Górski Karabach

Republika Górskiego Karabachu
Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն
Lernajin Gharabaghi Hanrapetutjun
Flaga
Godło Górskiego Karabachu
FlagaGodło
Hymn: Ազատ ու Անկախ Արցախ
trl. Azat ou Ankakh Artsakh

(Wolny i niepodległy Arcach)
Język urzędowy

ormiański, rosyjski[1]

Stolica

Stepanakert

Ustrój polityczny

republika

Typ państwa

państwo nieuznawane

Głowa państwa

prezydent Arajik Harutiunian

Zależne od

de iure  Azerbejdżanu
de facto  Armenii

Szef rządu

minister stanu Grigori Martirosjan

Powierzchnia
 • całkowita


11 458 km²

Liczba ludności (2015)
 • całkowita 
 • gęstość zaludnienia


150 932
13,17 osób/km²

Waluta

dram (AMD)

Deklaracja niepodległości

od Azerbejdżanu
2 września 1991

Strefa czasowa

UTC +4

Kod telefoniczny

+374 47 (dla telefonów stacjonarnych)
+374 94 (dla telefonów komórkowych)

Mapa Górskiego Karabachu

     Obszar kontrolowany przez władze Górskiego Karabachu

     Ziemie dawnego Nagorno-Karabachskiego O. A. pod kontrolą Azerbejdżanu

     Obszar pod kontrolą Rosyjskich sił pokoju

     Obszar pod kontrolą Azerbejdżanu, do którego prawa rościł sobie Górski Karabach

     Terytoria zajęte przez Azerbejdżan w 2020

     Terytoria kontrolowane przez Górski Karabach

     Terytoria przekazane Azerbejdżanowi po porozumnieniu pokojowym

Górski Karabach[2] (orm. Լեռնային Ղարաբաղ, trl. Lernajin Gharabagh; azer. Dağlıq Qarabağ), oficjalnie: Republika Górskiego Karabachu[3] (orm. Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, trl. Lernajin Gharabaghi Hanrapetutjun), także: Arcach, Republika Arcach[3] (orm. Արցախի Հանրապետություն, trl. Artsakhi Hanrapetutjun) – terytorium, formalnie należące do Azerbejdżanu, w rzeczywistości funkcjonujące jako niepodległe państwo, które jednak nie jest uznawane przez żadne państwo na świecie. Jego powstanie w dniu 6 stycznia 1992 roku (deklarację niepodległości uchwalono 2 września 1991 roku) wiąże się z konfliktem o Górski Karabach, toczonym od początku XX wieku przez Armenię i Azerbejdżan, którego kulminacyjnym momentem była wojna z lat 1988–1994.

Geografia

Stolicą regionu jest Stepanakert.

Demografia

W roku 1989 Górski Karabach zamieszkiwało 145 593 Ormian (76,4%), 42 871 Azerów (22,4%)[4], i kilka tysięcy Kurdów, Rosjan, Greków i Asyryjczyków. W okresie 1992–1993 większość Azerów i Kurdów uciekła z regionu. Głównym językiem Górskiego Karabachu jest język ormiański, jednak używany w nim dialekt jest znacząco różny od używanych w Armenii[5]. W 2001 roku 95% ludności stanowili Ormianie; obecni byli też Kurdowie, Grecy i Asyryjczycy[6]. W marcu 2007 roku władze podały liczbę ludności wynoszącą 138 000.

Historia

Przed XX wiekiem

W starożytności Górski Karabach stanowił część państwa nazywanego Kaukaską Albanią albo Alwanią, w roku 95 p.n.e. został zajęty przez Armenię i powtórnie utracony w 387 roku n.e. W V wieku wielu mieszkańców zostało chrześcijanami dzięki działalności Kościoła ormiańskiego. Autochtoniczna ludność stopniowo zasymilowała się z narodem ormiańskim. Region rozwijał się, stając się gęsto zaludnioną prowincją Albanii Kaukaskiej, a miasto Bərdə zostało w VI wieku stolicą tego państwa[7].

W VII i VIII wieku region został najechany i splądrowany przez Arabów, którzy rozpoczęli rozprzestrzenianie islamu na tym terytorium, jednakże w jego górskiej części chrześcijaństwo pozostało[8]. W XI wieku Turcy seldżuccy zniszczyli Królestwo Armenii, lecz ormiańska ludność tego trudno dostępnego, górskiego obszaru zachowała względną swobodę[9].

W XVII wieku obszar zajęła Persja, jednak zarządzali nim nadal Ormianie obdarzeni przez Persów pewną autonomią. W połowie XVIII wieku Persowie utworzyli tak zwany chanat karabaski. W 1813 roku Karabach przejęło Imperium Rosyjskie (na 15 lat przed pozostałymi obszarami Armenii zajętymi przez Rosję) i dlatego w 1822 roku włączyło go w skład prowincji, która miała później stać się Azerbejdżanem[10].

