Góry Izerskie

Góry Izerskie
czes. Jizerské hory

Smrek i Stóg Izerski widziane z Sinych Skałek (ze wschodu)
Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion	Pozaalpejska Europa Środkowa
Prowincja	Masyw Czeski
Podprowincja	Sudety z Przedgórzem Sudeckim
Makroregion	Sudety Zachodnie
Mezoregion	Góry Izerskie
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska – woj. dolnośląskie Czechy

Położenie Gór Izerskich na mapie Czech

Góry Izerskie na mapie geomorfologicznej Czech i Polski

Góry Izerskie (czes. Jizerské hory, niem. Isergebirge) (332.34) – pasmo górskie w Sudetach Zachodnich, na terenie Czech i Polski. Od zachodu zamknięte Bramą Łużycką, od Karkonoszy oddzielone Przełęczą Szklarską. Na północy przechodzi w Pogórze Izerskie. Tworzy je szereg grzbietów górskich o przebiegu północny zachód – południowy wschód; najważniejsze z nich to: w części polskiej: Grzbiet Kamienicki (Kamienica – 974 m n.p.m.), Wysoki Grzbiet (Wysoka Kopa – 1126 m n.p.m. – najwyższe wzniesienie Gór Izerskich) oba grzbiety łączy wododział Kwisy i Małej Kamiennej Rozdroże Izerskie; w części czeskiej: Střední jizerský hřeben (Jelení stráň – 1018 m n.p.m.), Vlašský hřeben (Černý Vrch – 1024 m n.p.m.), Desenský hřeben i Hejnický hřeben (Izera – 1122 m n.p.m.). W południowej części znajduje się szereg wzniesień o charakterze gór wyspowych – Špičák, Slovanka, Bramberk, Dračí vrch, a na południowym skraju długi grzbiet z kulminacją Černá studnice.

Rzeźba terenu

Góry Izerskie są niezbyt wysokie, o łagodnych wierzchowinach (na skutek działania warunków atmosferycznych w okresie paleogenu – 70–35 mln lat temu – nastąpiło wietrzenie skał, powodując wyrównanie szczytowych partii gór). Wschodnia część Wysokiego Grzbietu tworzy wąski grzbiet o stromych stokach północnych i południowych. Taki kształt spowodowany jest budową geologiczną tego odcinka – tworzą go bardzo odporne na wietrzenie hornfelsy. Budują one szereg skałek.

W północnej części Gór Izerskich, zbudowanej z gnejsów i łupków łyszczykowych występuje niewiele skałek. Południowo-zachodnia część Gór Izerskich, zbudowana z granitu karkonoskiego, obfituje w skałki.

Geologia

Góry Izerskie należą do jednostki zwanej blokiem karkonosko-izerskim, stanowiąc jego zachodnią część. Północną część tworzy metamorfik izerski, czyli masyw zbudowany ze starych przeobrażonych skał, otaczających łukiem młodsze granity karkonoskie, budujące znaczną część Karkonoszy i czeskich Gór Izerskich. Skały metamorficzne polskiej części gór to gnejsy, granitoidy i łupki łyszczykowe, ponadto leptynity i leukogranity, a także wkładki amfibolitów, powstałe głównie w dolnym paleozoiku w czasie orogenezy kaledońskiej. Wśród gnejsów na uwagę zasługuje gnejs oczkowy, charakterystyczne dla nich jasne oczko zbudowane głównie z kryształów kwarcu i skaleni w ciemnej jednolitej masie skalnej.

Wśród granitoidów wyróżniają się szczególnie tak zwane granity rumburskie lub izerskie, tkwiące w postaci wielkich soczew w gnejsach.

Łupki łyszczykowe występują w kilku odmianach. Jedną z nich są hornfelsy, które występują w Wysokim Grzbiecie pasem o długości 6 km na wschód od Izerskich Garbów. Inne odmiany, to: łupki muskowitowe, muskowitowo-kwarcowe, łupki chlorytowe, łupki muskowitowo-biotytowe, łupki z granatami.

Skały metamorfiku izerskiego pocięte są siecią żył kwarcowych. Jedna z nich eksploatowana była w kopalni Stanisław.

Południową część Gór Izerskich, w tym prawie całą czeską ich część budują granity karkonoskie wieku górnokarbońskiego.

