Górnośląska Brygada WOP

Górnośląska Brygada
Wojsk Ochrony Pogranicza

Emblemat brygady
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1 stycznia 1958
Rozformowanie	16 maja 1991
Nazwa wyróżniająca	Górnośląska
Tradycje
Nadanie sztandaru	21 stycznia 1963; 9 września 1989
Rodowód	10 Oddział OP 10 Katowicki Oddział WOP 21 Brygada OP 4 Brygada WOP 4 GB WOP
Kontynuacja	Śląski Oddział SG Beskidzki Oddział SG
Dowódcy
Pierwszy	gen. bryg. Bolesław Bonczar
Ostatni	płk dypl. Tadeusz Jagodziński
Organizacja
Numer	2445-0-
Kryptonim	Pejzaż[a], Agona[b], Aldona[c]
Dyslokacja	ul. Marcelego Nowotki 56 Gliwice
Formacja	Wojska Ochrony Pogranicza
Podległość	Dowództwo WOP (1958–1965, 1972–1991) Szefostwo WOP (1965–1971)
Odznaczenia

Tablica pamiątkowa umieszczona na ścianie budynku byłego sztabu GB WOP w Gliwicach (marzec 2008)

Pieczęć okrągła Górnośląskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza

Nagroda rzeczowa d-cy GB WOP

Zegarek „SLAVA“ produkcji radzieckiej z wygrawerowaną na kopercie dedykacją „ZA WZOROWĄ SŁUŻBĘ D-ca GB WOP“

Zegarek „SLAVA“ produkcji radzieckiej

Żołnierze i d-ca GB WOP płk Bolesław Bonczar oraz płk Zdzisław Mossóczy, płk Izydor Jałoszyński, mjr Kołsut, mjr Wojdak... – Zlot Przodowników Służby GB WOP, Gliwice (maj 1978)

Górnośląska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza (GB WOP) – zlikwidowana brygada Wojsk Ochrony Pogranicza pełniąca służbę na granicy polsko-czechosłowackiej.

Formowanie i zmiany organizacyjne

4 Górnośląska Brygada WOP została sformowana na podstawie zarządzenia Nr 075/58 Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 22 kwietnia 1958 roku na bazie 4 Brygady WOP. Sztab brygady stacjonował w Gliwicach ul. Nowotki obecnie Daszyńskiego 56^[1] z podległością Dowództwu WOP^[2].

21 stycznia 1963 roku społeczności województw śląskiego i opolskiego ufundowały brygadzie nowy sztandar^[3]. W imieniu Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, aktu wręczenia dokonał wiceminister gen. bryg. Franciszek Szlachcic. Sztandar odebrał dowódca brygady płk Bolesław Bonczar. Brygada odznaczona została m.in. Orderem Sztandaru Pracy II klasy, aktu dekoracji sztandaru w imieniu Rady Państwa dokonał gen.dyw Lucjan Czubiński Wiceminister MSW.

4 października 1983 roku Rada Państwa nadała Brygadzie Order Sztandaru Pracy II klasy. Aktu dekoracji sztandaru dokonał szef Wojsk Wewnętrznych gen.dyw. Lucjan Czubiński w obecności dowódcy WOP gen. bryg. Feliksa Stramika^[4].

9 września 1989 roku w czasie uroczystej przysięgi żołnierzy brygady w Raciborzu, brygadzie wręczono nowy sztandar ufundowany przez zakłady pracy i społeczeństwo pogranicza. Aktu wręczenia sztandaru dokonał d-ca WOP gen. dyw. Feliks Stramik, a sztandar przyjął d-ca brygady, płk dypl. Tadeusz Jagodziński^[5].

Zarządzeniem nr 021 z 7 maja 1991 roku Komendanta Głównego Straży Granicznej, 16 maja 1991 roku zostały rozwiązane jednostki WOP i powołane jednostki organizacyjne Straży Granicznej. Oddziałom zostały przydzielone nazwy związane z regionem, w którym działały^[6].