Wiek XX

W roku 1917, po rewolucji październikowej, Górski Karabach stał się częścią Federacji Zakaukaskiej, która wkrótce rozpadła się na niepodległe państwa: Gruzję, Armenię i Azerbejdżan. Azerowie wspierani przez Turcję (pod rządami Komitetu na rzecz jedności i postępu odpowiedzialnego za rzeź Ormian przeprowadzoną wcześniej w Anatolii), pragnąc wyprzeć Ormian z jak największego obszaru historycznej Armenii, wkroczyli do Karabachu. Pomimo przegranej Turcji w I wojnie światowej ententa, ignorując desperackie protesty Ormian, przyznała prawo do Karabachu Azerbejdżanowi, licząc na to, że dzięki temu zdoła w przyszłości uzyskać dostęp do złóż ropy naftowej w Baku.

W 1920 roku Zakaukazie zostało zajęte przez bolszewików, którzy przyłączyli Górski Karabach do Azerbejdżanu, licząc na ułatwienie eksportu komunizmu do Turcji i uznając marzących o niepodległości Ormian za naturalnych wrogów jedności państwa sowieckiego. W 1923 roku na większości terytorium utworzono ormiański okręg autonomiczny (Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny), wchodzący w skład Azerbejdżańskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, zaś resztę obszaru wcielono bezpośrednio do Azerbejdżańskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej[11].

Po upadku Związku Radzieckiego

Stosunki etniczne w regionie w momencie wybuchu konfliktu w 1991 r.

Pod koniec lat 80. XX wieku, w obliczu zbliżającego się upadku Związku Radzieckiego, w Karabachu odżyły nadzieje na zjednoczenie z resztą Armenii. Chcąc je stłumić, władze Azerbejdżanu zlikwidowały Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny, ustanowiły jego blokadę ekonomiczną i przeprowadziły antyormiańskie pogromy w miastach w Azerbejdżanie, najbardziej krwawy w Sumgaicie[12].

10 grudnia 1991 roku władze Górskiego Karabachu przeprowadziły referendum, w którym przygniatająca większość mieszkańców opowiedziała się za niezależnością[13]. Azerska armia wkroczyła na teren Karabachu i przy wsparciu, w tym przy użyciu sprzętu stacjonującej na jej terenie Armii Radzieckiej, zdołała – w początkowym stadium działań zbrojnych – opanować znaczną część terytorium, jednak później została wyparta przez słabo uzbrojonych powstańców ormiańskich. 12 maja 1994 roku, gdy Ormianie kontrolowali już cały okręg autonomiczny, korytarz łączący go z Republiką Armenii oraz strefę bezpieczeństwa, podpisane zostało zawieszenie broni.

Sytuacja w XXI wieku

Mapa Górskiego Karabachu przed konfliktem z 2020 r.

     Tereny dawnego Nagorno-Karabachskiego Okręgu Autonomicznego pod kontrolą Górskiego Karabachu

     Tereny dawnego Nagorno-Karabachskiego Okręgu Autonomicznego pod kontrolą Azerbejdżanu

     Tereny Azerbejdżanu pod kontrolą Górskiego Karabachu

     Inne tereny

Do dziś Republika Górskiego Karabachu jest de facto niepodległym państwem posiadającym demokratycznie wybrany rząd, wolnorynkową gospodarkę i wszystkie niezbędne atrybuty suwerenności. Nie jest jednak uznawana przez żadne państwo na świecie, nawet przez Armenię. System polityczny Republiki Górskiego Karabachu cechują stabilność i względny demokratyzm[14]. Republika cieszy się jednak życzliwością ze strony władz Armenii, która jest obecnie popierana przez Rosję ze względu na przynależność obu państw do Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym, z którego wystąpił Azerbejdżan po to, aby zostać członkiem konkurencyjnej Organizacji na rzecz Demokracji i Rozwoju (GUAM)..

Rok 2008 przyniósł zmiany w podejściu Armenii i Azerbejdżanu. W listopadzie 2008 roku prezydenci İlham Əliyev i Serż Sarkisjan spotkali się w Moskwie z prezydentem Rosji, Dmitrijem Miedwiediewem. Zaowocowało to podpisaniem 2 listopada 2008 roku dwustronnego porozumienia z udziałem prezydenta Rosji w sprawie Górskiego Karabachu u tzw. deklaracja majendorfska[15]. Tym samym zapoczątkowane zostały rozmowy na temat rozwiązania konfliktu trwającego od 15 lat.

27 września 2020 roku między Armenią a Azerbejdżanem wybuchły walki o kontrolę nad tym terytorium[16]. Po dwóch tygodniach w Moskwie zostało zawarte zawieszenie broni, które jednak nie było w pełni przestrzegane mimo obustronnych deklaracji woli jego podtrzymania. W wyniku walk nastąpiły zdobycze terytorialne Azerbejdżanu na północy i na południu regionu, jednak sprzeczne komunikaty przekazywane przez przedstawicieli obu stron uniemożliwiły dokładne oszacowanie zmian granicznych. Minister spraw zagranicznych Rosji Siergiej Ławrow zapowiedział tydzień później to, że możliwe jest rozmieszczenie na linii walk rosyjskich sił pokojowych[17].

