Górski Karabach

Republika Górskiego Karabachu

Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն
Lernajin Gharabaghi Hanrapetutjun

Flaga Godło
Hymn: Ազատ ու Անկախ Արցախ trl. Azat ou Ankakh Artsakh (Wolny i niepodległy Arcach)
Język urzędowy	ormiański, rosyjski[1]
Stolica	Stepanakert
Ustrój polityczny	republika
Typ państwa	państwo nieuznawane
Głowa państwa	prezydent Arajik Harutiunian
Zależne od	de iure  Azerbejdżanu de facto  Armenii
Szef rządu	minister stanu Grigori Martirosjan
Powierzchnia  • całkowita	11 458 km²
Liczba ludności (2015)  • całkowita   • gęstość zaludnienia	150 932 13,17 osób/km²
Waluta	dram (AMD)
Deklaracja niepodległości	od Azerbejdżanu 2 września 1991
Strefa czasowa	UTC +4
Kod telefoniczny	+374 47 (dla telefonów stacjonarnych) +374 94 (dla telefonów komórkowych)
Obszar kontrolowany przez władze Górskiego Karabachu      Ziemie dawnego Nagorno-Karabachskiego O. A. pod kontrolą Azerbejdżanu

Górski Karabach^[2] (orm. Լեռնային Ղարաբաղ, trl. Lernajin Gharabagh; azer. Dağlıq Qarabağ), oficjalnie: Republika Górskiego Karabachu^[3] (orm. Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն, trl. Lernajin Gharabaghi Hanrapetutjun), także: Arcach, Republika Arcach^[3] (orm. Արցախի Հանրապետություն, trl. Artsakhi Hanrapetutjun) – terytorium, formalnie należące do Azerbejdżanu, w rzeczywistości funkcjonujące jako niepodległe państwo, które jednak nie jest uznawane przez żadne państwo na świecie. Jego powstanie w dniu 6 stycznia 1992 roku (deklarację niepodległości uchwalono 2 września 1991 roku) wiąże się z konfliktem o Górski Karabach, toczonym od początku XX wieku przez Armenię i Azerbejdżan, którego kulminacyjnym momentem była wojna z lat 1988–1994.

Geografia

Stolicą regionu jest Stepanakert.

Demografia

W roku 1989 Górski Karabach zamieszkiwało 145 593 Ormian (76,4%), 42 871 Azerów (22,4%)^[4], i kilka tysięcy Kurdów, Rosjan, Greków i Asyryjczyków. W okresie 1992–1993 większość Azerów i Kurdów uciekła z regionu. Głównym językiem Górskiego Karabachu jest język ormiański, jednak używany w nim dialekt jest znacząco różny od używanych w Armenii^[5]. W 2001 roku 95% ludności stanowili Ormianie; obecni byli też Kurdowie, Grecy i Asyryjczycy^[6]. W marcu 2007 roku władze podały liczbę ludności wynoszącą 138 000.

Historia

Ta sekcja od 2020-03 wymaga zweryfikowania podanych informacji. Należy podać wiarygodne źródła, najlepiej w formie przypisów bibliograficznych. Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Przed XX wiekiem

W starożytności Górski Karabach stanowił część państwa nazywanego Kaukaską Albanią albo Alwanią, w roku 95 p.n.e. został zajęty przez Armenię i powtórnie utracony w 387 roku n.e. W V wieku wielu mieszkańców zostało chrześcijanami dzięki działalności Kościoła ormiańskiego. Autochtoniczna ludność stopniowo zasymilowała się z narodem ormiańskim. Region rozwijał się, stając się gęsto zaludnioną prowincją Albanii Kaukaskiej, a miasto Bərdə zostało w VI wieku stolicą tego państwa^[7].

W VII i VIII wieku region został najechany i splądrowany przez Arabów, którzy rozpoczęli rozprzestrzenianie islamu na tym terytorium, jednakże w jego górskiej części chrześcijaństwo pozostało^[8]. W XI wieku Turcy seldżuccy zniszczyli Królestwo Armenii, lecz ormiańska ludność tego trudno dostępnego, górskiego obszaru zachowała względną swobodę^[9].

W XVII wieku obszar zajęła Persja, jednak zarządzali nim nadal Ormianie obdarzeni przez Persów pewną autonomią. W połowie XVIII wieku Persowie utworzyli tak zwany chanat karabaski. W 1813 roku Karabach przejęło Imperium Rosyjskie (na 15 lat przed pozostałymi obszarami Armenii zajętymi przez Rosję) i dlatego w 1822 roku włączyło go w skład prowincji, która miała później stać się Azerbejdżanem^[10].

Wiek XX

W roku 1917, po rewolucji październikowej, Górski Karabach stał się częścią Federacji Zakaukaskiej, która wkrótce rozpadła się na niepodległe państwa: Gruzję, Armenię i Azerbejdżan. Azerowie wspierani przez Turcję (pod rządami Komitetu na rzecz jedności i postępu odpowiedzialnego za rzeź Ormian przeprowadzoną wcześniej w Anatolii), pragnąc wyprzeć Ormian z jak największego obszaru historycznej Armenii, wkroczyli do Karabachu. Pomimo przegranej Turcji w I wojnie światowej ententa, ignorując desperackie protesty Ormian, przyznała prawo do Karabachu Azerbejdżanowi, licząc na to, że dzięki temu zdoła w przyszłości uzyskać dostęp do złóż ropy naftowej w Baku.

