Góra Kalwaria

Góra Kalwaria

— miasto w gminie miejsko-wiejskiej —
Klasycystyczny ratusz w Górze Kalwarii
Herb Flaga
Państwo	Polska
Województwo	mazowieckie
Powiat	piaseczyński
Gmina	Góra Kalwaria
Data założenia	XIII wiek
Prawa miejskie	1670
Burmistrz	Arkadiusz Strzyżewski
Powierzchnia	13,67[1] km²
Populacja (31.12.2019) • liczba ludności • gęstość	12 109[2] 885,8 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 22
Kod pocztowy	05-530
Tablice rejestracyjne	WPI
Położenie na mapie gminy Góra Kalwaria Góra Kalwaria
Położenie na mapie Polski (c) Karte: NordNordWest, Lizenz: Creative Commons by-sa-3.0 de Góra Kalwaria
Położenie na mapie województwa mazowieckiego Góra Kalwaria
Położenie na mapie powiatu piaseczyńskiego Góra Kalwaria
51°59′05″N 21°12′50″E/51,984722 21,213889
TERC (TERYT)	1418014
SIMC	0920321
Urząd miejski ul. 3 Maja 10 05-530 Góra Kalwaria
Strona internetowa

Góra Kalwaria (jid. ‏גער‎ Ger) – miasto w województwie mazowieckim, w powiecie piaseczyńskim, w gminie Góra Kalwaria, położone nad rzeką Wisłą, 34 km od centrum Warszawy.

Góra Kalwaria uzyskała lokację miejską w 1670 roku, zdegradowana w 1883 roku, ponowne nadanie praw miejskich w 1919 roku^[3].

Historia

Wieś rycerska Góra istniała już w XIII w. Wieś szlachecka Góra położona była w drugiej połowie XVI wieku w powiecie czerskim ziemi czerskiej województwa mazowieckiego^[4].

Większe znaczenie zaczęła odgrywać od 1666, z chwilą, gdy stała się własnością biskupa poznańskiego Stefana Wierzbowskiego. Zniszczenie wsi w czasie potopu szwedzkiego umożliwiło zrealizowanie planowanego założenia urbanistycznego – systemu dróg kalwaryjskich, przystosowanych do odprawiania nabożeństw pasyjnych. W 1670 wydany został przywilej miejski (prawo magdeburskie) oraz nadana nazwa Nowa Jerozolima. Zostały osadzone zakony dominikanów, dominikanek, franciszkanów obserwantów, bernardynów, pijarów i marianów (1677), a samo miasto w całości przeznaczone dla katolików (zabroniono osiedlać się w nim Żydom). Po śmierci Wierzbowskiego nastąpił stopniowy upadek. Pod koniec XVIII w. i na początku XIX w. większość kościołów i kaplic została rozebrana, a na początku XIX w. uchylono zakaz osiedlania się Żydów, którzy w krótkim czasie stali się największą grupą wyznaniową w mieście. Góra Kalwaria wyrosła wtedy na jedno z ważniejszych w Polsce centrów chasydyzmu prowadzone przez osiadłych tu cadyków Alterów) (od 1859).

W latach 1867–1879 siedziba powiatu, 1883–1919 pozbawiona praw miejskich.

Do II wojny światowej w Górze Kalwarii istniała Główna Szkoła Straży Granicznej oraz stacjonował 1 pułk artylerii najcięższej (pan)^[5].

W 1940 Niemcy utworzyli w mieście getto dla ludności żydowskiej^[6]. Przebywało w nim ok. 3500 osób^[6]. Getto zostało zlikwidowane w lutym 1941. Większość jego mieszkańców wywieziono do getta warszawskiego, a część rozstrzelano^[6].

Na podstawie dekretu PKWN z 31 sierpnia 1944 zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla „hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego”. Obóz pracy nr 103 Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego utworzyło w Górze Kalwarii^[7].

Zabytki

Kościół parafialny pw. Niepokalanego Poczęcia NMP proj. J. Fontana

Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego

Remiza strażacka w stylu klasycystycznym

Dwór cadyka Altera

Cmentarz katolicki

Cmentarz żydowski

• układ urbanistyczny zrealizowany po 1670, oparty w planie o formę krzyża łacińskiego, wytyczony na podstawie średniowiecznych planów Jerozolimy, z możliwym udziałem Tylmana z Gameren i charakteryzujący się wykorzystaniem naturalnego ukształtowania terenu. Został częściowo zatarty na skutek rozbudowy miasta na początku XIX w.
• pobernardyński kościół Niepokalanego Poczęcia NMP (obecnie parafialny). Pierwotny drewniany kościół parafialny w tym miejscu stał już w XIII w., kolejny został wybudowany z fundacji biskupa Wierzbowskiego w latach 60. XVII w. i przekazany bernardynom. Obecny, trzeci z kolei został zbudowany w latach 1765–1770 z fundacji marszałka Franciszka Bielińskiego według projektu Jakuba Fontany (jest to jedyne udokumentowane dzieło kościelne tego architekta)
• kaplica kalwaryjska: tzw. „Ratusz Piłata”, obecnie kościół filialny pw. Podwyższenia Krzyża św., barokowy z drugiej połowy XVII w.
• kaplica kalwaryjska Zwiastowania
• dawny kościół marianów, tzw. „Wieczernik” z 1674
• dawne kolegium zakonu Pijarów z 1675, przebudowane w XIX w.
• klasycystyczne budynki z pierwszej połowy XIX w.:
  • ratusz (Witkowski, Marconi),
  • jatki,
• Synagoga w Górze Kalwarii (ul. Pijarska 10/12),
• Synagoga w Górze Kalwarii (ul. Pijarska 5),
• Kirkut,
• Dwór Cadyka Altera, ul. Pijarska 10/12.