Po stronie czeskiej, na wschód od wsi Izerki znajduje się Bukowiec (czes. Bukovec) – wzniesienie zbudowane z trzeciorzędowego bazaltu o wysokości 1005 m n.p.m.

Surowce mineralne

(c) I, Hydrus, CC BY 2.5

Góry Izerskie, nieczynna kopalnia kwarcu "Stanisław"

Kamienie szlachetne i ozdobne

Ze skałami przeobrażonymi związane jest występowanie kamieni półszlachetnych, szlachetnych i cennych surowców mineralnych. Od średniowiecza Góry Izerskie penetrowane były przez różnych poszukiwaczy.

Znanym miejscem występowania kamieni szlachetnych w polskiej części gór była dolina górnej Izery wokół osady Wielka Izera (Hala Izerska), gdzie znajdowano rubiny, szafiry oraz agaty.

Jednak najbardziej znane z eksploatacji było ujście Šafirovego potoku do Jizerki na Malej jizerskej louce. Znajdowano tam: amfibole, apatyty, diopsydy, tytanity, ametysty, awanturyny, chalcedony, chryzoprazy, kryształy górskie, granaty, cyrkony, turmaliny i czarne ilmenity, nazywane izerynami. Zapisy z 1845 r. świadczą, że izeryny były znacznym źródłem dochodu mieszkańców Jizerky i Gross-Iser (Wielka Izera). Kobiety i dzieci wybierały je z potoków i sprzedawały do Berlina i Drezna na wyrób biżuterii żałobnej.

W dolinie Kamienicy oraz w okolicy góry Złotych Jam znajdowano samorodki złota.

Na Rozdrożu Izerskim do dziś można znaleźć okazy kwarcu występującego w żyłach kwarcowych. Największa żyła kwarcu ciągnie się na przestrzeni 10 km pasem o szerokości 10-80 m i była eksploatowana w kopalni Stanisław.

Granaty obficie pojawiają się w łupkach Kamienickiego Grzbietu, a turmaliny w zbudowanych z łupków grzebieniach Wysokiego Grzbietu.

Rudy metali

Na północnych zboczach Grzbietu Kamienickiego, a na zachód od Krobicy, na północnych zboczach Wysokiego Grzbietu, występują rudy cyny i rudy kobaltu wydobywane z przerwami od XV do XIX wieku. Po raz ostatni rudy cyny próbowano wydobywać w czasie II wojny światowej. Pozostałością po górnictwie kobaltu i cyny są liczne hałdy, ślady szybów i sztolni, zarówno wydobywczych, jak i poszukiwawczych.

Surowce skalne

Gnejsy w okresie powojennym nie były eksploatowane.

Spośród surowców skalnych największą popularnością cieszą się granity wykorzystywane jako tłuczeń i materiał budowlany. Z kilku istniejących dawniej kamieniołomów obecnie czynny jest tylko jeden – w Szklarskiej Porębie-Hucie.

W nieczynnych sztolniach na wschodnim zboczu czeskiej Rapickéj hory ponad Novym Městem pod Smrkem zimuje kilkaset nietoperzy.

Klimat

(c) I, Hydrus, CC BY 2.5

Góry Izerskie: Hala Izerska

Klimat górski. Hala Izerska jest uważana za polski biegun zimna.

Wody

Wody powierzchniowe

Przez Góry Izerskie przebiega dział wodny oddzielający zlewisko morza Bałtyckiego i Północnego. Główną rzeką odwadniającą pasmo jest graniczna Izera (czes. Jizera) wraz z licznymi dopływami (m.in. Kamenice) będąc prawym dopływem Łaby odprowadza wody do Morza Północnego.

Ważniejsze rzeki polskiej części Gór Izerskich to Kamienica, Kamienna i Kwisa – dopływy Bobru, a po stronie czeskiej Smědá (Witka), Jeřice, Řasnice i Lomnice – dopływy Nysy Łużyckiej. Wszystkie one należą do dorzecza Odry.

Wody mineralne

W Górach Izerskich wody mineralne występują głównie w strefie uskokowej w rejonie Świeradowa – Czerniawy. Wody te należą do nisko mineralizowanych szczaw wodorowęglanowo-wapniowo-magnezowych z zawartością żelaza, fluoru oraz radonu.

Po raz pierwszy lecznicze działanie wód, naukowo stwierdziła komisja powołana przez Hrabiego Schaffgotscha w 1739 roku, i wkrótce powstały tu pierwsze domy zdrojowe.

