieje możliwość ominięcia centrum miasta dzięki obwodnicy drogowej[11].

Przez miasto przebiega także linia kolejowa nr 12, łącząca Łowicz z Łukowem.

Około 14 km na południowy wschód od miasta znajduje się lądowisko Sobienie Szlacheckie. Między mostem drogowym a mostem kolejowym znajduje się port rzeczny[12], wyposażony w pochylnię, która w 2021 została przebudowana z inicjatywy lokalnej społeczności[13].

Edukacja

Inne

W mieście działa ośrodek opiekuńczy pod nazwą Dom Opieki Społecznej w Górze Kalwarii im. Waleriana Łukasińskiego, przeznaczony dla osób przewlekle chorych i to zarówno somatycznie jak i psychicznie.

Miasta partnerskie

Zobacz też

Przypisy

  1. Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2012 r..
  2. Wyniki badań bieżących - Baza Demografia - Główny Urząd Statystyczny, demografia.stat.gov.pl [dostęp 2020-09-14].
  3. Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 32-33.
  4. Adolf Pawiński, Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym. T. 5: Mazowsze, Warszawa 1895, s. 213, Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku ; Cz.1, Mapa, plany, Warszawa 1973, k. 4.
  5. Henryk Świderski: Okupacja i konspiracja w obwodzie AK Grójec – „Głuszec”. Warszawa: PAX, 1989, s. 8.
  6. a b c Czesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 188. ISBN 83-01-00065-1.
  7. Okupacja w imię sojuszu. Armia sowiecka w Polsce 1944-1956 (fragmenty), „forumemjot”, 9 maja 2012 [dostęp 2018-10-13] [zarchiwizowane z adresu 2018-10-13] (pol.).
  8. Góra Kalwaria w liczbach, Polska w liczbach [dostęp 2016-01-11] (pol.), liczba ludności w oparciu o dane GUS.
  9. Kalwaria Mazowsza
  10. Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-08].
  11. Góra Kalwaria ma już obwodnicę. tvnwarszawa.tvn24.pl, 2019-12-20. [dostęp 2019-12-20].
  12. Czy w Górze Kalwarii powstanie nowa przystań?. gorakalwaria.org, 2016-09-09.
  13. Wojciech Podgórski: W Górze Kalwarii powstała pochylnia do wodowania łodzi. Pomogła internetowa zbiórka. warszawa.wyborcza.pl, 2021-08-08.
  14. Gmina Góra Kalwaria, www.gorakalwaria.pl [dostęp 2020-07-21] (pol.).

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Masovian Voivodeship location map.svg
Autor: SANtosito, Licencja: CC BY-SA 4.0
Location map of Masovian Voivodeship. Geographic limits of the map:
  • N: 53.55N
  • S: 50.95 N
  • W: 19.15 E
  • E: 23.25 E
Powiat piaseczyński location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa powiatu piaseczyńskiego, Polska
Cmentarz katolicki w Gorze Kalwarii.JPG
Autor: Mzungu, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cmentarz katolicki w Górze Kalwarii. Róg ulic Zakalwaria i Budowlanych
PL Góra Kalwaria Tzadiks House.JPG
Autor: Lysy, Licencja: CC BY-SA 3.0
Dom cadyka Altera w Górze Kalwarii
Kościół Podwyższenia Krzyża Góra Kalwaria front 03.jpg
Autor: Piotr Moroz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Góra Kalwaria, ul. Dominikańska - kościół p.w. Podwyższenia Krzyża, tzw. Dom Piłata, widok od frontu płn-wsch. strony (zabytek nr 1018/365/62)
Góra Kalwaria 001.jpg
Autor: Klemens, Licencja: CC BY-SA 2.5
Remiza strażacka w Górze Kalwarii
POL Góra Kalwaria port 03.jpg
Autor: Tadeusz Rudzki, Licencja: CC BY-SA 4.0
Port rzeczny w Górze Kalwarii.
Góra Kalwaria (gmina) location map.png
Autor:
OpenStreetMap contributors
, Licencja: CC BY-SA 2.0
Mapa gminy Góra Kalwaria, Polska
Cmentarz zydowski w Gorze Kalwarii 04.JPG
Autor: Mzungu, Licencja: CC BY-SA 3.0
Cmentarz żydowski w Górze Kalwarii - widok współczesny.
Góra Kalwaria 003.jpg
Autor: Klemens, Licencja: CC BY-SA 2.5
Kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP w Górze Kalwarii
Ratusz Góra Kalwaria 03.jpg
Autor: Piotr Moroz, Licencja: CC BY-SA 3.0 pl
Góra Kalwaria, ul. Ratuszowa - ratusz (1830), front i południowe skrzydło (zabytek nr 1021/99)