W 1920 roku Zakaukazie zostało zajęte przez bolszewików, którzy przyłączyli Górski Karabach do Azerbejdżanu, licząc na ułatwienie eksportu komunizmu do Turcji i uznając marzących o niepodległości Ormian za naturalnych wrogów jedności państwa sowieckiego. W 1923 roku na większości terytorium utworzono ormiański okręg autonomiczny (Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny), wchodzący w skład Azerbejdżańskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej, zaś resztę obszaru wcielono bezpośrednio do Azerbejdżańskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej^[11].

Po upadku Związku Radzieckiego

Pod koniec lat 80. XX wieku, w obliczu zbliżającego się upadku Związku Radzieckiego, w Karabachu odżyły nadzieje na zjednoczenie z resztą Armenii. Chcąc je stłumić, władze Azerbejdżanu zlikwidowały Nagorno-Karabachski Obwód Autonomiczny, ustanowiły jego blokadę ekonomiczną i przeprowadziły antyormiańskie pogromy w miastach w Azerbejdżanie, najbardziej krwawy w Sumgaicie^[12].

10 grudnia 1991 roku władze Górskiego Karabachu przeprowadziły referendum, w którym przygniatająca większość mieszkańców opowiedziała się za niezależnością^[13]. Azerska armia wkroczyła na teren Karabachu i przy wsparciu, w tym przy użyciu sprzętu stacjonującej na jej terenie Armii Radzieckiej, zdołała – w początkowym stadium działań zbrojnych – opanować znaczną część terytorium, jednak później została wyparta przez słabo uzbrojonych powstańców ormiańskich. 12 maja 1994 roku, gdy Ormianie kontrolowali już cały okręg autonomiczny, korytarz łączący go z Republiką Armenii oraz strefę bezpieczeństwa, podpisane zostało zawieszenie broni.

Sytuacja w XXI wieku

Mapa Górskiego Karabachu przed konfliktem z 2020 r.

     Tereny dawnego Nagorno-Karabachskiego Okręgu Autonomicznego pod kontrolą Górskiego Karabachu

     Tereny dawnego Nagorno-Karabachskiego Okręgu Autonomicznego pod kontrolą Azerbejdżanu

     Tereny Azerbejdżanu pod kontrolą Górskiego Karabachu

     Inne tereny

Ta sekcja wymaga modyfikacji na podstawie najświeższych informacji. Niektóre treści są na pewno lub najprawdopodobniej nieaktualne. Artykuł należy zweryfikować, wskazując w przypisach źródła informacji. Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

Do dziś Republika Górskiego Karabachu jest de facto niepodległym państwem posiadającym demokratycznie wybrany rząd, wolnorynkową gospodarkę i wszystkie niezbędne atrybuty suwerenności. Nie jest jednak uznawana przez żadne państwo na świecie, nawet przez Armenię. System polityczny Republiki Górskiego Karabachu cechują stabilność i względny demokratyzm^[14]. Republika cieszy się jednak życzliwością ze strony władz Armenii, która jest obecnie popierana przez Rosję ze względu na przynależność obu państw do Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym, z którego wystąpił Azerbejdżan po to, aby zostać członkiem konkurencyjnej Organizacji na rzecz Demokracji i Rozwoju (GUAM)..

Rok 2008 przyniósł zmiany w podejściu Armenii i Azerbejdżanu. W listopadzie 2008 roku prezydenci İlham Əliyev i Serż Sarkisjan spotkali się w Moskwie z prezydentem Rosji, Dmitrijem Miedwiediewem. Zaowocowało to podpisaniem 2 listopada 2008 roku dwustronnego porozumienia z udziałem prezydenta Rosji w sprawie Górskiego Karabachu u tzw. deklaracja majendorfska^[15]. Tym samym zapoczątkowane zostały rozmowy na temat rozwiązania konfliktu trwającego od 15 lat.

27 września 2020 roku między Armenią a Azerbejdżanem wybuchły walki o kontrolę nad tym terytorium^[16]. Po dwóch tygodniach w Moskwie zostało zawarte zawieszenie broni, które jednak nie było w pełni przestrzegane mimo obustronnych deklaracji woli jego podtrzymania. W wyniku walk nastąpiły zdobycze terytorialne Azerbejdżanu na północy i na południu regionu, jednak sprzeczne komunikaty przekazywane przez przedstawicieli obu stron uniemożliwiły dokładne oszacowanie zmian granicznych. Minister spraw zagranicznych Rosji Siergiej Ławrow zapowiedział tydzień później to, że możliwe jest rozmieszczenie na linii walk rosyjskich sił pokojowych^[17].

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Armenica.org: Historia Armenii (ang.)
• Oficjalna strona MSZ Republiki Górskiego Karabachu (ang.)
• Strona prezentująca stanowisko ormiańskie wobec Karabachu. mfa.am. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-06-23)]. (ang.).
• Strona prezentująca stanowisko azerskie wobec Karabachu (ang.)
• Artykuł o eskalacji konfliktu o Górski Karabach (17.01.2011) (ang.)
• Czachor R., Abchazja, Osetia Południowa, Górski Karabach: geneza i funkcjonowanie systemów politycznych/ Fundacja Instytut Polsko-Rosyjski. – Wrocław, 2014. – Т. 3. – 558 S. – (Biblioteka Instytutu Polsko-Rosyjskiego). – ISBN 978-8-393-57298-4.