Ochrona przyrody

Liczne spłaszczenia wierzchowinowe, często o małym odpływie, przy danym klimacie sprzyjają rozwojowi torfowisk wysokogórskich z bogatymi, często unikatowymi roślinami. Obecnie po stronie polskiej istnieją tu dwa rezerwaty przyrodnicze: Torfowiska Doliny Izery i Krokusy w Górzyńcu.

W czeskiej części Gór Izerskich do ochrony przyrody powołano w 1967 roku CHKO Góry Izerskie o powierzchni 368 km2 (2000 r.). Istnieją tam również 22 rezerwaty przyrody^[1].

4 listopada 2009 roku na terenie Gór Izerskich powołany został Izerski Park Ciemnego Nieba, jako pierwszy projekt tego typu w Polsce i Czechach. Jest to jednocześnie pierwszy transgraniczny park ciemnego nieba na świecie.

19 lutego 2011, na podstawie rozporządzenia Ministra Środowiska ^[2], na terenie Gór Izerskich wyznaczony został obszar specjalnej ochrony ptaków, będący częścią europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Obszarowi nadano nazwę "Góry Izerskie" i kod PLB020009. Celem wyznaczenia tego obszaru jest ochrona dziko występującego ptactwa, między innymi cietrzew, sóweczka i włochatka, dla których Góry Izerskie stanowią jeden z najważniejszych w kraju obszarów lęgowych ^[3]. Powierzchnia obszaru objętego ochroną wynosi 20343,6 ha. Obszar chroniony położony jest na terenie gmin: Mirsk (10 911,3 ha), Piechowice (516,6 ha), Stara Kamienica (4 617,5 ha), Szklarska Poręba (3 859,6 ha) i Świeradów-Zdrój (438,6 ha).

Miejscowości

Wokół Gór Izerskich położone są: Jakuszyce, Szklarska Poręba, Świeradów-Zdrój, Mirsk, Nové Město pod Smrkem, Frýdlant, Liberec, Jablonec nad Nysą, Desná, Tanvald, Hejnice.

Atrakcje turystyczne

(c) I, Hydrus, CC BY 2.5

Góry Izerskie: Schronisko PTTK na Stogu Izerskim

(c) I, Hydrus, CC BY 2.5

Czeskie Góry Izerskie: Granitowa skałka Frýdlantské cimbuří górująca nad wsią Bílý Potok

Góry Izerskie to także ciekawe tereny dla uprawiania turystyki pieszej, rowerowej, konnej i narciarstwa biegowego (na Polanie Jakuszyckiej odbywa się m.in. Bieg Piastów, a po czeskiej stronie tzw. Jizerská padesátka – bieg na nartach na odcinku 50 km). Na początku stycznia odbywają się również kilkudniowe wyścigi psich zaprzęgów Husqvarna Tour.

Po polskiej stronie znajdują się schroniska:

• Izerski Stóg
• Chatka Górzystów
• Schronisko Orle
• Chatka Robaczka
• Wysoki Kamień

Po czeskiej stronie znajdują się schroniska:

• Smědava
• Jizerka
• Nová Louka

Po polskiej stronie funkcjonuje również kolej gondolowa „Stóg Izerski” ze Świeradowa-Zdroju.

Odznaki turystyczne

Istnieje odznaka turystyczna Korona Gór Izerskich. Przyznawana jest za zdobycie wybranych 20 szczytów tego pasma górskiego. Odznaka ustanowiona przez Klub Zdobywców Koron Górskich RP^[4].

Przypisy

Bibliografia

• Góry Izerskie. Skala 1:25 000. Wyd. 4. Wrocław: Studio PLAN, 2015.

Linki zewnętrzne

• Góry Izerskie – opis pasma. naszesudety.pl. [dostęp 2016-04-26].
• Góry Izerskie. goryizerskie.pl. [dostęp 2016-04-26].
• Informační server o Jizerských horách (cz.). jizerskehory.cz. [dostęp 2016-04-26].
• Izerskie góry, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 335 .
• Obszar Natura 2000 Góry Izerskie. W: Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody [on-line]. Generalna Dyrekcja Ochrony Środowiska. [dostęp 2021-08-31].
• Archiwalne widoki i publikacja o górach w bibliotece Polona