Góry Sanocko-Turczańskie

Góry Sanocko-Turczańskie

Góry Słonne
Zasięg regionu w obrębie Polski
Megaregion	Region karpacki
Prowincja	Karpaty Wschodnie
Podprowincja	Zewnętrzne Karpaty Wschodnie
Makroregion	Beskidy Lesiste
Mezoregion	Góry Sanocko-Turczańskie
Zajmowane jednostki administracyjne	Polska – woj. podkarpackie Ukraina – obwód lwowski

Pogórze Środkowobeskidzkie

Góry Sanocko-Turczańskie (522.11) – pasmo górskie w Beskidach Lesistych w Karpatach Wschodnich, przecięte granicą polsko-ukraińską.

Góry Sanocko-Turczańskie rozciągają się na powierzchni około 930 km² na północ od Bieszczadów, a na południe od Pogórza Przemyskiego, między dolinami środkowego Sanu i Stryja. Ich przedłużeniem za rzeką Stryj są Beskidy Brzeżne. Północną granicę stanowi umowna linia, przechodząca wzdłuż rzek Wiar, Łomna, Stupnica, Leszczawka, Lachawka i Tyrawka, zachodnią – dolina Sanu. Czasami tereny położone na wschód i południe od doliny Wiaru (m.in. masyw Suchego Obycza), oraz na zachód od Doliny Lachawki do doliny Sanu (Pasmo Wysokiego) wlicza się do Gór Sanocko-Turczańskich (są różne wersje północnej granicy). Granica południowa bywa przeprowadzana rozmaicie, najczęściej poprowadzona jest północnymi stokami Otrytu i dalej wzdłuż Sanu do ujścia Tyrawki, chociaż czasami Otryt wliczany jest do Gór Sanocko-Turczańskich, wtedy południową granicą jest dolina górnego Sanu.

Najwyższym szczytem jest Magura Łomniańska (1024 m n.p.m.), a na terenie Polski Jaworniki (909 m n.p.m.) (lub Trohaniec, jeśli przyjąć szersze granice, patrz sekcja o zasięgu omawianego obszaru). Charakterystyczny dla tych gór jest tzw. układ rusztowy, czyli system równoległych pasm górskich, przedzielonych dolinami rzek lub potoków. Wysokość gór rośnie w kierunku południowo-wschodnim.

Główne pasma Gór Sanocko-Turczańskich to Chwaniów, Góry Słonne, Żuków i Wyżyna Wańkowej, Grupa Laworty (Dział, Pasmo Małego i Wielkiego Króla oraz sama Kamienna Laworta), masyw Ostrego, Jawor i Stożek, Hoszowskie Góry Rusztowe, masyw Jaworników, masyw Magury Łomniańskiej.

Toponimia

W średniowieczu góry te nazywane były Górami Sanockimi^[1][2]; (w części obecnej Ukrainy Górami Samborskimi^[3]) lub Górami Sarmackimi^[4]. W historiografii niemieckiej jako Sanoker Berge, lub Berge Saana^[5] oraz Samborer Berge^[6].

Zgodnie z historią Korneliusza Tacyta teren ten określano mianem łac. Bastarnice Alpes, qui alias Carpathii montes^[7] na krańcach Hercynia Silva.

Drugi człon obecnej nazwy („Turczańskie”) pochodzi od miasta Turki nad Stryjem.

Etnografia

Góry Sanockie były słabo zaludnione. Osadnicy ruscy i wołoscy, jak świadczą dokumenty pisane, weszli masowo na te tereny dopiero w XV wieku. Od średniowiecza góry były w całości własnością kilkunastu rodów szlacheckich. Najdawniejszymi rodami byli w tych górach Balowie, Herburtowie, Urbańscy, Karszniccy, Ossuchowscy, Truskolascy, Bobowcy, Strzeleccy, Krajewscy, Górscy, Laskowcy od Oświęcimów, Konarscy, Bukowscy z Nozdrca i Bukowego, Trzcińscy z Dynowa, Żurowscy z Rączyn, Nowosielscy z Wojtkowej, Chojnaccy ze Strwiążyka, Dydyńscy z Sielnicy, Łazowscy z Dydni, Tarnowieccy, Łaszewscy, Walewscy, Zarembowie, Pieniążkowie, Wiktorowie, Brześciańscy, Gniewoszowie, Łosiowie, Jordanowie, Kmitowie, Fredrowie, Krasiccy, Stadniccy, i Wisłoccy^[8]. Był to zakątek kraju bardzo ubogi, nie było fortun wystarczających ani na „szampana, ani na zamorskie wojaże”^[9]. W górach karpackich tylko sanockie były okolicą szlachty gniazdowej, ale już góry samborskie należały do królewszczyzn. Kolonizacja na prawie magdeburskim kończyła się na sanockim i przemyskim podgórzu, na samym pograniczu wschodnim i północno-wschodnim sanockiego wsie zakładane były na prawie wołoskim. Występowały tu również liczne żupy solne, z których Bojkowie rozwozili sól po całej Czerwonej Rusi^[10].

Zagospodarowanie turystyczne

W Górach Turczańsko-Sanockich brak jest schronisk turystycznych oraz chatek studenckich. Natomiast istnieje tu (w okolicy Ustrzyk Dolnych) stosunkowo rozbudowana infrastruktura narciarska^[11], najlepsza w województwie podkarpackim, dlatego Ustrzyki Dolne nazywane są często zimową stolicą^[12] tego regionu.

W promieniu kilku kilometrów od centrum miasta znajdują się:

• Stacja Narciarska Gromadzyń
• Stacja Narciarska Laworta
• Stacja Narciarska Wańkowa^[13]
• wyciągi orczykowe na Małym Królu: o długości 450 m („Olimp”) oraz o długości 200 m.

Piesze szlaki turystyczne

• Czerwony Szlak Przemysko-Sanocki na odcinku: Przełęcz Roztoka – Zawadka – Rakowa – Słonny – Przełęcz Przysłup – Słonna – Orli Kamień – Sanok
• Niebieski szlak turystyczny Rzeszów – Grybów na odcinku: Ustrzyki Dolne – Kamienna Laworta – Dźwiniacz Dolny – Wysoki Dział (Mosty) – Przełęcz Wolańska – Brańcowa – Jureczkowa
• rozdroże pod Przysłupem – Zamek Sobień
• przełęcz nad Liszną – Granicka – Bykowce
• Orli Kamień – Sanok dw. kol.
• Szlak śladami dobrego wojaka Szwejka: Sanok – Orli Kamień – Słonna – Przełęcz Przysłup – Tyrawa Wołoska – Rakowa – Zawadka – Truszowskie – Brańcowa – Przełęcz pod Brańcową

Wydarzenia

• Jak podaje latopis Ipatijewski, wiosną 1099 węgierski król Koloman przekroczył północny łuk Karpat uderzając na księstwo halickie, gdzie w bitwie nad Wiarem doznał spektakularnej klęski. Jeszcze w XVI wieku pisarze węgierscy twierdzili, iż żadna klęska nie była większa od tej dla ich narodu^[14]. Według Jana Długosza w bitwie tej miało zginąć ponad 8000 Węgrów.
• W 1377 Ludwik król węgierski i polski, przeszedł z Węgier przez Góry Sanockie kierując się na Ruś przeciwko wojskom litewskim.
• W roku 1941 przecinającą Góry linię Mołotowa rozbiły oddziały niemiecko-słowackie w ramach planu Barbarossa

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Galeria zdjęć Gór Sanocko-Turczańskich
• Góry Sanocko-Turczańskie w obiektywie