Górnośląska Brygada WOP została rozformowana 15 maja 1991 roku^[7]. Na jej bazie powstały dwa oddziały Straży Granicznej: Beskidzki w Cieszynie i Śląski w Raciborzu^[8].

Struktura organizacyjna

Struktura organizacyjna 4 Górnośląskiej Brygady WOP podano za: Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945-1991. s. 11–12, 14–16, 19–25.

• Dowództwo i sztab 4 Górnośląskiej Brygady WOP – Gliwice
• pododdziały dowodzenia i obsługi
• 42 batalion WOP Cieszyn
• 43 batalion WOP Racibórz
• 44 batalion WOP Głubczyce – rozformowany w 1961^[9][d]
• 45 batalion WOP Prudnik
• Batalion odwodowy
• Szkoła podoficerska – rozwiązana w 1967
• Graniczne placówki kontrolne:

1. Cieszyn – kolejowa i drogowa
2. Zebrzydowice – kolejowa
3. Chałupki – drogowa i kolejowa
4. Pietrowice – drogowa
5. Głuchołazy – kolejowa i drogowa

Stan etatowy brygady wynosił 2645 wojskowych.

W 1963 roku dowódca WOP nakazał skrócić odcinek 3 Karpackiej Brygady WOP i ustalił linię rozgraniczenia między karpacką, a górnośląską brygadą na granicy województw krakowskiego i katowickiego. Nakazał też 1 stycznia 1964 roku przekazać strażnice WOP: Krężelka, Jaworzynka i Poniwiec Górnośląskiej Brygadzie WOP^[10]. Termin zmieniono na 1 października 1963 roku. Strażnice włączono w struktury batalionu WOP Cieszyn.

1 lipca 1965 roku WOP podporządkowano Ministerstwu Obrony Narodowej, Dowództwo WOP przeformowano na Szefostwo WOP z podległością Głównemu Inspektoratowi Obrony Terytorialnej. Do MSW odeszła cała kontrola ruchu granicznego oraz ochrona GPK. Tym samym naruszono jednolity system ochrony granicy^[11].

1 października 1971 roku WOP został podporządkowany pod względem operacyjnym, a 1 stycznia 1972 roku pod względem gospodarczym MSW. Do WOP powrócił cały pion kontroli ruchu granicznego wraz z przejściami granicznymi. Przywrócono jednolity system ochrony granicy państwowej^[12].

W lutym 1976 roku, związku z nowym podziałem administracyjnym kraju 34 Batalion WOP wraz z 5. placówkami został włączony w struktury organizacyjne 4 Górnośląskiej Brygady WOP^[13].

Górnośląska brygada ochraniała odcinek granicy państwowej o długości 439,9 km^[14], powierzchnia wynosiła 6650 km²^[12]:

• Włącznie znak graniczny nr II/82 (Lipnica Wielka), wyłącznie znak gran. nr IV/200 (Złoty Stok).
• Zasięg terytorialny:
  • Obszar województw: bielskiego, katowickiego i opolskiego.

Układ organizacyjny przed reorganizacją w 1976

• Dowództwo i sztab 4 Górnośląskiej Brygady WOP – Gliwice^[e]
  • dowódca – płk Bolesław Bonczar
  • szef sztabu zastępca d-cy – płk Czesław Ferenc, płk Zdzisław Mossóczy
  • zastępca ds. liniowych – płk Wojciech Piekarski
  • zastępca ds. politycznych – płk Izydor Jałoszyński
  • zastępca ds. zwiadu – płk Władysław Tarała
  • szef służb technicznych – płk Stanisław Mirkowski
  • kwatermistrz – płk Bohdan Morawiński
• pododdziały dowodzenia i obsługi
  • kompania ochrony
  • kompania łączności
  • kompania samochodowa
  • pluton saperów
  • orkiestra
• batalion odwodowy
• 34 batalion WOP Żywiec
• 42 batalion WOP Cieszyn
• 43 batalion WOP Racibórz
• 45 batalion WOP Prudnik
• Graniczne placówki kontrolne – bez zmian.