Demografia

• Piramida wieku mieszkańców Góry Kalwarii w 2019 roku^[8].

Kultura

• W 2010 po dwustu latach, reaktywowano tradycję misteryjną, która jest ściśle związana z historią Góry Kalwarii – nazywanej często Kalwarią Mazowsza^[9]. Patrz: Misterium męki Pańskiej w Górze Kalwarii.
• W Górze Kalwarii działa również grupa teatralna „Młodzieżowa Inicjatywa Teatralna” oraz Ogólne Stowarzyszenie „Społeczna Inicjatywa Młodych”.

Wojsko w Górze Kalwarii

Formacje wojskowe i paramilitarne stacjonujące na terenie Góry Kalwarii.

• 5 Bateria Artylerii Pieszej Lejbgwardii Cesarskiej (korpus rezerwowy Gwardii Przybocznej Cara Rosji) – 1819–1830
• 3 Pułk Ułanów Królestwa Kongresowego – 1831
• 2 Batalion Saperów Armii Imperium Rosyjskiego podlegający 1. Brygadzie Saperów – po upadku powstania listopadowego
• 1 Batalion Saperów Armia Imperium Rosyjskiego – lata 50. XIX wieku
• 1 pułk artylerii Legionów Polskich (dowództwo pułku) – listopad 1916 – 17 września 1917
• Ośrodek Szkolenia Koni dla wojska – 1922–1924
• Centralna Szkoła Straży Celnej – 1925–1928
• Centralna Szkoła Straży Granicznej – 1928–1933 (przeniesiona do Rawy Ruskiej)
• 1 Pułk Artylerii Najcięższej (motorowy) – 1934–1939
• 1 pułk zmotoryzowany Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego – 1945–1947
• 2 pułk zmotoryzowany Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego – 1945–1947
• 1 Mazowiecka Brygada Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego – 1947–1965
• 1 Mazowiecka Brygada Wojsk Obrony Wewnętrznej – 1966–1977
• 1 Mazowiecka Brygada Warszawskiego Okręgu Wojskowego – 1977–1989
• 1 Mazowiecki Pułk Ochrony Warszawskiego Okręgu Wojskowego 1989–1992
• 1 Mazowiecki Pułk Ochrony Nadwiślańskich Jednostek Wojskowych (JW 4829) – 1992–2001

Wspólnoty wyznaniowe

• Kościół rzymskokatolicki:
  • parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny
• Kościół Starokatolicki Mariawitów
  • wierni należą do parafii Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Mińsku Mazowieckim.
• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Góra Kalwaria (Sala Królestwa ul. Rybie 6)^[10]

Burmistrzowie Góry Kalwarii

• Jan Drobiecki (1989-1992)
• Józef Latała (1992-1998)
• Ryszard Janusz Baj (1998-2002)
• Barbara Samborska (2002-2010)
• Dariusz Zieliński (2010-2018)
• Arkadiusz Strzyżewski (od 2018)

Transport

Port rzeczny w Górze Kalwarii

W Górze Kalwarii krzyżują się dwie drogi krajowe, droga krajowa nr 50 z drogą krajową nr 79. Od grudnia 2019 roku istnieje możliwość ominięcia centrum miasta dzięki obwodnicy drogowej^[11].

Przez miasto przebiega także linia kolejowa nr 12, łącząca Łowicz z Łukowem.

Około 14 km na południowy wschód od miasta znajduje się lądowisko Sobienie Szlacheckie. Między mostem drogowym a mostem kolejowym znajduje się port rzeczny^[12], wyposażony w pochylnię, która w 2021 została przebudowana z inicjatywy lokalnej społeczności^[13].

Edukacja

• Szkoła Podstawowa nr 1
• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Księcia Janusza
• Liceum Ogólnokształcące im. Ks. Zygmunta Sajny
• Zespół Szkół Zawodowych im. marszałka Franciszka Bielińskiego h. Junosza
• Zespół Szkół Zawodowych im. ppor. Emilii Gierczak

Inne

W mieście działa ośrodek opiekuńczy pod nazwą Dom Opieki Społecznej w Górze Kalwarii im. Waleriana Łukasińskiego, przeznaczony dla osób przewlekle chorych i to zarówno somatycznie jak i psychicznie.

Miasta partnerskie

Zobacz też

• Góra Kalwaria Wąskotorowa
• Cmentarz żydowski w Górze Kalwarii
• Ger (dynastia chasydzka)
• Stara Synagoga w Górze Kalwarii (nieistniejąca)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Góra-Kalwarya, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. II: Derenek – Gżack, Warszawa 1881, s. 689 .
• Cmentarz ewangelicki w Górze Kalwarii – zdjęcia. luteranie-piaseczno.cba.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-12-27)].
• GoraKalwaria.Info. gorakalwaria.info. [zarchiwizowane z tego adresu (2021-01-26)]. – lokalny serwis internetowy. Historia GK i okolicznych miejscowości.
• Historia Żydów w Górze Kalwarii na portalu Wirtualny Sztetl