Gęsiówka

Gęsiówka
	; Arabis procurrens
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	kapustowce
Rodzina	kapustowate
Rodzaj	gęsiówka
	Nazwa systematyczna
	Arabis L.; Sp. Pl. 664. 1 Mai 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Arabis alpina L.
Synonimy
	Abasicarpon Andrz. ex Rchb.; Abazicarpus Andrz. ex DC.; Arabidium Spach; Parryodes Jafri;
	Abasicarpon Andrz. ex Rchb.; Abazicarpus Andrz. ex DC.; Arabidium Spach; Parryodes Jafri;

Gęsiówka kaukaska

Gęsiówka alpejska

Gęsiówka (Arabis L.) – rodzaj roślin z rodziny kapustowatych. W miarę uściślania relacji filogenetycznych, liczba gatunków tu zaliczanych, sięgająca na przełomie XX i XXI wieku około 180^[5], systematycznie maleje (gatunki klasyfikowane są do innych rodzajów). Rodzaj we współczesnym ujęciu wciąż jest taksonem parafiletycznym obejmującym kilka kladów, wśród których zagnieżdżone są inne rodzaje (głodek Draba i żagwin Aubrieta). Wciąż zaliczanych jest tu ok. 100 gatunków (w węższych ujęciach ok. 60^[6]) szeroko rozprzestrzenionych na półkuli północnej^[4], z centrum zróżnicowania i zasięgiem kilku kladów w obszarze śródziemnomorskim^[7].

Liczne gatunki uprawiane są jako niskie rośliny ozdobne, tworzące gęste darnie, zwłaszcza w ogrodach skalnych^[6].

Morfologia

Rośliny jednoroczne lub byliny (zwykle wiecznie zielone). Niektóre gatunki osiągają wysokość do 1 m, większość jednak to rośliny drobniejsze^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny kapustowatych (Brassicaceae), w której obrębie należy do plemienia Arabideae^[9]. Pierwotne i dotychczasowe ujęcia systematyczne rodzaju powodują, że jest on oceniany jako najbardziej krytyczny w obrębie rodziny^[7]. Liczne gatunki pierwotnie tu zaliczane trafiły do odrębnych rodzajów i często plemion w obrębie rodziny, np. do rodzaju rzodkiewnik Arabidopsis (plemię Camelineae), Boechera (plemię Boechereae), Pennellia (plemię Halimolobeae), Streptanthus (plemię Thelypodieae)^[10], wieżyczka Turritis^[11] (plemię Turritideae) oraz rodzajów Pseudoturritis i Dendroarabis w obrębie Arabideae^[10]. Pozostałe zaliczane tu wciąż gatunki tworzą kilka kladów, wśród których zagnieżdżone są inne rodzaje (głodek Draba i żagwin Aubrieta), co czyni z Arabis takson parafiletyczny^[10]. Klad bazalny w obrębie całej tej grupy tworzy ok. 60^[6]–65 gatunków, zwany „głównym kladem Arabis” (main Arabis clade), wśród pozostałych kladów, obok Draba i Aubrieta, jeszcze cztery tworzą gatunki z rodzaju Arabis, przy czym gatunek typowy (A. alpina) należy do jednej z mniejszych grup^[7]^[12].

Gatunki flory Polski^[13]

gęsiówka alpejska Arabis alpina L.
gęsiówka Gerarda Arabis planisiliqua (Rchb.) Pers., syn. A. gerardii Besser
gęsiówka stokrotkolistna Arabis soyeri Reut. & A. Huet., syn. A. jacquini Becq., A. bellidofolia Jacq. non Crantz
gęsiówka sudecka Arabis allionii DC. in Lam., syn. A. sudetica Tausch – gatunek o wątpliwym występowaniu w Polsce
gęsiówka szorstkowłosista Arabis hirsuta (L.) Scop.
gęsiówka uszkowata Arabis recta Vill., syn. A. auriculata Lam.