Układ organizacyjny po kwietniu 1976

W kwietniu 1976 roku brygada przeszła na dwuszczeblowy system dowodzenia. Rozformowano bataliony graniczne, strażnice podporządkowane zostały bezpośrednio pod sztab brygady. W miejsce batalionów granicznych sformowano:

• samodzielna kompania odwodowa w Żywcu – 07.1977 roku przeniesiona do sztabu brygady^[12]
• batalion szkolno-odwodowy w Cieszynie – od 12.10.1983 roku Jednostka Wojsk Ochrony Pogranicza im. „Ziemi Cieszyńskiej”^[14]
• batalion odwodowy w Raciborzu
• Ośrodek Szkolenia Górnośląskiej Brygady WOP w Prudniku
• Placówki i strażnice podległe bezpośrednio pod sztab brygady:

W 1976 roku zniesiona została numeracja brygad WOP. Wówczas to Zarządzeniem DWOP z 17 lutego 1976 roku i 25 lipca 1976 roku przyjęto tylko nazwę „regionalną” Górnośląska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza^[14].

13 grudnia 1981 roku, po wprowadzeniu stanu wojennego na terytorium w kraju dowódca Brygady wewnętrznym rozkazem w miejscu stacjonowania poszczególnych batalionów, utworzył tzw. „wysunięte stanowiska dowodzenia” (zalążek przyszłych batalionów granicznych), którym podporządkował strażnice znajdujące się na odcinkach dawnych batalionów granicznych. Brygada wykonywała zadania ochrony granicy i bezpieczeństwa państwa wynikające z dekretu o wprowadzeniu stanu wojennego^[14].

Układ organizacyjny 2. poł. 1984

Pożegnanie odchodzących do rezerwy. Od lewej: 1. por. Jerzy Zimowski, 2. płk Stanisław Mikulski, 3. ppor. Rafał Konarski, 5. płk Stefan Gacek, 6. kpt. Janusz Majewski, 7. ppłk Tadeusz Protazy, 9. mjr Mirosław Musiał, 11. gen. bryg. Bolesław Bonczar, 14. ppłk Zbigniew Gniediuk (listopad 1987)

W 2. połowie 1984 roku w wyniku reorganizacji Wojsk Ochrony Pogranicza ponownie utworzono bataliony graniczne podległe pod sztab Brygady. Układ organizacyjny przedstawiał się następująco:

• Dowództwo brygady^[16]:
  • dowódca – gen. bryg. Bolesław Bonczar^[g], płk dypl. Tadeusz Jagodziński
  • szef sztabu zastępca d-cy – ppłk/płk Stefan Gacek^[17]
  • zastępca ds. politycznych – płk Stanisław Mikulski^[h][18], mjr mgr Kazimierz Malinowski
  • zastępca ds. zwiadu – płk Władysław Tarała^[i], płk Jan Falana
  • zastępca ds. techniki i zaopatrzenia – płk Jan Pawlik^[j], płk inż. Zdzisław Raczyński
• batalion odwodowy
• batalion kadrowy WOP Żywiec – do.10.1990
• batalion graniczny WOP Cieszyn
• batalion graniczny WOP Racibórz – 08.06.1986–16.04.1990 im. „Bohaterów Powstań Śląskich”
• batalion graniczny WOP Prudnik – do 31.10.1990
• składnica materiałowa Głubczyce
• Graniczne placówki kontrolne – bez zmian.