Przypisy

  1. Парламент Карабаха признал русский язык официальным языком республики, www.rbc.ru [dostęp 2021-08-04] (ros.).
  2. Nazwę „Górski Karabach” potwierdza Komisja Standaryzacji Nazw Geograficznych poza Granicami Rzeczypospolitej Polskiej w Urzędowym Wykazie Nazw Państw i Terytoriów Niesamodzielnych.
  3. a b Rafał Czachor: Abchazja, Osetia Południowa, Górski Karabach: geneza i funkcjonowanie systemów politycznych. [w:] Rozdział 1. Podstawy ustroju konstytucyjnego [on-line]. books.google.pl, 2014. [dostęp 2018-09-06]. (pol.).
  4. Human Rights Watch. Seven Years of Conflict in Nagorno-Karabakh. December 1994, p. xiii, ISBN 1-56432-142-8, citing: Natsional’nyi Sostav Naseleniya SSSR, po dannym Vsesoyuznyi Perepisi Naseleniya 1989 g., Moskva, „Finansy i Statistika”.
  5. Thomas de Waal: Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War. New York University Press, 2003. ISBN 0-8147-1945-7.
  6. Ethnic composition of the region as provided by the government.
  7. P. Kwiatkiewicz, O przeszłości politycznej Azerbejdżanu – od starożytności do podboju rosyjskiego i podziału kraju, Cywilizacja i polityka, 13/2015 s. 234–244.
  8. Karabach. W: Azerbejdżan. Wyd. 1. Pruszków: Rewasz, 2014, s. 250. ISBN 978-83-62460-38-0.
  9. Andrzej Chodubski, Nauka wobec wyzwań współczesnej rzeczywistości społeczno-politycznej, „Cywilizacja i Polityka”, 14 (14), 2016, s. 21–29, DOI10.5604/01.3001.0010.0237, ISSN 1732-5641 [dostęp 2022-09-30].
  10. P.Kwiatkiewicz, O przeszłości politycznej Azerbejdżanu – od starożytności do podboju rosyjskiego i podziału kraju, Cywilizacja i polityka, 13/2015 s. 234–244.
  11. P. Kwiatkiewicz, O przeszłości politycznej Azerbejdżanu – od starożytności do podboju rosyjskiego i podziału kraju, Cywilizacja i polityka, 13/2015 s. 234–244.
  12. P. Kwiatkiewicz, Przemiany polityczne w Azerbejdżanie. Od republiki radzieckiej do współczesnego państwa, Poznań 2018, s. 96–112.
  13. P.Kwiatkiewicz, Przemiany polityczne w Azerbejdżanie. Od republiki radzieckiej do współczesnego państwa, Poznań 2018, s. 219.
  14. Rafał Czachor, Abchazja, Osetia Południowa, Górski Karabach: geneza i funkcjonowanie systemów politycznych, Wrocław 2014, s. 397–398.
  15. P.Kwiatkiewicz, Przemiany polityczne w Azerbejdżanie. Od republiki radzieckiej do współczesnego państwa, Poznań 2018, s. 429.
  16. Spór o Górski Karabach. O co chodzi w tym konflikcie, www.gazetaprawna.pl [dostęp 2020-10-04].
  17. Wiktoria Bieliaszyn, Mimo zawieszenia broni w Górskim Karabachu wciąż słychać strzały, wyborcza.pl, 15 października 2020 [dostęp 2020-10-16].

Linki zewnętrzne

Media użyte na tej stronie

Ազատ ու անկախ Արցախ.ogg
Autor: Government of Artsakh, Licencja: CC0
Free and independent Artsakh
QarabaghWarMap(2020).svg
Autor: Emreculha, Licencja: CC BY-SA 4.0
2020 Nagorno-Karabakh conflict map
Emblem of the Republic of Artsakh.svg
Godło Republiki Artsakh, stan de facto na Kaukazie.
Nagorno-Karabakh Republic (orthographic projection).svg
Orthographic Projection Map of the Nagorno-Karabakh Republic. Dark Green represents areas under control of Nagorno-Karabakh Republic after the November 10 agreement.
Artsakh CIA map PL.png
Autor: Edgarro, Licencja: CC0
Polska wersja językowa mapy Republiki Górskiego Karabachu. Polish language version of Nagorno Karabakh Republic map.
Ambox outdated serious.svg
An outdated clock with a serious icon
Karabakh ethnic map.png
Map of ethnolinguistic groups in the Nagorno-Karabakh region in 1995, following the First Nagorno-Karabakh war and ethnic cleansing of the region's Azerbaijani population.