Wykaz gatunków^[4]^[14]^[15]

Arabis abietina Bornm.
Arabis aculeolata Greene
Arabis adpressipilis (M.Hopkins) Al-Shehbaz
Arabis alanyensis H.Duman
Arabis allionii DC. – gęsiówka sudecka
Arabis alpina L. – gęsiówka alpejska
Arabis amplexicaulis Edgew.
Arabis androsacea Fenzl – gęsiówka naradkowata
Arabis armena N.Busch
Arabis aubrietioides Boiss. – gęsiówka żagwinowata
Arabis aucheri Boiss.
Arabis axilliflora (Jafri) H.Hara
Arabis beirana P.Silveira, J.Paiva & N.Marcos
Arabis bijuga Watt
Arabis blepharophylla Hook. & Arn. – gęsiówka szczecinkowata
Arabis brachycarpa Rupr.
Arabis bryoides Boiss. – gęsiówka mchowa
Arabis caerulea All. – gęsiówka błękitna
Arabis carduchorum Boiss.
Arabis caucasica Willd. – gęsiówka kaukaska
Arabis ciliata Clairv. – gęsiówka orzęsiona, g. baldachogroniasta
Arabis colchica Kolak.
Arabis collina Ten.
Arabis conringioides Ball
Arabis cretica Boiss. & Heldr.
Arabis crucisetosa Constance & Rollins
Arabis cypria Holmboe
Arabis davisii H.Duman & A.Duran
Arabis deflexa Boiss.
Arabis doberanica Parsa
Arabis dolichothrix (N.Busch) N.Busch
Arabis doumetii Coss.
Arabis drabiformis Boiss.
Arabis elgonensis Al-Shehbaz
Arabis engleriana Muschl.
Arabis erecta Y.Y.Kim & C.G.Jang
Arabis erikii Mutlu
Arabis erubescens Ball
Arabis eschscholtziana Andrz. ex Ledeb.
Arabis farinacea Rupr.
Arabis flagellosa Miq.
Arabis flaviflora Bunge
Arabis furcata S.Watson
Arabis gegamica Mtshkvet.
Arabis georgiana R.M.Harper
Arabis hirsuta (L.) Scop. – gęsiówka szorstkowłosista, g. szorstkowłosa
Arabis hornungiana Schur
Arabis huetii Trautv.
Arabis ionocalyx Boiss. & Heldr.
Arabis josiae Jahand. & Maire
Arabis juressi Rothm.
Arabis kashmiriaca Naqshi
Arabis kaynakiae Daskin
Arabis kazbegi Mtshkvet.
Arabis kennedyae Meilke
Arabis korolkowii Regel & Schmalh.
Arabis lycia Parolly & P.Hein
Arabis margaritae Talavera
Arabis mcdonaldiana Eastw.
Arabis modesta Rollins
Arabis mollis Steven – gęsiówka miękkowłosa
Arabis nepetifolia Boiss.
Arabis nordmanniana (Rupr.) Rupr.
Arabis nova Vill.
Arabis nuristanica Kitam.
Arabis nuttallii (Kuntze) B.L.Rob.
Arabis olympica Piper
Arabis oregana Rollins
Arabis ottonis-schulzii Bornm. & Gauba
Arabis × palezieuxii Beauverd
Arabis paniculata Franch.
Arabis parvula Dufour ex DC.
Arabis patens Sull.
Arabis planisiliqua (Pers.) Rchb. – gęsiówka Gerarda
Arabis pleurantha Phil.
Arabis procurrens Waldst. & Kit. – gęsiówka macedońska, g. wczesna
Arabis pterosperma Edgew.
Arabis pubescens (Desf.) Poir.
Arabis pumila Jacq. – gęsiówka drobna
Arabis purpurea Sm.
Arabis pycnocarpa M.Hopkins
Arabis quinqueloba O.E.Schulz
Arabis recta Vill. – gęsiówka uszkowata
Arabis rimarum Rech.f.
Arabis rosea DC.
Arabis sagittata (Bertol.) DC. – gęsiówka strzałkowata
Arabis scabra All.
Arabis scopoliana Boiss. – gęsiówka Scopoliego
Arabis serpillifolia Vill. – gęsiówka macierzankowa
Arabis serrata Franch. & Sav.
Arabis soyeri Reut. & A.L.P.Huet – gęsiówka stokrotkolistna, g. Soyera
Arabis stelleri DC. – gęsiówka Stellera
Arabis stellulata Desv. & Berthel.
Arabis stenocarpa Boiss. & Reut.
Arabis steveniana Rupr.
Arabis subdecumbens Emb. & Maire
Arabis subflava B.M.G.Jones
Arabis tanakana Makino
Arabis tianschanica Pavlov
Arabis tunetana Murb.
Arabis verdieri Quézel
Arabis verna (L.) W.T.Aiton
Arabis watsonii (P.H.Davis) F.K.Mey.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-20].
↑ ^a ^b ^c Arabis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-20].
↑ KlausK. Kubitzki KlausK. (red.), Flowering plants, Dicotyledons: Malvales, Capparales, and non-betalain Caryophyllales, Berlin: Springer, 2003, s. 106, ISBN 3-540-42873-9, OCLC 49493577 .
↑ ^a ^b ^c David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 64. ISBN 978-1-107-11502-6.
↑ ^a ^b ^c Robert Karl, Marcus A. Koch. A world-wide perspective on crucifer speciation and evolution: phylogenetics, biogeography and trait evolution in tribe Arabideae. „Annals of Botany”. 112, 6, s. 983–1001, 2013. DOI: 10.1093/aob/mct165.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ Genus Arabis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-20].
↑ ^a ^b ^c Ihsan A. Al-Shehbaz, Dmitry A. German, Robert Karl, Ingrid Jordon-Thaden, Marcus A. Koch. Nomenclatural adjustments in the tribe Arabideae (Brassicaceae). „Plant Div. Evol.”. 129/1, s. 71–76, 2011.
↑ L. Liu, B. Zhao, D. Tan, J. Wang. Phylogenetic relationships of Brassicaceae species based on matK sequences. „Pakistan Journal of Botany”. 44, 2, s. 619-626, 2012.
↑ Terezie Mandáková, Petra Hloušková, Marcus A Koch, Martin A Lysak. Genome Evolution in Arabideae Was Marked by Frequent Centromere Repositioning. „Plant Cell”. 32, 3, s. 650-665, 2020. DOI: 10.1105/tpc.19.00557.
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 34, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.
↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 25. ISBN 978-83-925110-5-2.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-13] (ang.).