W sali tradycji, od lewej: 1. płk Władysław Tarała (zastępca d-cy brygady ds zwiadu), 2. płk Tadeusz Jagodziński (obejmujący obowiązki d-cy brygady), 3. gen. dyw. Feliks Stramik (d-ca WOP), 4. płk Jan Pawlik (z-ca d-cy brygady ds techniki i zaopatrzenia), 5. mjr Kazimierz Malinowski (z-ca d-cy brygady ds politycznych), 6. gen. bryg. Bolesław Bonczar (zdający obowiązki d-cy brygady), 7. płk Stefan Gacek (szef sztabu brygady), 8. płk Ignacy Górski (szef WSW w brygadzie), 9. ppłk Zbigniew Gniediuk (szef wydziału operacyjnego brygady), 10. kpt. Janusz Majewski (I sekretarz PZPR brygady) (20 stycznia 1989)

Układ organizacyjny w maju 1991

Pożegnanie z wojskiem, mundurem i brygadą (31 maja 1991)

• Dowództwo brygady^[19]:
  • dowódca – płk dypl. Tadeusz Jagodziński
  • szef sztabu zastępca d-cy – płk mgr Stefan Gacek
  • zastępca ds. wychowawczych – ppłk mgr Kazimierz Malinowski
  • zastępca ds. zwiadu – płk Jan Falana
  • zastępca ds. techniki i zaopatrzenia – płk inż. Zdzisław Raczyński
  • starszy radca prawny – ppłk mgr Bolesław Kaczyński
  • kierownik sekcji kadr – ppłk Stanisław Frelak
• batalion graniczny WOP Cieszyn
• kompania zabezpieczenia w Raciborzu
• kompania zabezpieczenia w Prudniku
• składnica materiałowa w Głubczycach
• strażnice podległe bezpośrednio pod sztab brygady:

• Graniczne placówki kontrolne:

Żołnierze brygady

Dowódcy brygady

Przekazanie obowiązków dowódcy brygady przez gen. bryg. Bolesława Bonczara dla płk. Tadeusza Jagodzińskiego (20 stycznia 1989)

• gen. bryg. Bolesław Bonczar (02.09.1957–20.01.1989^[4])
• płk dypl. Tadeusz Jagodziński (21.01.1989–15.05.1991^[19]).

Żołnierze GB WOP wpisani do Honorowej Księgi Zasłużonych dla WOP

Żołnierzy GB WOP wpisanych do Honorowej Księgi Zasłużonych dla WOP podano za: Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. s. 63.

Oficerowie brygady:

Wydarzenia

• 1958 – maj rozformowano Strażnicę WOP Jarnołtówek w batalionie Prudnik^[23].
• 1959/60 – dowództwo WOP udostępniło konie na potrzeby filmu Aleksandra Forda na podstawie powieści Krzyżacy Henryka Sienkiewicza „Krzyżacy”. W filmie brały również udział konie z brygady.
• 1964 – rozformowano Strażnicę WOP IV kategorii Krężelka o stanie 27 wojskowych^[24].
• 1965 – 21 marca brygadę wizytował ówczesny Kierownik Artystyczny Zespołu Pieśni i Tańca Warszawskiego Okręgu Wojskowego Leopold Kozłowski (kompozytor piosenki, poeta) Tadeusz Śliwiak (autor piosenki) oraz solistka zespołu Bronisława Baranowska, która na Festiwalu piosenki w Sopocie piosenką „Dziewczyna WOP-isty” zajęła III miejsce^[25].
• Lata 60. – żołnierze, kadra i pracownicy cywilni pomagali przy budowie nowego budynku szkoły podstawowej, pomnika „1000 lecia Państwa Polskiego” w Pomorzowiczkach i w Skłobach. Szkoła otrzymała imię „Żołnierzy Górnośląskiej Brygady WOP”^[26].
• 1966 – dokonał inspekcji brygady Marszałek Polski Marian Spychalski^[27].
• 1972 – dowódca WOP gen. bryg. Czesław Stopiński wręczył sztandar Szkole Podstawowej nr 3 im. „Wojsk Ochrony Pogranicza” w Głubczycach^[23].
• 1972 – brygadę i batalion WOP Cieszyn wizytowała delegacja pograniczników Ludowej Republiki Bułgarii. Strażnica WOP Zebrzydowice otrzymała medal pamiątkowy „Dymitrowa”^[23].
• 1972 – brygadę wizytował minister spraw wewnętrznych Wiesław Ociepka w towarzystwie d-cy WOP gen. bryg. Czesława Stopińskiego^[28].
• 1973 – w walce z pryszczycą na kolejowym przejściu granicznym Chałupki-Bohumin, brała udział służba chemiczna brygady. Dokonano dezynfekcji 11 tys. wagonów^[28].
• 1974 – brygadę wizytował wiceminister spraw wewnętrznych gen. bryg. Tadeusz Pietrzak i d-ca WOP gen. bryg. Czesław Stopiński^[28].
• 1974 – rozformowano Strażnicę WOP Ruptawa w batalionie Cieszyn^[27].
• 1975 – rozformowano Strażnicę WOP Jarnołtów w batalionie Prudnik^[27].
• 1976 – rozformowano Strażnicę WOP Trzebinia, przemianowano ją na ośrodek szkolenia podległy Ośrodkowi Szkolenia GB WOP^[29].
• 1976 – 17 lutego 34 Batalion WOP został włączony w struktury organizacyjne brygady^[12].
• 1976 – kwiecień, rozformowano bataliony graniczne, strażnice podporządkowane zostały bezpośrednio pod sztab brygady^[12].
• 1976 – zniesiona została numeracja brygad WOP. Wówczas to przyjęto tylko nazwę „regionalną” Górnośląska Brygada Wojsk Ochrony Pogranicza^[29].
• 1977 – w Gliwicach odbyły się eliminacje konkursu piosenki żołnierskiej, I miejsce zajął plut. Ryszard Jędras^[30].
• 1979 – żołnierze brygady brali udział w zabezpieczeniu wizyty Ojca Świętego Jana Pawła II. Zgrupowanie było zorganizowane w okolicach Oświęcimia, d-cą zgrupowania został ppłk dypl. Józef Mróz^[31].
• 1979 – 10 czerwca w 34. rocznicę powstania Wojsk Ochrony Pogranicza, Hufiec ZHP im. „Górnośląskiej Brygady WOP” otrzymał sztandar ufundowany przez Radę Przyjaciół Harcerstwa i żołnierzy WOP. Wcześniej Uchwałą Miejsko-Gminnej Rady Narodowej w Głuchołazach, nadano Hufcowi imię „Górnośląskiej Brygady WOP”^[32].

Puchar za zajęcie I miejsca we współzawodnictwie brygad WOP (1980)

