Górniczek zwyczajny

Górniczek zwyczajny
	Eremophila alpestris
	(Linnaeus, 1758)
	; Samiec sfotografowany w Szwecji
	; Samica sfotografowana w Kanadzie
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	wróblowe
Podrząd	śpiewające
Rodzina	skowronki
Rodzaj	Eremophila
Gatunek	górniczek zwyczajny
Synonimy
	Alauda alpestris Linnaeus, 1758;
	Alauda alpestris Linnaeus, 1758;
Podgatunki
	zobacz opis w tekście
	zobacz opis w tekście
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; letnie lęgowiska występuje przez cały rok zimowiska

Górniczek zwyczajny, górniczek^[4] (Eremophila alpestris) – gatunek małego ptaka z rodziny skowronków (Alaudidae). Zasiedla Eurazję i Amerykę Północną, niewielkie izolowane populacje także północno-zachodnią Afrykę (Maroko) i północno-zachodnią Amerykę Południową (Kolumbia). Północne populacje są wędrowne.

Systematyka i zasięg występowania

Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia ponad czterdzieści podgatunków E. alpestris^[4]^[5]:

E. alpestris arcticola (Oberholser, 1902) – północna Alaska do Kolumbii Brytyjskiej (zachodnia Kanada).
E. alpestris hoyti (Bishop, 1896) – północna Kanada.
górniczek zwyczajny (E. alpestris alpestris) (Linnaeus, 1758) – wschodnia Kanada.
E. alpestris merrilli (Dwight, 1890) – zachodnie wybrzeża Kanady i USA.
E. alpestris strigata (Henshaw, 1884) – wybrzeża południowej Kolumbii Brytyjskiej do wybrzeży Oregonu (zachodnie USA).
E. alpestris alpina (Jewett, 1943) – góry zachodniego Waszyngtonu (północno-zachodnie USA).
E. alpestris lamprochroma (Oberholser, 1932) – góry w środkowej części zachodniego USA.
E. alpestris leucolaema Coues, 1874 – południowa Alberta (południowo-zachodnia Kanada) przez północno-środkowe i środkowe USA.
E. alpestris enthymia (Oberholser, 1902) – południowo-środkowa Kanada do Oklahomy i Teksasu (środkowe USA).
E. alpestris praticola (Henshaw, 1884) – południowo-wschodnia Kanada, północno-wschodnie i wschodnio-środkowe USA.
E. alpestris sierrae (Oberholser, 1920) – góry północno-wschodniej Kalifornii (zachodnie USA).
E. alpestris rubea (Henshaw, 1884) – środkowa Kalifornia.
E. alpestris utahensis (Behle, 1938) – góry zachodnio-środkowego USA.
E. alpestris insularis (Dwight, 1890) – środkowa część południowej Kalifornii.
E. alpestris actia (Oberholser, 1902) – nadbrzeżne góry południowej Kalifornii i północna Kalifornia Dolna (północno-zachodni Meksyk).
E. alpestris ammophila (Oberholser, 1902) – pustynie południowo-wschodniej Kalifornii i południowo-zachodnia Nevada (południowo-zachodnie USA).
E. alpestris leucansiptila (Oberholser, 1902) – pustynie południowej Nevady, zachodnia Arizona (południowo-zachodnie USA) i północno-zachodni Meksyk.
E. alpestris occidentalis (McCall, 1851) – północna Arizona do środkowego Nowego Meksyku (południowo-zachodnie USA).
E. alpestris adusta (Dwight, 1890) – południowa Arizona i południowy Nowy Meksyk, prawdopodobnie północno-środkowy Meksyk.
E. alpestris enertera (Oberholser, 1907) – środkowa Kalifornia Dolna.
E. alpestris giraudi (Henshaw, 1884) – nadbrzeża południowo-środkowego USA i północno-wschodniego Meksyku.
E. alpestris aphrasta (Oberholser, 1902) – Chihuahua i Durango (północno-zachodni Meksyk).
E. alpestris lactea A. R. Phillips, 1970 – Coahuila (północno-środkowy Meksyk).
E. alpestris diaphora (Oberholser, 1902) – południowa Coahuila do północno-wschodniego Puebla (północno-środkowy i wschodni Meksyk).
E. alpestris chrysolaema (Wagler, 1831) – od zachodnio-środkowego do wschodni-środkowego Meksyku.
E. alpestris oaxacae (Nelson, 1897) – południowy Meksyk.
E. alpestris peregrina (P. L. Sclater, 1855) – Kolumbia.
górniczek północny (E. alpestris flava) (J. F. Gmelin, 1789) – północna Europa i północna Azja.
górniczek stepowy (E. alpestris brandti) (Dresser, 1874) – południowo-wschodnia europejska część Rosji do zachodniej Mongolii i północnych Chin.
górniczek marokański (E. alpestris atlas) (Whitaker, 1898) – Maroko.
E. alpestris balcanica (Reichenow, 1895) – południowe Bałkany i Grecja.
E. alpestris kumerloevei Roselaar, 1995 – zachodnia i środkowa Anatolia.
górniczek jasnogłowy (E. alpestris penicillata) (Gould, 1838) – wschodnia Turcja i Kaukaz do Iranu.
E. alpestris bicornis (C. L. Brehm, 1842) – Liban do granicy między Syrią a Izraelem.
E. alpestris albigula (Bonaparte, 1850) – północno-wschodni Iran i Turkmenistan do północno-zachodniego Pakistanu.
E. alpestris argalea (Oberholser, 1902) – skrajnie zachodnie Chiny.
E. alpestris teleschowi (Przewalski, 1887) – zachodnie i zachodnio-środkowe Chiny.
E. alpestris przewalskii (Bianchi, 1904) – północny Qinghai (zachodnio-środkowe Chiny).
E. alpastris nigrifrons (Przewalski, 1876) – północno-wschodni Qinghai.
górniczek himalajski (E. alpestris longirostris) (F. Moore, 1856) – północno-wschodni Pakistan i zachodnie Himalaje.
E. alpestris elwesi (Blanford, 1872) – południowa i wschodnia Wyżyna Tybetańska.
E. alpestris khamensis (Bianchi, 1904) – południowo-zachodnie i południowo-środkowe Chiny.