[A-3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-20].

[powo-4] Arabis L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-04-20].

[kubitzki-5] KlausK. Kubitzki KlausK. (red.), Flowering plants, Dicotyledons: Malvales, Capparales, and non-betalain Caryophyllales, Berlin: Springer, 2003, s. 106, ISBN 3-540-42873-9, OCLC 49493577 .

[mabb-6] David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 64. ISBN 978-1-107-11502-6.

[karl-7] Robert Karl, Marcus A. Koch. A world-wide perspective on crucifer speciation and evolution: phylogenetics, biogeography and trait evolution in tribe Arabideae. „Annals of Botany”. 112, 6, s. 983–1001, 2013. DOI: 10.1093/aob/mct165.

[E-8] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[9] Genus Arabis L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-04-20].

[german-10] Ihsan A. Al-Shehbaz, Dmitry A. German, Robert Karl, Ingrid Jordon-Thaden, Marcus A. Koch. Nomenclatural adjustments in the tribe Arabideae (Brassicaceae). „Plant Div. Evol.”. 129/1, s. 71–76, 2011.

[11] L. Liu, B. Zhao, D. Tan, J. Wang. Phylogenetic relationships of Brassicaceae species based on matK sequences. „Pakistan Journal of Botany”. 44, 2, s. 619-626, 2012.

[12] Terezie Mandáková, Petra Hloušková, Marcus A Koch, Martin A Lysak. Genome Evolution in Arabideae Was Marked by Frequent Centromere Repositioning. „Plant Cell”. 32, 3, s. 650-665, 2020. DOI: 10.1105/tpc.19.00557.

[checklist-13] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 34, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[14] Ludmiła Karpowiczowa (red.): Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973.

[gawrys-15] Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 25. ISBN 978-83-925110-5-2.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

Navigation

Nawigacja

Portale tematyczne

Gęsiówka

Morfologia

Systematyka

Przypisy

Media użyte na tej stronie