• 1980 – brygada zdobyła Puchar za zajęcie I miejsca we współzawodnictwie brygad WOP.
• 13 grudnia 1981–22 lipca 1983 – (stan wojenny w Polsce), normę służby granicznej dla żołnierzy podwyższono z 8 do 12 godzin na dobę. Ścisłą kontrolą objęto całą strefę nadgraniczną. W stan gotowości były postawione pododdziały odwodowe^[33].
• 1983 – na wniosek Wojewody Bielskiego minister spraw wewnętrznych nadał batalionowi w Cieszynie nazwę „Jednostka Wojsk Ochrony Pogranicza im. Ziemi Cieszyńskiej”^[4].
• 1984 – brygadę odwiedził płk Wasilij Chomienko ,oficer Wojska Polskiego i Armii Czerwonej, biorący udział w tworzeniu 10 Katowickiego Oddziału WOP^[34].
• 1985 – batalion WOP Cieszyn im. „Ziemi Cieszyńskiej” otrzymał z rąk wiceministra MSW Andrzeja Gduli, sztandar ufundowany przez mieszkańców Ziemi Cieszyńskiej^[34].
• 1985 – w spartakiadzie „40-lecia WOP”, brygada zajęła I miejsce oraz puchar na własność^[35].
• 1986 – batalion Racibórz im. „Bohaterów Powstań Śląskich” otrzymał sztandar z rąk d-cy WOP gen. dyw. Feliksa Stramika^[5].
• 1989 – maj, rozformowano strażnice WOP: Bliszczyce i Równe w batalionie Racibórz^[5].
• 1989 – 9 września brygada otrzymała nowy sztandar^[5].
• 1989 – 1 listopada rozformowano strażnice WOP: Krzyżkowice i Pokrzywna, a ponownie sformowano strażnicę WOP Trzebina^[36].
• 1989 – 1 listopada rozformowano bataliony graniczne: Żywiec i Prudnik^[36][5].
• 1989 – 12 grudnia rozformowano Strażnicę WOP Skrbeńsko w batalionie granicznym Cieszyn.
• 1990 – w brygadzie przestał istnieć wydział polityczny, a w jego miejsce powstał wydział wychowawczy^[7].
• 1990 – marzec, odtworzono ponownie Strażnicę WOP Wisła w batalionie WOP Cieszyn^[5].
• 1990 – 17 kwietnia rozformowano batalion graniczny Racibórz im. „Bohaterów Powstań Śląskich”, strażnice przeszły w podporządkowanie bezpośrednio pod sztab GB WOP^[37].
• 1990 – czerwiec, rozformowano kompanię remontowo-budowlaną w sztabie brygady^[19] (d-ca kompanii – mjr Antoni Bławicki^[k][38])
• 1990 – czerwiec, strażnice kadrowe „kierunku żywieckiego” włączono w struktury batalionu granicznego WOP Cieszyn^[39].
• 1991 – 13 marca Strażnica WOP Zawoja została przekazana Karpackiej Brygadzie WOP w Nowym Sączu^[19].
• 1991 – 23 marca strażnice WOP: Jasienica Górna i Gościce zostały włączone w struktury sudeckiego batalionu WOP w Kłodzku^[19].
• 1991 – 30 kwietnia rozformowano sztab brygady^[39].

Uwagi

Przypisy

Bibliografia

• HenrykH. Dominiczak HenrykH., Zarys historii Wojsk Ochrony Pogranicza 1945–1985, Warszawa: Wojskowa drukarnia w Łodzi, 1985 .
• Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza (1945–1991). Krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
• JerzyJ. Prochwicz JerzyJ., Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965, Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011, ISBN 978-83-7726-027-2 .
• Tadeusz Jarmoliński: Kontrola ruchu granicznego w Polsce w latach 1945–1990. Warszawa–Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 92; 75–531 Koszalin, 2013.
• Stefan Gacek: Górnośląska Brygada WOP. Rys historyczny 1945–1991. Gliwice: Wydawnictwo Byłych Żołnierzy Zawodowych i Oficerów Rezerwy Wojska Polskiego, 2005.
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Pododdziały Ochrony Pogranicza w Jaworzynce, Istebnej i Koniakowie – Rys historyczny 1922–2008, Gliwice: Gminny Ośrodek Kultury w Istebnej, 2011 .
• SławomirS. Żurawlow SławomirS., Garnizon Wojska Polskiego w Gliwicach Rys historyczny 1945-2014, Gliwice: Zakład Poligraficzny Waldemar Wiliński, 2014 .
• HalinaH. Łach HalinaH., System ochrony polskiej granicy państwowej, Olsztyn: Instytut Historii i Stosunków Międzynarodowych. Wydział Humanistyczny UWM, 2013, ISBN 978-83-935593-8-1 .
• Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP – Dziewczyna WOP-isty. „Tygodnik Prudnicki”. 5(688), s. 10, 2004-02-04. ISSN 1231-904X. 
• Mirosław Kudasiewicz. Wspomnienia Weterana WOP - Imieniem Wojsk Ochrony Pogranicza. „Tygodnik Prudnicki”. 11(694), s. 10, 2004-03-17. ISSN 1231-904X.