Autorzy Handbook of the Birds of the World sugerują zmniejszenie liczby podgatunków do 28^[2]. Niektórzy autorzy proponują podział tego taksonu na kilka gatunków^[2]^[4]^[5].

W Polsce górniczek zwyczajny regularnie pojawia się na przelotach oraz zimuje: na zachodzie średnio licznie, na wschodzie rzadko i bardzo nielicznie^[6].

Morfologia

Samiec z widocznymi czubkami na głowie (Meksyk)

Wygląd

W lecie czarno-żółta maska. W szacie godowej maska jasnożółta, na czarnym czole widać dwa czubki; czarne wąsy oraz plama na gardle. Reszta głowy i grzbiet różowobrązowe w delikatne czarne kreski. Spód ciała biały z różowobrązowym nalotem na bokach piersi. Ogon różowobrązowy, czarny po bokach. Zimą rysunek na głowie prawie znika.

Wymiary

Długość ciała wynosi 15–18 cm, a masa ciała 30–45 g.

Ekologia i rozród

Gniazdo z pisklętami sfotografowane w prowincji Alberta w Kanadzie

Eremophila alpestris flava

Biotop

Ptak ten zamieszkuje przede wszystkim tundrę i strefy alpejskie w górach. Występuje najdalej na północ ze wszystkich skowronków.

Jaja

W pierwszym lęgu 2–5 jaj, w lęgu powtórzonym 2 lub 3. Lęgi od maja do lipca.

Wysiadywanie i rozwój piskląt

Wysiadywanie trwa 11–12 dni. Pisklęta pozostają w gnieździe 10–12 dni, a zdolność lotu uzyskują, mając 16–18 dni.

Pożywienie

W sezonie lęgowym żywi się bezkręgowcami (zwłaszcza owadami i ich larwami), zimą materiałem roślinnym (nasionami). Pisklęta są karmione niemal wyłącznie bezkręgowcami, w tym także pierścienicami^[2].

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje górniczka zwyczajnego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Organizacja Partners in Flight w 2017 roku szacowała liczebność światowej populacji na około 140 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za spadkowy, choć według szacunków BirdLife International populacja europejska jest stabilna^[3].

W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową^[7].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Eremophila alpestris, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Donald, P. & de Juana, E.: Horned Lark (Eremophila alpestris). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-07)].
↑ ^a ^b Eremophila alpestris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Alaudidae Vigors, 1825 - skowronki - Larks (wersja: 2020-11-17). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-04].
↑ ^a ^b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Nicators, reedling, larks. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-07]. (ang.).
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 752. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu zimowego bardzo nieliczny oznacza zagęszczenie 0,2–2 osobników na 100 km², a średnio liczny – 20–200 osobników na 100 km².
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

Bibliografia

Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 185. ISBN 978-83-7073-474-9.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania audio i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Eremophila alpestris, [w:] Integrated Taxonomic Information System [online] (ang.).

[hbwa-2] Donald, P. & de Juana, E.: Horned Lark (Eremophila alpestris). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. Lynx Edicions, Barcelona, 2020. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-05-07)].

[iucn-3] Eremophila alpestris, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [online] (ang.).

[mk-4] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Alaudidae Vigors, 1825 - skowronki - Larks (wersja: 2020-11-17). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-05-04].

[ioc-5] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Nicators, reedling, larks. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-05-07]. (ang.).

[6] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP "pro Natura", 2003, s. 752. ISBN 83-919626-1-X. Według skali przyjętej przez autorów, dla okresu zimowego bardzo nieliczny oznacza zagęszczenie 0,2–2 osobników na 100 km², a średnio liczny – 20–200 osobników na 100 km².

[7] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne